Opracowała: Joanna Hornowska Liceum Ogólnokształcące nr 1 we Wrocławiu kl. 1B

JAK POWSTAJE NOWOTWÓR? Komórki organizmu wiodą spokojne uporządkowane życie według planu spisanego w DNA. Bez zachęty z zewnątrz nie próbują się rozmnażać, ani przemieszczać. Ale wraz z docierającymi czynnikami rakotwórczymi takimi, jak choćby składniki dymu tytoniowego, sytuacja w organizmie się zmienia. Gdy normalne komórki ulegną uszkodzeniu, które nie może być naprawione, podlegają eliminacji przez apoptozę (A). Komórki rakowe unikają apoptozy i dzielą się w niekontrolowany sposób (B).

LECZENIE NOWOTWORÓW Chirurgia onkologiczna Jest najstarszą i najbardziej skuteczną metoda leczenia nowotworów złośliwych. Polega ona na operacyjnym usunięciu nowotworu z organizmu. Zakres operacji zależy od stadium zaawansowania. Obecnie można lepiej planować leczenie operacyjne dzięki precyzyjnym metodom diagnostyki obrazowej między innymi tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.

Radioterapia nowotworów Lecznicze działanie promieniowania jonizującego opiera się na zasadzie, że do zniszczenia tkanki rakowej potrzeba niższej dawki promieniowania, niż do zniszczenia tkanki zdrowej (tkanka nowotworowa jest na ogół bardziej promienio-wrażliwa niż otaczające ją tkanki zdrowe). Źródłem promieniowania mogą być: lampa rentgenowska, akcelerator liniowy oraz pierwiastki i izotopy promieniotwórcze. Radioterapia może być stosowana jako leczenie radykalne lub w leczeniu nawrotów choroby nowotworowej i łagodzeniu jej objawów (tzw. leczenie paliatywne). Pionierem radioterapii i jednocześnie prekursorką nowoczesnej onkologii była Maria Skłodowska-Curie (1867-1934).

Chemioterapia Polega na podawaniu chorym preparatów niszczących komórki nowotworowe lub hamujących ich wzrost. Leki podawane w przypadku chorób nowotworowych są bardzo zróżnicowane pod względem chemicznym. Najczęściej ich lecznicze działanie polega na blokowaniu cyklu komórkowego, działaniu antyangiogennym, hamowaniu syntezy białek. Leki przeciwnowotworowe mają postać wlewów dożylnych lub zastrzyków. Leki najnowszej generacji dotyczące wybranych typów nowotworów są produkowane w formie tabletek doustnych.

Immunoterapia nowotworów Do niedawna polegała głównie na stosowaniu środków wzmacniających naturalną odpowiedź systemu odpornościowego pacjenta onkologicznego na obecność obcej immunologicznie tkanki, jaką jest tkanka rakowa. Nowa metoda leczenia nowotworów opiera się na stosowaniu leków opartych na tzw. przeciwciałach monoklonalnych. Łączą się one wybiórczo z takimi antygenami, których zwiększoną obecność obserwuje się w komórkach rakowych. Metoda ta stoi na pograniczu immunoterapii i chemioterapii, jeśli przeciwciała monoklonalne skierowane przeciw elementom błony komórkowej komórek nowotworowych są sprzęgnięte z lekiem cytostatycznym.

SYMPTOMY CHOROBY Ciągły ból głowy Powoli powiększające się węzły chłonne na szyi i pod pachami Jama ustna: białawe zabarwienia i zgrubienie błony śluzowej, małe niebolesne owrzodzenia na wargach i języku Przewlekła chrypa, trudności w połykaniu Ciągły kaszel, krwiste odksztuszanie, duszności Piersi: stwardnienie, guzek Ucisk, brak łaknienia, mięsowstręt, chudnięcie Biegunka, zaparcia, częste parcie na stolec Zmiana rytmu wypróżnień Układ pokarmowy: krwisty śluz, krew w kale Powiększenie obwodu brzucha Mdłości, wymioty, ogólne przygnębienie Powiększające się znamiona na skórze Narządy rozrodcze u kobiet: nieregulowane krwawienia, krwiste upławy Krwisty mocz, nieżyt pęcherza Częste parcie na pęcherz Zmiana wyglądu znamion barwnikowych Napady padaczki

JAK UNIKNĄĆ NOWOTWORU? Profilaktyka We wczesnej fazie rozwoju każdy nowotwór jest całkowicie uleczalny! Dlatego należy regularnie poddawać się badaniom profilaktycznym. W Polsce podstawowe badania profilaktyczne są bezpłatne dla osób należących do grup podwyższonego ryzyka zachorowania na nowotwór.

Ważne jest także systematyczne przeprowadzanie innych badań kontrolnych, na które lekarz domowy ma obowiązek wydawać skierowanie. Zazwyczaj są one bezpłatne: * Morfologia krwi, OB, rozszerzone badania biochemiczne (LDH, AP) * Zdjęcia RTG klatki piersiowej (koniecznie w dwóch projekcjach PA + boczne) * USG jamy brzusznej * Marker PSA  -  mężczyźni powyżej 50 lat, co 1-2 lata * Test na krew utajoną w kale - osoby powyżej 50 lat, co 1-2 lata.  Testy dostępne w aptece. * Badanie ginekologiczne - raz w roku.

Styl życia - czy na pewno OK? Nieprawdziwe jest przekonanie, że ludzie są bezradni wobec chorób nowotworowych. Styl życia nawet w 80% może wpływać na ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Niezdrowy sposób odżywiania, palenie papierosów, brak ruchu, czy życie w ciągłym stresie są udowodnionymi czynnikami ryzyka nowotworów złośliwych.

10 PRZYKAZAŃ JAK UNIKNĄĆ ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY I INNE CHOROBY CYWILIZACYJNE * NIE PAL PAPIEROSÓW. * UNIKAJ ŻYCIA W PRZEWLEKŁYM STRESIE, NIE BIERZ UDZIAŁU W "WYŚCIGU SZCZURÓW" - szukaj autentycznych przyjaciół. * OGRANICZ PICIE ALKOHOLU. * NIE DOPUSZCZAJ DO WYSTĄPIENIA NADWAGI. * OPALAJ SIĘ Z UMIAREM (stosuj kremy z filtrami ochronnymi). NIE KORZYSTAJ Z SOLARIUM. * ZASZCZEP SIĘ PRZECIW WIRUSOWEMU ZAPALENIA WĄTROBY (ŻÓŁTACZKA!). * UNIKAJ PRZYPADKOWYCH KONTAKTÓW SEKSUALNYCH, CHROŃ SIĘ PRZED PRZENOSZENIEM WIRUSÓW I BAKTERII CHOROBOTWÓRCZYCH. * STARAJ SIĘ WYLECZYĆ WSZYSTKIE PRZEWLEKŁE STANY ZAPALNE W ORGANIZMIE. * STARAJ SIĘ DUŻO SPACEROWAĆ - MINIMUM PÓŁGODZINNY CODZIENNY SPACER SZYBKIM KROKIEM. * JEŚLI W TWOJEJ RODZINIE WYSTĘPOWAŁY NOWOTWORY PRZEBADAJ SIĘ W PORADNI GENETYCZNEJ.

POLSKA A RESZTA ŚWIATA Polska pod względem wyleczalności chorób nowotworowych jeszcze w latach 190-1994 była na końcu listy krajów Unii Europejskiej. W latach 1994-2000 nastąpiła w Polsce poprawa wyleczalności nowotworów złośliwych jelita grubego, płuca, czerniaka, nowotworów złośliwych piersi, gruczołu stercza, jądra i choroby Hodgkina. Dzielący nas jeszcze dystans wynika z  trzech przyczyn. * Przede wszystkim winne jest późne wykrywanie chorób nowotworowych. * Polacy niechętnie chodzą do lekarza z różnego rodzaju objawami, nie mówiąc już o systematycznym poddawaniu się badaniom profilaktycznym. * Ograniczonej dostępności do badań profilaktycznych o odpowiednim standardzie.

NOWOTWORY W POLSCE (2005r.) W każdej godzinie na raka zapada 12 osób. W każdej godzinie na raka umiera 9 osób.

RAK PIERSI Każdego roku na raka piersi zapada 10 tys. Polek i z powodu tego nowotworu umiera 5 tys. Pacjentek, czyli 50 proc. tych, które zachorowały. W USA i Skandynawii - 30 proc. W Polsce dałoby się uratować rocznie dwa i pół tysiąca kobiet. Za to, że tak się nie dzieje, w 80 proc. odpowiada zbyt późna diagnoza. Czynniki ryzyka: Przyczyny większości przypadków raka piersi nie są możliwe do ustalenia. Czynnikami podwyższającymi ryzyko zachorowania są m.in: starszy wiek, rodzinne występowanie raka piersi, pierwsza miesiączka we wczesnym wieku, menopauza w późnym wieku, pierwszy poród w starszym wieku, długotrwała hormonalna terapia zastępcza oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej przez kobiety będące nosicielkami mutacji genów BRCA-1 i BRCA-2.

Objawy: Rak piersi jest wykrywany zwykle jako namacalne, niebolesne zgrubienie w  piersi. Obecnie przesiewowe badania mammograficzne pozwalają na wykrycie raka zanim stanie się on wyczuwalny w badaniu palpacyjnym. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, jeśli: * pierś ma zmieniony kształt, * na skórze piersi występują zmarszczenia, wciągnięcia, zmiana koloru, * brodawka jest wciągnięta, zaczerwieniona lub ma owrzodzenie, z brodawki wydobywa się wydzielina, * jest wyczuwalny guzek lub stwardnienie.

Pierś z bardzo rozwiniętym stadium nowotworu

RAK SZYJKI MACICY Na całym świecie kobiety chorują na raka szyjki macicy. W skali całego świata ten rodzaj raka jest drugim co do częstości występowania u kobiet poniżej 45 roku życia oraz trzecim co do ilości powodowanych zgonów u kobiet (po raku sutka i raku płuc). Rozpoznanie raka szyjki macicy jest źródłem wyjątkowego lęku i stresu zarówno dla kobiet, jak i ich bliskich. Należy jednak pamiętać, że w przypadku wczesnego wykrycia wiele odmian raka szyjki macicy wyjątkowo dobrze odpowiada na leczenie.

Rak szyjki macicy zabija 5 Polek dziennie. Możemy to zmienić!

Co powoduje raka szyjki macicy? Główną przyczyną raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem HPV. Wbrew rozpowszechnionej opinii, rak szyjki macicy nie jest chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie. Naukowcy udowodnili, że wywoływany jest on przez pewne typy wirusa nazywanego wirusem brodawczaka ludzkiego lub w skrócie HPV. Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV. Większość z nich to typy niskiego ryzyka, jednak typy wysokiego ryzyka, takie jak typ 16 i 18 mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek, prowadzący do raka szyjki macicy. Wirus ten łatwo się przenosi i jest szeroko rozpowszechniony. Szacuje się, że do 75% aktywnych seksualnie kobiet w ciągu swojego życia ulegnie zakażeniu wirusem HPV.

Jak przenosi się wirus HPV? Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów. Zatem ryzyko zakażenia wirusem HPV dotyczy każdej aktywnej seksualnie kobiety. Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić. Jeżeli utrzymujesz kontakty seksualne możesz być zagrożona – niezależnie od wieku. Jeżeli jesteś zakażona wirusem HPV wysokiego ryzyka, we wczesnych etapach (nawet przez wiele lat) możesz nie mieć żadnych objawów. Badanie cytologiczne umożliwia wczesne wykrycie zmian komórkowych – dlatego regularne badania są tak ważne. Zmiany chorobowe w komórkach występują początkowo w obrębie szyjki macicy. Jeżeli nie są leczone mogą się rozprzestrzeniać.

RAK JELITA GRUBEGO Nowotwory jelita grubego to trzecia przyczyna zgonów na raka wśród wszystkich nowotworów złośliwych w Polsce zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Liczba zachorowań stale wzrasta. Rak jelita grubego to również najczęstszy nowotwór złośliwy przewodu pokarmowego. Przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo. W Polsce ogromna większość nowotworów tego typu wykrywana jest w bardzo późnym stadium, kiedy niewiele można już zrobić. Z tego powodu niezmiernie ważna jest profilaktyka. Test na krew utajoną w kale można kupić w aptece. Czynniki ryzyka: * Dieta bogata w cholesterol i uboga we włókna roślinne * Gruczolaki jelita grubego * Polipowatość rodzinna, zespoły Gardenera, Oldfielda, Turcota * Choroby zapalne jelita grubego, a głównie nieswoiste wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniewskiego-Crohna

Objawy: * Niecharakterystyczny, trudny do określenia tępy ból w okolicy podbrzusza; * Stolec ciemny, brunatny lub zmieszany z krwią (nowotwór prawej połowy okrężnicy); * Świeża domieszka jasnoczerwonej krwi pokrywającej stolec (nowotwór lewej części okrężnicy); * Zmiana tzw. rytmu wypróżnień (objętość stolca, stolce zwężone, zmiany pory wypróżnień, zaparcia wymagające użycia środków przeczyszczających); * Narastające wzdęcia, ból, nudności, wymioty; * Objawy sugerujące zapalenie wyrostka robaczkowego u chorych w podeszłym wieku (po 65 roku życia); * Guz wyczuwalny w pod- lub śródbrzuszu.

RAK PŁUCA Rak płuca (inna, niekiedy stosowana nazwa rak oskrzela) to najczęstszy nowotwór złośliwy, na który umiera rocznie na całym świecie 1,3 mln osób. Stanowi najczęstszą przyczynę zgonów z powodu raka u mężczyzn i jest na 2. miejscu pod tym względem u kobiet, stanowiąc u nich również największą ilość zgonów. Najbardziej znanym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca jest palenie tytoniu. Uważa się, że ponad 90% przypadków tej choroby związanych jest z kancerogennym działaniem dymu tytoniowego. Ryzyko zachorowania podnosi także palenie bierne. Objawy: * Kaszel przewlekający się powyżej 2 tygodni lub zmiana charakteru kaszlu u chorych na przewlekłe zapalenie oskrzeli * Krwioplucie * Powtarzające się zapalenie płuc * Chrypka * Duszności * Bóle w klatce piersiowej * Chudnięcie, które jest późnym objawem choroby

Przekrój przez płuca. Biały fragment w górnym płacie to rak Przekrój przez płuca. Biały fragment w górnym płacie to rak. Czarne zabarwienia w pozostałych miejscach wskazują, że pacjent był palaczem.

RAK PROSTATY Czynniki ryzyka Rak prostaty jest to jeden z najczęstszych nowotworów u mężczyzn w wieku podeszłym. W Polsce choroba ta zajmuje w populacji męskiej 3 miejsce wśród przyczyn zgonów na choroby nowotworowe. Mikroskopowe elementy tego nowotworu spotyka się już w wieku około 50 lat u prawie 30% mężczyzn i aż u 80 % mężczyzn w wieku lat 80. Rak prostaty jest przyczyną 9% zgonów z powodu chorób nowotworowych u mężczyzn. Czynniki ryzyka Choroba częściej występuje u mężczyzn otyłych. Kolejne czynniki to: siedzący tryb życia, wstrzemięźliwość płciowa, choroby weneryczne, stany zapalne dróg moczowych. Objawy rozrostu stercza częściej rozpoznaje się u mężczyzn spożywających dużą ilość mięsa, tłuszczu i małą ilość warzyw. Ustalono, że nadmierne spożywanie mleka stanowi również czynnik ryzyka. Na wystąpienie dolegliwości mają wpływ używki powodujące obrzęk gruczołu krokowego, w tym alkohol (zwłaszcza wysokoprocentowy), nadmierna ilość ostrych przypraw. Nie obserwowano istotnego związku pomiędzy łagodnym rozrostem stercza a paleniem papierosów. Stres i napięcia nerwowe, także wymieniane są wśród czynników ryzyka. Łagodny rozrost stercz może być przekazywany genetycznie.

Objawy Rak gruczołu krokowego (prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta po 55 roku życia). Rak prostaty we wczesnej fazie nie powoduje żadnych dolegliwości, ale może być wykryty w tej bezobjawowej fazie przez urologa, co gwarantuje możliwości leczenia radykalnego, czyli wyleczenia. Dopiero zaawansowany rak powoduje dolegliwości podobne do tych, jak w łagodnym rozroście gruczołu krokowego. Należą do nich: częstsze oddawanie moczu w nocy i w dzień, parcia moczu typu naglącego, zaleganie moczu w pęcherzu, czy całkowite zatrzymanie moczu, bóle związane z przerzutami do układu kostnego. Dlatego nie wolno ignorować żadnych dolegliwości ze strony układu moczowego. W związku z tym po 50 roku życia należy zgłaszać się do urologa raz w roku. Najczęstszymi chorobami prostaty są: * stany zapalne, * łagodny rozrost prostaty, * rak prostaty.

RAK JĄDRA To rzadka odmiana raka. Mimo, iż stanowi on tylko 1% spośród wszystkich odmian raka dotykających mężczyzn, jest on najczęściej występującym rakiem u mężczyzn pomiędzy 20 a 34 rokiem życia. Rak jądra jest jedną z najłatwiej uleczalnych form raka. Wykryty odpowiednio wcześnie jest uleczalny w 100%. Czynniki ryzyka: Jądro znajdujące się poza moszną, tzw. jądro wędrujące (niezstąpione) zwiększa kilkakrotnie ryzyko rozwinięcia się raka jąder. Objawy: Niebolesne zgrubienie, guzek lub stwardnienie w jednym z jąder Tępy ból i uczucie ciążenia w podbrzuszu, mosznie i pachwinie Powiększenie jądra.

Rak wątroby

Zaawansowany lokalny nawrót raka sutka w dole pachowym Zaawansowany lokalny nawrót raka sutka w dole pachowym. Po przeciwnej stronie widoczny port naczyniowy.

Rak nerki - cała górna część nerki wypełniona masą guza, jedynie w dolnej części zdjęcia widać fragment niezmienionej chorobowo nerki.

Rak krtani

Rak tarczycy

Rak żołądka

Rak oczu

Guz mózgu

Rak skóry