„Bogurodzica” – arcydzieło średniowiecza mgr Barbara Adamiak Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Siedlcach

„Bogurodzica” to jedna z najstarszych polskich pieśni religijnych. Pochodzi prawdopodobnie z wieku XIII. Ten pierwszy polski utwór poetycki to dzieło anonimowego autora.

Najdawniejszy tekst „Bogurodzicy” z 1407 r. ma dwie strofy. Utwór jest hymnem błagalnym, modlitwą wyśpiewaną przez zbiorowość. W pierwszej strofie lud prosi Matkę Bożą o wstawiennictwo do Chrystusa i pozyskanie Go; w drugiej wierni wołają do Jezusa, aby – przez wzgląd na Jana Chrzciciela – wysłuchał ich, dając godne życie na ziemi i wieczne trwanie w raju. Każdą strofę kończy refren „Kyrie eleison” (gr. „Panie, zmiłuj się”).

Na mistrzostwo stylistyczne pieśni składają się: paralelizm wersów i układu rymów, wirtuozeria rytmiczna, synonimy, antytezy, paradoksy.

„Bogurodzica” jest utworem oryginalnym i bardzo dawnym, obfitującym w osobliwe i archaiczne formy językowe, np. Bogurodzica Bogiem sławiena zwolena Gospodzina dziela bożycze

Utwór jest przykładem średniowiecznego wiersza zdaniowego. Należy do tzw. pieśni maryjnych. „Bogurodzica” od początku była przeznaczona do śpiewania, a nie do recytacji.

Jan Długosz określił „Bogurodzicę” mianem carmen patrium, czyli „pieśni ojczyźnianej”. Historyk podaje, że śpiewali tę pieśń rycerze walczący pod Grunwaldem i pod Warną – pełniła więc funkcję pieśni bojowej, wojennej, śpiewanej przed bitwami oraz podczas uroczystości dworskich.

Kanclerz Jan Łaski, wydając w r Kanclerz Jan Łaski, wydając w r. 1506 pierwszy drukowany zbiór praw Królestwa Polskiego (tzw. Statut Łaskiego) umieścił „Bogurodzicę” we wstępie swego dzieła. Może to świadczyć o niezwykłej popularności i znaczeniu pieśni w ówczesnych czasach. Statut Łaskiego

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy” towarzyszy zarazem najstarsza melodia pieśni śpiewana chóralnie, jednogłosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego. Jest to tzw. menodia ( z gr. menoida „śpiew jednogłosowy”) charakterystyczna dla średniowiecznych chorałów ( z gr. chorós „chór”), czyli łacińskich śpiewów liturgicznych Kościoła. Chorały te nazwano gregoriańskim od imienia papieża Grzegorza Wielkiego (VI/VII w.), szczególnie zasłużonego dla rozwoju tej formy muzycznej.

Fragment notacji muzycznej „Bogurodzicy” Cechą charakterystyczną chorałów gregoriańskich są tzw. melizmaty, czyli ozdobne zwroty melodyczne, złożone z co najmniej dwóch dźwięków, wykonywanych na jednej sylabie tekstu. Fragment notacji muzycznej „Bogurodzicy”

„Bogurodzica” wciela w słowo temat plastyczny „Deesis” [gr „Bogurodzica” wciela w słowo temat plastyczny „Deesis” [gr. prośba, błaganie], obecny od dawna w sztuce chrześcijańskiej na Wschodzie i Zachodzie, także w Polsce. Ta znana w sztuce średniowiecznej kompozycja składa się z trzech postaci: Chrystusa jako sędziego oraz Matki Bożej i św. Jana Chrzciciela jako pośredników miedzy Zbawicielem a ludźmi.

Maiestas Domini – Deesis Maiestas Domini – Deesis. Malowidło w kolegiacie w Tumie pod Łęczycą z ok. 1160 r.

Deesis - mozaika w klasztorze bazylianów w Gottaferrata XI wiek Mozaika z Deesis

Tryptyk z Herbavill z tematem Deesis

Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!   Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego Syna Gospodzina, matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrjelejson. Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt.