Haft sredniowieczny zarys tematyki Magdalena ‘Ziółko’ Zielińska Stowarzyszenie HANZA Medievalliving.pl

Haft Metoda ozdabiania tkaniny, filcu lub skóry poprzez naszywanie na ich powierzchni wzorów za pomocą igły, nici i (czasem) różnych dodatków.

Krotka historia haftu Prawdopodobnie stosowany już kilka tysięcy lat p.n.e. Najstarsze zachowane hafty pochodzą z wykopalisk archeologicznych w Attyce (V-IV w. p.n.e.) i gór Ałtaj Kilka przykładów pochodzi z zachowanych strzępów odzieży z okresu „wędrówek ludów” 300-700 n.e. Bardzo popularny (zdobienie odzieży) we wczesnym średniowieczu, zwłaszcza w stylistyce „wikińskiej” i słowiańskiej

Z IXw. ze Skandynawii pochodzą pierwsze przykłady ‘tapiserii’, ‘opon’, ‘wallhanging’, z nich wyewoluował styl (i jakość) hafciarstwa normańskiego i anglo-saskiego (refilsaum) -> tapiserie z Överhogdal

Överhogdal, datowane ok.800r.

1070 - 1077 powstaje opona z Bayeux (na zlecenie bp Odo)

XIII – XIV w. szczyt średniowiecznego hafciarstwa angielskiego Ok.XII w. ścieg ‘refilsaum’ (‘surface-couching’) wychodzi z użycia (poza Islandią i płn. Skandynawią), wyparty przez ‘under-couching’, charakterystycznego dla hafciarstwa angielskiego XIII – XIV w. szczyt średniowiecznego hafciarstwa angielskiego XIV / XVw. szczyt średniowiecznego hafciarstwa niemieckiego XIV w. największa moda na ‘haftowane cotehardie’ chociaż pojawiają się jeszcze w Godzinkach księcia de Berry

1320/1330 powstaje ‘Malterer Teppich’

początek XVIw. – wprowadzenie haftu krzyżykowego XVIw. – początek popularności ‘haftu czarnego’ (tzw. ‘blackwork’) XVIw. – ścieg ‘klasztorny’ praktycznie wychodzi z użycia

XVI w. – masowy powrót haftów w odzieży (Anna Boleyn, Elżbieta I, Maria Stuart) XVIIIw. – umasowienie ‘tamborków’ 1828r. – pierwsze maszyny hafciarskie

Hafciarki i hafciarze damy np. Aelgifu z Northampton (XIw.), Aelfgyd z Buckinghamshire i Leofgyd z Wiltshire (Doomsday Book), królowa Jadwiga, Anna Boleyn, Maria Stuart, Bess of Hardwick hrabina Shrewsbury) przedmioty osobiste osobiste prezenty dary wotywne

zakonnice, np. Eustadiola z Burges (VIIw zakonnice, np. Eustadiola z Burges (VIIw.), Anna Malterer z Freiburga (pocz. XIVw.), Hadewigis, Sophia i Lucardis z Hesse (poł. XIVw.), Anne de Felbrigge z Suffolk) paramenty kościelne macierzystego klasztoru paramenty kościelne na zamówienie dary wotywne na zamówienie

rzemieślnicy i rzemieślniczki z cechu hafciarzy np. Mabel z Bury St rzemieślnicy i rzemieślniczki z cechu hafciarzy np. Mabel z Bury St. Edmunds (poł. XIIIw.), Alexander Settere (pocz. XIVw.), William i Matilda le Settere (poł. XIVw.), John Heyroun (XIVw.), Thomas Carleton (k. XIVw.), John Strousburgh (k. XIVw.), Alice Strousburgh (poc. XVw.), Klemens, Jan i Jasiek ‘haftarze (za panowania Jagiełły), Michał Zejdenhafter (Kraków 1419)

Hafciarstwo cechowe Cechy powstają we wszystkich większych ośrodkach Jedni z najbogatszych mieszczan (konieczność płynności finansowej) Ścisła kontrola jakości i liczby rzemieślników (1 mistrz – 1 czeladnik) Praktyka trwała 7-8 lat Najczęściej zawód przekazywany w rodzinie Kobiety dopuszczane do przywództwa cechu (do XVw.) Zakaz pracy przy sztucznym świetle (!) Pracują na zlecenia dworów królewskich, a nawet papieskich (ornaty importowane z Anglii) Często nabywają majątki ziemskie i uzyskują szlachectwo Uszycie sukni królowej Philippy z Hainault – 2 Ł, wyhaftowanie jej – 9 Ł Cena haftowanego ornatu w końcu XIVw. – 200 Ł (= ok. 6,5 tys. świń), cena konia bojowego – do 80 Ł, koszt rocznego utrzymania ‘household’ rycerza lub kupca – do 100 Ł

Materialy do haftu sredniowiecznego Podkład: len, wełna, jedwab (rzadko) Nici: len (rzadko, jeśli to przy odzieży oraz w haftach niemieckich) wełna (odzież, tapiserie) jedwab (jałmużniczki, opaski, paramenty kościelne, okładki, inne przedmioty zbytku) złoto,srebro (nie do zrekonstruowania współcześnie) Ewentualne dodatki: perły, bursztyn, gagat, niektóre inne kamienie szlachetne i półszlachetne

Przyrzady, narzedzia i akcesoria Igły Igielniki Naparstki

Nożyczki Pudełka i koszyki

Ramy

Rodzaje (style) haftu sredniowiecznego Refilsaum Opus Anglicanum Opus Teutonicum varia

Refilsaum różne motywy 3 warianty: haftowany wzór na gładkim tle, haftowane tło z pozostawionym gładkim wzorem, haftowany wzór i tło nici ściegu przyczepiane przez osobną nić (‘laid and couched work’) na powierzchni

Opus Anglicanum hafty figuralne sceny z romansów rycerskich lub żywotów świętych ornamenty roślinne i zwierzęce szkic wzoru nanoszony na tkaninę np. węglem intensywne użycie złotej nici (często jako tło) niemal wyłącznie nici jedwabne bogata paleta barw, także odcieni niezwykle plastyczne

by Ziółko, 2012 by Ziółko, 2011 (ścieg rozdzielny, ścieg klasztorny)

Opus Anglicanum - ściegi rozdzielny (split stitch) sznurkowy (stem stitch) łańcuszkowy (chain stitch) – rzadko w przypadku złotych i srebrnych nici – ‘underside couching’ klasztorny (klosterstitch) – samopodtrzymujący (‘self-couching work’)

Opus Teutonicum wzory o powtarzalnym raporcie ornamenty geometryczne wzór odliczany po nitkach osnowy i wątku tkaniny podkładowej często motywy heraldyczne rzadziej motywy figuralne – zgeometryzowane częste użycie tańszych nici (len, wełna), łączenie lnu z jedwabiem najczęściej ograniczenie do 3-4 barw także ‘haft biały’ (‘whitework’)

Rekonstrukcja by Ziółko 2010, Niemcy, XIV-XVw., oryginał w V&A Museum (ścieg cegiełkowy z zakładką) Niemcy, XIV-XVw., oryginał w V&A Museum

Niemcy, XIVw., oryginał w V&A Museum Rekonstrukcja by Ziółko, 2011 (ścieg cegiełkowy)

Niemcy, XIV-XVw., oryginał w V&A Museum Rekonstrukcja by Ziółko, 2012 (ścieg cegiełkowy z zakładką)

Soignies, Belgia, XIII-XIVw., oryginał w Maastricht Replika by Orka, 2011 (ścieg cegiełkowy) Soignies, Belgia, XIII-XIVw., oryginał w Maastricht

Niemcy, XIVw., fragment tapiserii Rekonstrukcja haftu na sakiewce by Ziółko, 2012 (ścieg cegiełkowy z zakładką)

Rekonstrukcja by Ziółko, 2010 (ścieg klasztorny, ścieg rozdzielny) Fragment marginesu z Malterer Teppich, Niemcy, XIVw.

Rekonstrukcja (fragment) by Ziółko, 2010… (ścieg cegiełkowy) Haft o motywach heraldycznych, Niemcy, XIVw.

Opus Teutonicum - sciegi cegiełkowy (brick stitch) – ściegi równe wariacje cegiełkowego, najczęściej z zakładką (satin stitch) – ściegi dłuższe i krótsze bloczkowy klasztorny (klosterstitch)

Varia Hafty „odzieżowe” (dziergany, stebnówkowy) Long-armed cross-stitch (~janina / herringbone stitch)

Bibliografia Amt E., Women’s Lives in Medieval Europe. A sourcebook., 2009 Coatsworth E., Stitches in Time: Establishing a History of Anglo-Saxon Embroidery, 2005 Crossley-Holland N., Living and Dining in Medieval Paris. The Household of a Fourteenth Century Knight, 1996 Crowfoot E., Pritchard F., Staniland ., The Museum of London’s Textile and Clothing 1150 – 1450 Gloger Z., Encyklopedia staropolska, 1903 Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, 1986 Kelly T. D., Aumônières — embellished textile purses of the French 14th century, cottesimple.com Kubalska-Sulkiewicz K., Bielska-Łach M., Manteuffel-Szarota A., Słownik terminologiczny sztuk pięknych, 2007 Mitchell T., A Stitch out of Time, 14th and 15th Century German Counted Thread Embroidery, wymarc.com medieval-embroidery.blogspot.com (zapraszam  ) m-silkwork.blogspot.com racaire.com Scott M., Medieval Dress and Fashion, 2007 Staniland K., Medieval Craftsmen: Embroiderers, 1997 Zimmerman J., English Medieval Embroidery, 2008