Formy organizacji społeczeństw

Teorie rozwoju społecznego Linearna Cykliczna Dychotomiczna -ewolucja -rewolucja  Przyczyny zmian społecznych  Historyczne formy organizacji społeczeństw Społeczeństwa myśliwsko-zbierackie Społeczeństwa kopieniackie Społeczeństwa pasterskie Społeczeństwa rolnicze Społeczeństwa przemysłowe Współczesne formy organizacji społeczeństw Społeczeństwo postindustrialne Społeczeństwo informacyjne Społeczeństwo masowe McDonaldyzacja

Ogólnie rzecz ujmując, socjologia jest nauką o społeczeństwie Ogólnie rzecz ujmując, socjologia jest nauką o społeczeństwie. Jednak czym jest owe „społeczeństwo?”. Chyba najbardziej powszechną formą określania tego terminu jest zbiorowość ludzi na danym obszarze, określonym granicami. Biorąc pod uwagę takie wyjaśnienie możemy wyróżnić np. społeczeństwo polskie, amerykańskie, itd. Tak więc każde państwo jest społeczeństwem, ale i w tych społeczeństwach istnieją mniejsze społeczeństwa, np. kulturowe, bądź są one podwalinami czegoś większego, np. społeczeństwa globalnego. Z czasem i w wyniku obserwacji mamy siedem punktów widzenia tego, czym jest „społeczeństwo”: -demograficzny, jako postrzeganie go jako zbiór jednostek, mnogość, populacja -grupowy, gdzie ludzie tworzą zintegrowane, swoiste zbiorowości -systemowy, gdzie ludzie mają swoje pozycje i role oraz wszystko to ma swoje miejsce i kolejność -strukturalny, w którym społeczeństwo jest siecią relacji międzyludzkich o określonych formach

-kulturalistyczny, w którym możemy wyróżnić różne symbole czy znaki, mające wpływ na ludzkie działania -zdarzeniowy (polowy), gdzie zauważamy, że w społeczeństwie jest zmienne, płynne pole zdarzeń społecznych; każda jednostka podejmuje swoiste działania zmieniające i tworzące nowe grupy, struktury, warstwy społeczne i kultury, co później ma wpływ na kolejne działania. W tym ujęciu społeczeństwo nie jest czymś stałym, istniejącym, ale czymś, co na nowo wraz z każdym wydarzeniem „staje się”.  Przedmiotem badań socjologii jest nie tylko wyjaśnianie budowy społeczeństw, ale także sposób, w jaki się kształtowały. Odkąd uznano, iż społeczeństwa ulegają rozwojowi, zaczęto tworzyć teorie ich rozwoju. - teoria linearna - teoria cykliczna - teoria dychotomiczna, którą można podzielić na dwa sposoby rozwoju: drogą rewolucji bądź ewolucji.

-kulturalistyczny, w którym możemy wyróżnić różne symbole czy znaki, mające wpływ na ludzkie działania -zdarzeniowy (polowy), gdzie zauważamy, że w społeczeństwie jest zmienne, płynne pole zdarzeń społecznych; każda jednostka podejmuje swoiste działania zmieniające i tworzące nowe grupy, struktury, warstwy społeczne i kultury, co później ma wpływ na kolejne działania. W tym ujęciu społeczeństwo nie jest czymś stałym, istniejącym, ale czymś, co na nowo wraz z każdym wydarzeniem „staje się”.  Przedmiotem badań socjologii jest nie tylko wyjaśnianie budowy społeczeństw, ale także sposób, w jaki się kształtowały. Odkąd uznano, iż społeczeństwa ulegają rozwojowi, zaczęto tworzyć teorie ich rozwoju. - teoria linearna - teoria cykliczna - teoria dychotomiczna, którą można podzielić na dwa sposoby rozwoju: drogą rewolucji bądź ewolucji.

Teoria linearna zakłada, że rozwój przebiega w toku historycznym Teoria linearna zakłada, że rozwój przebiega w toku historycznym. Każda z faz rozwoju nie jest podobna do żadnej innej, a więc jest to proces nieodwracalny. Fazy jedynie mogą się upodabniać do pewnego stanu, który może być odbierany pozytywnie (stan pożądany, upragniony) lub negatywnie. Wszystkie zmiany zachodzą regularnie, jakby po z góry określonej ścieżce. Nie mają charakteru dowolnego, przypadkowego lecz kierunkowy, zdeterminowany (od fazy pierwotnej do docelowej). Klasykami tej teorii są August Comte oraz Herbert Spencer.   Teoria cykliczna zakłada rozwój przebiegający w powtarzalnym rytmie, a poszczególne fazy powtarzają się w określonej kolejności. Historia toczy się w taki sposób, iż co jakiś czas wraca do punktu początkowego, zamykając daną fazę cyklu. Teorię cykliczną sformułował Giambattista Vico.

Teoria dychotomiczna zakłada, iż w toku rozwoju społeczeństwa przechodzą od struktur opartych na grupach pierwotnych do grup wtórnych lub złożonych. Przedstawicielami (klasycznymi) tej teorii są: Ferdinand Tönnies, Charles H. Cooley oraz Èmile Durkheim. Teoria dychotomiczna ‘’zakłada’’ dwie drogi rozwoju: ewolucji oraz rewolucji. Droga ewolucji jest drogą rozwoju przez współdziałanie. Poszczególne społeczeństwa łączyły się ze sobą widząc w tym korzyść. Dla przykładu można wziąć społeczeństwo myśliwsko-zbierackie oraz kopieniackie (opierające się na uprawie roślin), które widząc obopólne korzyści łączyły się ze sobą przechodząc w wyższą formę organizacji. Produkcja i zdobywanie pożywienia dawały nadwyżki, co zaczęło różnicować społeczeństwo (nie każdy musiał być bezpośrednio związany z produkcją/zdobywaniem pożywienia).

Z czasem społeczeństwa te przechodziły w wyższą formę organizacji Z czasem społeczeństwa te przechodziły w wyższą formę organizacji. Ewolucja jest także wynikiem poszerzenia się wiedzy człowieka na temat środowiska oraz sposobów jego eksploatacji. Droga rewolucji, to droga rozwoju przez walkę. Zmierza ona do zmiany kultury i podstaw ustroju społecznego danego społeczeństwa. Dąży się do wprowadzenia tych zmian szybko, za jednym zamachem (przeciwieństwo reformy, gdzie zmiany wprowadza się powoli, stopniowo).

Przyczyny zmian społecznych są różne i dotyczą różnych okresów w dziejach ludzkości. Wiążą się one z różnorakimi konfliktami, zmianami. Do głównych przyczyn zmian możemy zaliczyć: - zmiany środowiska, - zmiany wartości kulturowych, - postęp technologiczny, - zmiany demograficzne, - nierówności społeczne, - działalności jednostek, instytucji, grup społecznych.

Zmiany środowiska wiążą się ze stylem życia danych grup Zmiany środowiska wiążą się ze stylem życia danych grup. Społeczeństwa kopieniackie po upływie dwóch, trzech lat musiały się przenosić, aby znaleźć nowy, nadający się pod uprawę grunt (tak jak społeczeństwa pasterskie prowadziły wędrowny tryb życia, ze względu na szukanie nowych pastwisk). Zmiany wartości kulturowych dotyczą religii. Jej autorytet zmalał w trakcie tworzenia się społeczeństw przemysłowych, ponieważ uprzemysłowienie pogłębiało różnice w stylach życia. Pojawiło się także inne spojrzenie na podstawowe normy i wartości. Postęp technologiczny był główną przyczyną tworzenia się społeczeństwa przemysłowego.

Pracę mięśni ludzkich stopniowo zastępowała maszyna Pracę mięśni ludzkich stopniowo zastępowała maszyna. Ta technologia przekształciła większość społeczeństw na świecie. Unowocześnianie maszyn przyczyniło się do zwiększenia nacisku na edukację. Spowodowało to także nadwyżkę podstawowych dóbr, tym samym przyspieszając tworzenie się nierówności w społeczeństwie, jego hierarchizację. Paradoksem jest to, że zmniejszyło także te nierówności, poprzez ruchliwość społeczną i zmniejszenie znaczenia dziedziczonego statusu społecznego. Gęstość zaludnienia zmieniła się z powodu budowania fabryk i urbanizacji. Ludzie ze wsi jechali do miast w celu znalezienia pracy. Wszystko to nawarstwiając się, powoduje niezadowolenia wśród ludzi. Ich niezadowolenie może przyjmować różne formy – od buntu pojedynczych jednostek do rewolucji zmieniającej wszystko.

Istnieje wiele typów społeczeństw Istnieje wiele typów społeczeństw. Jednak można je podzielić na pięć podstawowych kategorii, zależnie od wykorzystywanych przez nie technologii i strategii przetrwania. Społeczeństwa myśliwsko-zbierackie. Jest to najstarsza forma organizacji prowadząca wędrowny tryb życia. Trudni się w polowaniu i łowieniu ryb za pomocą narzędzi prymitywnych, wykonanych głównie z drewna i kamienia oraz w szukaniu żywności. Społeczeństwa te są stosunkowo małe, ponieważ ciężko utrzymać dużą populację trudniącą się w codziennym zdobywaniu pożywienia. Z tego powodu także gęstość zaludnienia jest niewielka. Podział prac codziennych wynika z płci i wieku (o ile takowy istnieje). Wymiana handlowa z innymi populacjami jest niewielka. Przywództwo o charakterze nieformalnym opiera się zwykle na polowaniu czy zbieraniu pożywienia.

Społeczeństwa kopieniackie. Forma organizacyjna wypierająca społeczeństwa myśliwsko-zbierackie. Ludzie żyją tutaj w większych grupach (nawet kilka tysięcy członków). Trudnią się w uprawie roślin, używając prostych narzędzi (patyki, prymitywne motyki) oraz korzystając z techniki „ścięcia i wypalenia” – oczyszczano grunt i palono roślinność, a popiół wykorzystywano jako nawóz. Po dwóch, trzech latach ludzie przenosili się na inne grunty. Ta metoda była bardziej skuteczna, zapewniała pożywienie i inne dobra potrzebne do życia. Wzrost wydajności i nadwyżki żywności zapoczątkowały zróżnicowanie społeczne. Rozpoczął się także rozwój instytucji politycznych. Ten typ społeczeństwa z powodu trwalszych struktur materialnych (domy, osady, wioski) były gęściej zaludnione. Dzięki nim rozwinął się handel oraz pojawiły się wojny i zatargi z innymi plemionami.

Społeczeństwa pasterskie. Powstałe w wyniku rozwoju społeczeństw myśliwsko-zbierackich. Po udomowieniu zwierząt, zapewniły sobie trwalsze zapasy żywności. Dzięki temu wzrosła liczba ludności. Społeczeństwa te prowadziły wędrowny tryb życia i ta ruchliwość spowodowała wzrost kontaktów z innymi społeczeństwami, rozwijając handel. Nasilały się także konflikty i pojawiło się niewolnictwo. Wyłonili się przywódcy. Technologia pasterska zróżnicowała społeczeństwo. Pojawili się rzemieślnicy. Pasterze odegrali także rolę w rozwoju przekonań religijnych, które znalazły wyraz w judaizmie starożytnych, żydowskich pasterzy oraz na chrześcijaństwie i islamie.  Społeczeństwa rolnicze. Wykorzystanie zwierząt do prac polowych i nowocześniejszych niż dotychczas narzędzi ( z metalu, a nie z drewna), pozwoliło ludziom osiedlać się na dłuższy okres czasu. Rozwinął się system nawadniający niezbędny do uprawy roli na większą skalę. Nadwyżki żywności spowodowały wyodrębnienie się różnych zawodów. Handel spowodował powstanie ośrodków-zalążków przyszłych miast. Zróżnicowanie społeczne tutaj jest znaczne. Wyłoniła się elita polityczna (często jako monarchia despotyczna), ekonomiczna (do niej należała podklasa chłopów uprawiających ich ziemie).

Społeczeństwa przemysłowe. Społeczeństwa te powstały w wieku XIX. Ich istotą jest gospodarka rynkowa i masowa produkcja dóbr materialnych przy pomocy maszyn, które zastąpiły pracę mięśni ludzkich. Wszystko to odbywa się w fabrykach (nie gospodarstwach), co powoduje migracje ludności ze wsi do miast, gdzie budowano fabryki. Następuje podział na warstwy i klasy: głownie robotnicy i burżuazja oraz klasa średnia (urzędnicy, wolne zawody, sklepikarze, kupcy). W społeczeństwie tego typu uprzemysłowienie ma wpływa na edukację, rodzinę, politykę i religię. Generalnie uprzemysłowienie przyniosło wiele korzyści, ale także stworzyło nowe problemy, z którymi zmagają się społeczeństwa współczesne.

W związku z tym, iż społeczeństwa nie przestają ewoluować, pojawiają się nowe, współczesne ich typy. Każdy z typów ukierunkowany jest na co innego. W społeczeństwie postindustrialnym ludzie nastawieni są na produkcję informację i usług. Zmniejsza się znaczenie rolnictwa i produkcji, wzrasta znaczenie usług. Typowym społeczeństwem postindustrialnym jest społeczeństwo Stanów Zjednoczonych – ludzie pracują głownie z usługach. Ten typ społeczeństwa opiera się na wiedzy i na jej produkcji, dlatego rozwój nauki i nacisk na edukację jest tutaj niezbędny. Zapewnia to wiedzę naukowcom, inżynierom i przyczynia się do rozwoju technologii, środków komunikacji i transportu. Jednak ten typ społeczeństwa ulega stale transformacji, ponieważ każdy system w nim działający musi się stale rozwijać (np. system edukacji, rodzina).

Obok społeczeństwa postindustrialnego mamy do czynienia ze społeczeństwem informacyjnym oraz masowym. Pierwsze z nich opiera się głównie na produkcji, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji – jest to absolutny warunek jego funkcjonowania. Niezbędne są do tego radio, telewizja, prasa (mass media) oraz Internet. W związku z tym następuje głównie nacisk na rozwój korporacji związanych z sektorem informacyjnym. Informacje są traktowane jako produkt, coś na sprzedaż i jest siłą napędową cywilizacji współczesnej. Dominująca rola informacji przyczynia się do zmian gospodarczych, politycznych, społecznych, kulturowych. Niejednokrotnie nie liczy się informacja – ważniejszy jest jej sposób produkcji i proces wytwarzania.

Przyjmuje się, że ten typ społeczeństwa należy ujmować szeroko, ponieważ obejmuje on wszystkich ludzi żyjących w strefie oddziaływania mediów cyfrowych. Ogarnął on wszystkie aspekty i obszary życia i nie sposób bez niego żyć. Dzięki komunikacji opartej na cyfrowym i satelitarnym przekazie, zachodzą zjawiska, które są nowe w dziejach człowieka. Natomiast kultura masowa, to treści przekazywane za pomocą technicznych środków technicznych masowego przekazu (prasa, radio, telewizja), które cechują się scentralizowanym procesem nadawania oraz dużym rozproszeniem bardzo licznych i różnorodnych odbiorców. Zdefiniowana jest przez charakter przekazu. Kultura masowa jest wynikiem zmian społecznych i kulturowych takich jak: - urbanizacja i zmiany demograficzne, które przyczyniły się do rewolucji przemysłowej; - upadek kultury ludowej (przez industrializację i urbanizację); - rytm i charakter pracy narzuconej przez fabrykę (maszynę) i biuro;

- powstawanie czasu wolnego od pracy oraz zobowiązań społecznych i religijnych; - upowszechnienie oświaty na poziomie elementarnym. Społeczeństwo masowe ma trojakie znaczenie: ekonomiczne, ponieważ wytwarzanie dóbr i usług jest zdominowane przez wielkie korporacje przemysłowo- handlowe; społeczne, ponieważ wiele form aktywności ludzkich odbywa się w wielkich skupiskach ludzkich (np. praca w halach fabrycznych, jedzenie w restauracjach); w znaczeniu powstawania eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej tworzących wartości kultury symbolicznej dla całych mas ludzkości i rozprowadzaniu ich za pomocą masowych środków przekazu.   Jakby zebrać wszystko to w całość można dojść do wniosku, iż społeczeństwa w obecnych czasach tworzą jedno wielkie – globalne. Rozwój środków telekomunikacji oraz niewielkie odległości powodują tworzenie się tak zwanej „globalnej wioski”.

McDonaldyzacja to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego, na całym świecie. Termin ten często stosowany jest do określenia różnych instytucji, np. „McDziecko” – sieć przedszkoli. Proces ten został szerzej opisany w książce George’a Ritzer’a pt. ”McDonaldyzacja społeczeństwa”. Autor podał cztery wyznaczniki tego procesu: efektywność, kalkulatywność, przewidywalność, subtelna manipulacja.   Pierwszy z nich opiera się na jak najbardziej uproszczonej procedurze produktu końcowego. Wszystko wzorowane jest na produkcji taśmowej w fabrykach. Efektywność ma zapewnić klienta, iż McInstytucja zapewnia w sposób możliwie najszybszy zaspokojenie jego potrzeb. Efektywność, to szybkość z jaką można uzyskać zaspokojenie danej potrzeby. McDonald’s i inne wzorowane na nim firmy dokładają wszelkich starań w przyspieszeniu drogi od wchłaniania do wydalenia klienta.

Kalkulacyjność posiada dwa typy: pierwszy dotyczy klienta, drugi - personelu. Pierwszy typ polega na uświadomieniu klienta, że korzystanie z usług danej instytucji jest dla niego najbardziej korzystne finansowo, czyli najbardziej opłacalne. Dlatego często manipuluje się klientem podkreślając dużą ilość produktu (Big Mac) oraz możliwie najniższą cenę (za 1,99 groszy), nie zwracając przy tym uwagi na jakość. Jeśli chodzi o kalkulacyjność odnośnie personelu, to dotyczy ona tego, aby personel wykonywał dane zadania według zasad wyrażonych za pomocą liczb (smażenie kotleta – 7,5 minuty). Przewidywalność bazuje na konserwatyzmie klienta. Naturalne jest to, że człowiek wybiera rzeczy wcześniej sprawdzone, a obawia się nieznanych, nowych. Dlatego McInstytucje mają określone standardy, których się trzymają. Wszystko jest jednakowe: ludzie, kultura.

Ostatni z czynników jest delikatną manipulacją – klientami i personelem. Dąży się do zastąpienie ludzi robotami. Jeśli nie da się tego zrobić – ludzie wysyłani są na specjalne szkolenia, aby zachowywali się jak one. W dodatku podlegają stałej kontroli. W przypadku klientów manipulacja odbywa się na kilka sposobów. Może to być wciągnięcie ich w pracę McInstytucji (bankomaty), atakowanie sporą ilością reklam, wkupowanie się w łaski klienta za pomocą pozorowanej poufałości. Często wykorzystuje się elementy rozrywki. McDonaldyzacja występuje prawie wszędzie, nawet w procesie życia i śmierci. Wybieranie płci i innych cech biologicznych dziecka, to ingerencja techniki w biologiczne aspekty życia. Przypomina to wybór składników do sałatki w warzywniaku albo towaru w markecie. Wszystkiemu sprzyjają mass media i podatność ludzi na łatwe przyswajanie amerykańskich wzorców – niestety w większości tych negatywnych. Człowiek jest rozdarty wewnętrznie, a złote łuki McDonalda opanowują świat.

BIBLIOGRAFIA:   Jan Turowski SOCJOLOGIA Wielkie Struktury Społeczne Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Wojciech Modzelewski WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII Biblioteko Pracownika Socjalnego R. Dyoniziak, K. Iwanicka, A. Karwińska, Z. Pucek SPOŁECZEŃSTWO W PROCESIE ZMIAN Zarys socjologii ogólnej Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS” Peter Burke HISTORIA I TEORIA SPOŁECZNA Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN Piotr Sztompka Wydawnictwo ZNAK Florian Znaniecki WSTEP DO SOCJOLOGII Barbara Szacka Norman Goldman WSTĘP DO SOCJOLOGII Marian Golka SOCJOLOGIA KULTURY Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 10.George Ritzer MCDONALDYZACJA SPOŁECZEŃSTWA