WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII) WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek

Michel Eyquem de Montaigne 1533-1592

Próby (Essais) Główne dzieło: 1580 (ks. I-II, 1588 (ks. I-III), 1595 (ks. I-III, pośmiertnie na podstawie rękopisu)

Zgubą dla człowieka jest przeświadczenie, iż wie. Znane powiedzenie: Que sais-je? Cóż wiem? Co wiem naprawdę? Zgubą dla człowieka jest przeświadczenie, iż wie. Próby ks. II r. XII Apologia Rajmunda Sebonda

W Apologii Montaigne nawiązuje do Epikura i Lukrecjusza , gdy idzie o poglądy na naturę wszechświata i duszy. Bliższa mu jest koncepcja wielu światów Epikura niż teza o jedyności świata Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu. Ale nie opowiada się jednoznacznie za stanowiskiem Epikura.

/…/ jest nauką, która uczy żyć /…/. Problematyka kosmologiczna jest dla niego mniej istotna niż moralna. Filozofia według Montaigne’a jest refleksją kształtującą moralność człowieka, /…/ jest nauką, która uczy żyć /…/.

Stąd w rozdziale O wychowaniu dzieci (Próby, ks. I r Stąd w rozdziale O wychowaniu dzieci (Próby, ks. I r. XXVI) edukacja jest utożsamiana z filozofią, bo filozofia kształtuje osąd i postępowanie człowieka. W ten sposób Montaigne nawiązuje po części do antycznej koncepcji paidei, często przywołując przykład Sokratesa jako nauczyciela sztuki życia i Plutarcha, autora Żywotów sławnych mężów.

verba docent, exempla trahunt Bowiem charakterystyka postępków rzeczywistych postaci dostarcza przykładów właściwego życia (które poddane zostało próbom i praktycznym sprawdzianom), przemawiających do młodego umysłu, zgodnie z łacińską sentencją , iż verba docent, exempla trahunt (słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)

Wartością istotną, jaką powinien osiągnąć człowiek dzięki wychowaniu jest umiejętność życia pośród innych i znajomość obyczajów, w których się wzrasta. Zarazem jednak zachowanie zdrowego osądu, który wiąże się z inteligencją i ze znajomością praktyki życiowej umożliwia realizację wolności i unikanie niewolniczego podporządkowania zwyczajowi.

Obyczaj jest równoważony przez rozum i jego osąd, a rozum jest ograniczany w swej pysze przez obyczaj. Zbytnie skupienie na samej filozofii prowadzi do zdziwaczenie i aspołecznego nastawienia.

Montaigne reprezentuje postawę sceptyczną zarówno, gdy idzie o sceptycyzm poznawczy, jak i sceptycyzm moralny. Ani pełne poznanie prawdy nie jest możliwe, ani określenie niewzruszalnych zasad moralnych nie daje się osiągnąć. Dlatego tak istotną rolę odgrywają obyczaje i praktyki życiowe skonfrontowane z racjonalnym osądem.

W rezultacie podstawowy postulat życiowy, jakim winien kierować się człowiek, zaleca zachowywanie umiaru we wszystkim, od dociekań intelektualnych po życie codzienne.

Sceptycyzm Montaigne'a kształtował się najpierw pod wpływem Sextusa Empiryka (bardziej radykalna forma), a później Cycerona (mniej radykalny probabilizm). Próby ukazują sposób przeprowadzania wywodów jako zgodny z zasadą iudicio alternante, czyli zmiennego sądu, znajdywania dla danego sądu przeciwstawnego mu, w celu uzyskania pełniejszej wiedzy w danym zakresie, zwłaszcza w sferze moralnej.