Pomiary kątów WYKŁAD 4

POMIAR KĄTÓW W geodezji mierzy się: kąty poziome (horyzontalne)  =(0,360o) kąty pionowe (wertykalne)  =(0,90o;0,-90o) kąty zenitalne z = (0,180o) (w których kierunkiem odniesienia jest zenit)

POMIAR KĄTÓW Kątem poziomym nazywa się kąt dwuścienny, którego krawędź (linia pionu) zawiera wierzchołek kąta (stanowisko pomiaru), zaś w płaszczyznach ścian leży lewe i prawe ramię kąta (płaszczyzny kolimacyjne).

POMIAR KĄTÓW Ramiona kąta to kierunki biegnące od stanowiska do lewego i prawego punktu celu. Miarą kąta dwuściennego jest kąt  w płaszczyźnie prostopadłej do krawędzi (poziomej).

Kąt poziomy L v o C P  C’ v vv – styczna do linii pionu w pkt C Płaszczyzny kolimacyjne v o C P  vv – styczna do linii pionu w pkt C C’ v  - kąt poziomy Płaszczyzna pozioma

METODY POMIARU KĄTÓW POZIOMYCH Pomiar kątów metodą pojedynczego kąta. Pomiar kątów metodą kierunkową. Rys. 1. Pomiar kąta metodą pojedynczego kąta.

METODY POMIARU KĄTÓW POZIOMYCH 1. Kątowa Każdy kąt pomiędzy dwoma kierunkami na stanowisku pomiarowym mierzy się niezależnie. Celujemy na cel po lewej stronie, a następnie po prawej. Powtarzamy czynności w drugim położeniu lunety teodolitu.

METODY POMIARU KĄTÓW POZIOMYCH 2. kierunkowa Metoda kierunkowa polega na celowaniu do kolejnych punktów P1,P2,..., które wyznaczają pęk kierunków, wychodzących ze stanowiska A i wykonaniu w I i II położeniu lunety odczytów kierunków, kończąc odczytem zamykającym (ponownie na punkt wyjściowy).

METODY POMIARU KĄTÓW POZIOMYCH Metoda kierunkowa Rys. Pomiar kąta metodą kierunkową.

METODY POMIARU KĄTÓW POZIOMYCH Odczyty: początkowy i zamykający nie powinny się różnic od siebie o wartość ± 2m (m - dokładność pojedynczego odczytu). Po obrocie lunety i alidady do drugiego położenia, rozpoczyna się druga półseria od ponownego wycelowania do punktu początkowego.

POMIAR KĄTÓW POZIOMYCH Pomiary kątów poziomych często wykonuje się wielokrotnie w celu zmniejszenia błędów. Pojedynczy pomiar nosi nazwę serii pomiaru lub poczetu.

POMIAR KĄTÓW PIONOWYCH Kąty pionowe mierzy się w płaszczyźnie pionowej przechodzącej przez stanowisko pomiarowe i cel. Jedno ramię kąta jest ustalone i powinno pokrywać się z pionem miejsca obserwacji. Drugie ramię wyznacza oś celowa w momencie obserwacji.

POMIAR KĄTÓW PIONOWYCH Kąt pionowy – to kąt zawarty między płaszczyzną horyzontu a danym kierunkiem. z + α α – α - kąt pionowy horyzontalny; z – kąt pionowy zenitalny

POMIAR KĄTÓW PIONOWYCH Na podziałce kątowej rejestruje się tylko odczyt dla drugiego ramienia kąta. Dla pierwszego ramienia przypisana jest zerowa wartość.

POMIAR KĄTÓW PIONOWYCH Kąty pionowe są mierzone dla rozwiązania takich zadań jak: niwelacja trygonometryczna; przestrzenne wcięcie w przód; tachimetria.

TEODOLITY Teodolity są to instrumenty geodezyjne wykorzystywane do pomiarów kątów poziomych i pionowych. Teodolity dzielą się na : optyczne; elektroniczne.

TEODOLITY W teodolitach optycznych zastosowane jest szklane koło poziome (limbus) i koło pionowe z naniesionym podziałem kątowym ( w stopniach gradowych), z którego obserwator wykonuje odczyt kierunku.

TEODOLITY W teodolitach elektronicznych odczyt kierunku jest wykonywany automatycznie. Teodolity wyposażone są w lunetę, która wraz z korpusem instrumentu może obracać się wokół pionowej osi instrumentu. Umożliwia to swobodne i dokładne wykonanie odczytu kierunków poziomych oraz pionowych.

TEODOLIT

PODZIAŁ TEODOLITÓW Ze względu na nominalną wartość odczytu teodolity dzieli się na: o małej dokładności (teodolity budowlane), dokładny odczyt: 1’ lub 30”. Zastosowanie: w pomiarach o mniejszej dokładności: w budownictwie, np. tyczenie dróg, tras wysokiego napięcia (Theo 080 firmy C. Zeiss Jena, Wild TO)

PODZIAŁ TEODOLITÓW o średniej dokładności (teodolity inżynierskie). Nominalna dokładność odczytu 0,1’ (0,2c). Zastosowanie: pomiary realizacyjne w budownictwie, np. pomiary drogowe, poligonizacja, tachimetria (Theo 020 Zeiss)

PODZIAŁ TEODOLITÓW o większej dokładności (teodolity uniwersalne), wyposażone w mikrometr optyczny, dokładność odczytu 1” (2cc). Zastosowanie: triangulacja, poligonizacja, optyczny pomiar odległości.

PODZIAŁ TEODOLITÓW precyzyjne, dokładność odczytu 0,2” (1cc). Zastosowanie: triangulacje, obserwacje astronomiczne, badanie przekształceń i odkształceń, przemieszczeń.

PODZIAŁ TEODOLITÓW laserowe – stanowią oddzielną grupę, w których zastosowano światło laserowe. Dokładność: kilka mm przy odległości ok. 300 m.

BUDOWA TEODOLITU CZĘŚCI SKŁADOWE TEODOLITU: Statyw – w formie trójnogu z głowicą metalową i otworem, przez który przechodzi śruba sprzęgająca z nim instrument.

BUDOWA TEODOLITU Spodarka – najniższa część instrumentu, ma 3 śruby poziomujące (ustawcze), służące do ustawienia osi instrumentu w położeniu pionowym.

BUDOWA TEODOLITU Poziomy krąg podziału (limbus) – posiada podział stopniowy lub gradowy do mierzenia kierunków poziomych. Sporządzony jest z metalu lub szkła.

BUDOWA TEODOLITU W instrumentach zwyczajnych (jednoosiowych) limbus jest połączony na stałe ze spodarką, natomiast w instrumentach repetycyjnych (dwuosiowych) limbus można sprzęgać za pomocą odpowiednich śrub zaciskowych ze spodarką lub alidadą.

BUDOWA TEODOLITU W instrumentach repetycyjnych limbus można ustawić dowolnie względem spodarki. Limbus – stanowi płaszczyznę rzutów przy pomiarze kątów poziomych i w czasie pomiarów musi być ustawiony w położeniu poziomym.

BUDOWA TEODOLITU Alidada – jest obracalną częścią instrumentu, osadzona jest centrycznie nad limbusem. Posiada urządzenia odczytowe do odczytywania podziału na limbusie. Na alidadzie jest libella rurkowa (alidadowa) służąca do ustawienia instrumentu w położeniu pionowym.

BUDOWA TEODOLITU Luneta geodezyjna – powiększenie od 20 do 40 razy, obraz prosty lub odwrócony, połączona na stałe z kołem pionowym. Śruby zaciskowe (sprzęgające) Śruby ruchu leniwego (leniwki)

BUDOWA TEODOLITU Śruby rektyfikacyjne libelli – do zmiany położenia niektórych elementów geometrycznych teodolitu: libelli alidadowej, kolimacyjnej, niwelacyjnej (może być osadzona na lunecie).

c v Warunki osi teodolitu: libelli: LL  vv p p kolimacji: cc  pp c inklinacji: pp  vv L Osie geometryczne: L vv – oś obrotu (pionowa) pp – oś obrotu lunety (pozioma) LL – oś libelli alidadowej cc – oś celowa lunety v

SYGNALIZACJA CELU Tyczki geodezyjne Tarcze sygnałowe

SPRAWDZENIE TEODOLITU W teodolitach klasy technicznej sprawdzeniu podlegają warunki geometryczne osi, libelle, system odczytowy, miejsce zera i pionownik optyczny. Podstawowe warunki geometryczne. Należą do nich: 1.        Warunek libelli alidadowej, 2.        Warunek siatki kresek, 3.        Warunek pionu optycznego, 4.        Warunek kolimacji, 5.        Warunek inklinacji, 6.        Warunek miejsca zera,

SPRAWDZENIE I REKTYFIKACJA Rektyfikacja jest zabiegiem mającym na celu zapewnienie spełnienia wymaganych warunków osi teodolitu lub zmniejszenia błędów poniżej wartości dopuszczalnych. Przed sprawdzeniem należy wykonać pionowanie głównej osi obrotu teodolitu (vv):

SPRAWDZENIE I REKTYFIKACJA Operacja ta jest wykonywana tradycyjnie w 2 etapach. Do wstępnego pionowania osi można wykorzystać libellę pudełkową. Rektyfikację współczesnych teodolitów przeprowadza specjalistyczny serwis.

ZASADY PIONOWANIA GŁÓWNEJ OSI OBROTU (vv): Etap I. Ustawienie libelli w pozycji równoległej do linii łączącej dwie śruby ustawcze i sprowadzenie pęcherzyka libelli do położenia centralnego (górowania). Etap II. Po obrocie alidady o 90o sprowadzenie pęcherzyka libelli do położenia centralnego. Obrót o 90o Etap II Etap I

SPRAWDZENIE WARUNKU LIBELlI ALIDADOWEJ. Przeprowadza się w dwóch etapach: Pierwszy etap identyczny jak w przypadku pionowania osi. Drugi etap po obrocie alidady o 180o należy ocenić przesunięcie pęcherzyka libelli z położenia centralnego. Wielkość przesunięcia pęcherzyka odpowiada podwojonej wartości błędu libelli. Jeżeli odchyłka   2dz. podziałki libelli nie potrzeba rektyfikować. Obrót o 180o Odczyt z podziałki libelli Etap II Etap I

LIBELLA

2. SPRAWDZENIE WARUNKU KOLIMACJI: Oś celowa lunety powinna być prostopadła do poziomej osi obrotu lunety (cc ┴ pp). Po wycelowaniu do wybranego punktu przy poziomej (w przybliżeniu) osi celowej, wykonujemy odczyty kątów w dwóch położeniach lunety: O1 i O2

SPRAWDZENIE WARUNKU KOLIMACJI Odchyłka wynikająca z błędu kolimacji wynosi: Jeżeli   2m (błąd pomiaru kąta) nie ma potrzeb wykonywania rektyfikacji.

3. SPRAWDZENIE WARUNKU INKLINACJI: Oś obrotu lunety powinna być prostopadła do głównej osi obrotu teodolitu (pp ┴ vv). Po wycelowaniu do wysoko położonego celu, wykonujemy odczyty kątów w dwóch położeniach lunety: O1 i O2

SPRAWDZENIE WARUNKU KOLIMACJI Odchyłka wynikająca z błędu kolimacji wynosi: i =(O2 - O1 ± 200g)/2 = 60 cc Jeżeli i  2m (błąd pomiaru kąta) nie potrzeba wykonywać rektyfikacji. Średnia z odczytów wykonanych w dwóch położeniach lunety jest wolna od błędów kolimacji i inklinacji.

Sprawdzenie wykonujemy w dwóch etapach: 4. SPRAWDZENIE PIONU OPTYCZNEGO: Oś lunetki powinna pokrywać się z główną osią obrotu teodolitu (ss=vv). Sprawdzenie wykonujemy w dwóch etapach: a) Pierwszym etapem jest pionowanie osi teodolitu (vv).

SPRAWDZENIE PIONU OPTYCZNEGO b) Na arkuszu papieru przypiętym do podłogi znaczymy położenie celownika lunetki, po ustawieniu tej lunetki nad każdą śrubą ustawczą. Zaznaczone punkty wskazują skrajne położenia osi pionownika. Właściwe, wolne od błędu położenie wskaże środek trójkąta z trzech położeń lunetki. Boki trójkąta nie powinny przekraczać 2 mm.

REKTYFIKACJA Rektyfikacja polega na sprowadzeniu celownika w polu widzenia lunetki na środek trójkąta za pośrednictwem śrub rektyfikacyjnych. Jest to zadanie trudne z uwagi na konieczność ingerencji do wnętrza alidady.

URZĄDZENIA ODCZYTOWE W TEODOLITACH ODCZYT: 108g 48c H: 87º 07´ V: 21º 46´

SYSTEM ODCZYTOWY W TEODOLICIE ELEKTRONICZNYM

TACHIMETR Tachimetr jest to instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów poziomych, kątów pionowych oraz odległości. Stanowi połączenie teodolitu i dalmierza. Instrument ten wykorzystywany jest w tachimetrii czyli masowym pomiarze położenia punktów terenowych.

TACHIMETRY Wyróżnia się tachimetry: optyczne; elektroniczne. W tych ostatnich odczyt kierunków poziomych i pionowych wykonywany jest automatycznie, a odległość mierzona jest z użyciem wbudowanego dalmierza elektrooptycznego.

TACHIMETR

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ