03. Źródła prawa po roku 1795 konspekt opracowany na podstawie: 1/ J. Bardach, Z. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. V, Lexis Nexis 2003, s. 343-345, 472-473, 552-556. 2/ S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. II, Kraków 1998, 17-38. 3/ A. Korobowicz, W. Witkowski, Historia ustroju i państwa polskiego (1772-1918), wydanie 4, Wolters Kluwer, 2009, s Konspekt jest pomocą dydaktyczną, nie zastępuje podręcznika, wykładu i ćwiczeń, w szczególności nie zawiera wszystkich informacji zamieszczonych w zalecanym podręczniku.

Prawo sądowe – wiek wielkich kodyfikacji potrzeba zmian prawa, potrzeba kodyfikacji, wprowadzenia równości wobec prawa, oświeceniowe idee zbudowane na zasadzie racjonalności wpływ zmian gospodarczych; oświeceniowa idea prawa natury o charakterze areligijnym, racjonalnego na wzór procesów fizycznych i biologicznych prawo natury bezwzględne – nienaruszalne: „nienaruszalność własności, dotrzymywanie umów, wynagrodzenie szkody, karalność czynów niedozwolonych” prawo natury względne – uwzględnia prawo miejscowe, jeśli jest zgodne z prawem bezwzględnym prawo stanowione miało być zgodne z powyższymi XIX w. dominacja idei szkoły historycznej (historyczny rozwój prawa) zmiany w edukacji prawniczej

Idea kodyfikacji w epoce Oświecenia 1/ tworzenie prawa od nowa (łagodniej – zwolennicy względnego prawa natury) 2/ prawo w służbie dobru i szczęściu ogólnemu (niebezpieczeństwo drobiazgowych regulacji) 3/ niewzruszalna sprawiedliwość, wolność i równość 4/ ujednolicanie prawa 5/ prawo zupełne, kompletne, bez luk 6/ zwięzłość prawa, rezygnacja z kazuistyki 7/ przepisy ścisłe i precyzyjne 8/ rozgraniczenie prawa publicznego i prywatnego 9/ prawo prywatne: cywilne, handlowe, pracy; osobne kodeksy karne i cywilne materialne i procesowe

Doktryna prawa cywilnego - pozytywizm ustawowy (szkoła egzegezy): Francja w XIX w. - pozytywizm naukowy (Niemcy): w oparciu o naukę, ponieważ do 1896 brak było jednolitego kodeksu - doktryna szkoły historycznej F.K. von Savigny - nurt socjalny pod wpływem rozwoju gospodarki kapitalistycznej i trudną sytuacją robotników (antyindywidualistyczny i antyliberany); prawo pracy, regulacje administracyjne; duża rola orzecznictwa, w sprzeczności z abstrakcyjnymi koncepcjami pozytywistów - koniec XIX w. naturalizm prawniczy w miejsce pozytywizmu: a/ jurysprudencja interesów (Rudolf Ihering)  metoda teleologiczna w wykładni, dalej zmodyfikowane przez pojęcie interesu w przypadku luki prawnej (domniemanie woli ustawodawcy) b/ szkoła wolnego prawa w razie luki precedensy sędziego

Doktryna prawa karnego (1) a/ kierunek humanitarny (Oświecenie) postulaty kodyfikacji, prawo powszechne i jednolite, równość wobec prawa; nullum crimen sine lege poenali anteriori (formalna definicja przestępstwa), pełna subiektywizacja odpowiedzialności (zerwanie z odpowiedzialnością obiektywną za skutek) oraz indywidualizacja (zerwanie z odpowiedzialnością zbiorową); racjonalizacja utylitarna (prewencja indywidualna i generalna) a nie metafizyczna czy na zasadzie odwetu; zniesienie kar mutylacyjnych i kary śmierci (Józefina, Franciszkana, Landrecht) b/ szkoła klasyczna kwestie normatywne; analiza obowiązującego prawa, brak zainteresowania materialnymi źródłami prawa; ścisła systematyka i terminologia w kodeksach; przestępstwo to zjawisko prawne a nie społeczne; odpowiedzialność karna oparta na teorii autonomii woli  podstawą wina sprawcy; racjonalizacja odwetowa kary Immanuel Kant – teoria odwetu etycznego Georg Wilhelm Friedrich Hegel – teoria odwetu dialektycznego Anzelm Feuerbach – teoria przymusu psychologicznego Edmund Krzymuski (okres międzywojenny)

Doktryna prawa karnego (2) c/ doktryny pozytywistyczne prawa karnego! zerwanie z Kantem i Heglem tryumf nauk szczegółowych wzrastająca przestępczość szkoła antropologiczna – 70’ XIX Włochy (Cezare Lombroso); psychiatria, przestępstwo to zjawisko przyrodnicze, przestępca z urodzenia, dziedziczenie popędu do zbrodni, cechy fizyczne; pojęcie winy zastąpione „niebezpieczeństwem społecznym”; konieczność prewencji – szybko obalona koncepcja szkoła socjologiczna – od 70’ XIX w.; F. von Liszt; Julian Makarewicz i Wacław Makowski; przestępstwo to zjawisko społeczne; odrzucenie indeterminizmu, determinizm społeczny; nie czyn a osoba podlega karaniu; kara to nie jest sprawiedliwa odpłata ale dostosowanie do osoby przestępcy; środki zabezpieczające oparte na osobowości sprawcy; kodeks niemiecki 1871, polski 1932 d/ kierunek normatywny kon. XIX w.-I poł. XX w.; Karol Ludwik Binding i Ernest Beling; przeciwko nurtom antropologicznym i socjologicznym; przestępstwo – naruszenie posłuchu wobec państwa; ustawodawstwo jako samodzielny byt normatywny, nieważne są kwestie pozaprawne – powrót do szkoły klasycznej; teoria czynu – zgodnie z formalnymi przesłankami

Prawodawstwo w zaborze pruskim (1) Okres monarchii absolutnej (do poł. XIX w.) [Witkowski, Korobowicz, s. 22-23] Absolutne prawodawstwo króla pruskiego: ustawy edykty rozporządzenia (deklaracje, instrukcje, regulaminy) na terenie ziem zajęty patenty Królewskie zarządzenia wykonawcze: obwieszczenia proklamacje zawiadomienia Akty prawne w odpowiedzi na zapytania niższych urzędów i w sytuacjach szczególnych: reskrypty rozkazy gabinetowe Cyrkularze

Prawodawstwo w zaborze pruskim (2) Dążenie do unifikacji prawa partykularnego 1772 w Prusach Zachodnich uchylenie prawa polskiego, wprowadzenie Landrechtu wschodniopruskiego z 1721 r. 29 III 1794 w Prusach Południowych wprowadzenie Powszechnego Prawa Krajowego dla Państw Pruskich (PPK, Landrecht Pruski z 1794 r.) jako prawa subsydiarnego wobec prawa polskiego 1797 Landrecht prawem zasadniczym w Prusach Południowych (wobec nieskodyfikowania prawa prowincjonalnego), Nowowschodnich i Zachodnich 1801 Prusy Wschodnie odrębne Wschodniopruskie Prawo Prowincjonalne Cechy Landrechtu pruskiego (PPK z 1794) konserwatywny zbiór materialnego prawa sądowego i politycznego, kazuistyczny i bez systematyki 19187 paragrafów, całokształt stosunków społecznych ok. 15000 prawo prywatne Kazuistyka, władca absolutny reguluje całokształt życia Język niemiecki, styl ciężki, trudno zrozumiałe Systematyka za Samuelem Pufendorfem, Ius nature et gentium (1672): człowiek jako jednostka i część społeczeństwa  cz. I prawa indywidualne (np. rzeczowe, spadkowe), cz. II prawa społeczne (rodzinne, karne, polityczne, finansowe; stosunek jednostki do rodziny, gminy, kościoła, państwa)

Prawodawstwo w zaborze pruskim (3) Królestwo Pruskie 1806 przegrana z Francją, potrzeba reform (Heinrich F. Karl von Stein i Karl August von Hardenberg): 1810 rada ministrów (Ministerstwo Państwa), kanclerz oddzielenie administracji i sądownictwa; reforma administracji miejskiej, skarbu, wojska (1814 powszechny obowiązek służby wojskowej), szkolnictwa Gesetzstaat (państwo prawa, przewaga administracji nad prawami jednostki) 1848, 1850 konstytucje pruskie dziedziczny król pruski, dwuizbowy parlament (izba panów i izba deputowanych) ale zasada konstytucyjnej władzy monarchicznej (król prawo sankcji i ogłaszania ustaw), brak zasady suwerenności ludu Ustawodawstwo: 1/ przez dwie izby parlamentu i króla; 2/ przez króla i podmioty przez niego delegowane niewymagające formy ustawy; 3/ przez króla rozporządzenia z konieczności równe ustawom, potwierdzane przez parlament Rozporządzenia: wydaje król pod kontrola parlamentu, albo podstawowe akty normatywne albo akty wykonawcze w ścisłym sensie, obie grupy pod kontrolą sądów administracyjnych w zakresie legalności Wprowadzenie III-instancyjnego sądu administracyjnego Reforma administracji terytorialnej Uznanie w sferze prawa publicznego prawa zwyczajowego za źródło równe ustawie Rechtstaat – państwo prawa: konstytucja, podział władzy, niezależna kontrola administracji, gwarancja praworządności, świetna kadra administracyjna

Prawodawstwo w zaborze pruskim (4) II Rzesza Konstytucja Rzeszy z 1871: cesarz (dziedziczny król pruski), Rada Związku (Bundesrat – 61 miejsc, 17 Prusy, II izba oraz niektóre funkcje wykonawcze), parlament (Reichstag, 397 miejsc, wybory powszechne – mężczyźni 25 lat, równe, tajne, bezpośrednie) i kanclerz (jednocześnie kanclerz Prus, brak odpowiedzialności polityczne i parlamentarnej); 26 kraje federalne; kompetencje parlamentu enumeratywnie wyliczone, pozostałe w gestii państw Rzeszy; cesarz nie ma prawa sankcji ustaw Rzeszy Dzienniki ustaw Królestwo pruskie: 1810-1906 „Gesetzsammlung für die königlich-preußischen Staaten” Związek Niemiecki i II Rzesza: 1867-1871 „Bundes-Gesetzblatt“; po 1871 „Reischsgesetzblatt“

Prawodawstwo w zaborze pruskim (5) Prawo prywatne 1794 Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten PPK – Landrecht Pruski; wpływ prawa rzymskiego; silne prawo własności obok własności podzielonej; swoboda umów; rozwód 1848 ogólnoniemiecka ordynacja wekslowa 1868 ustawa o spółdzielniach 1870 prawo autorskie na dziełach literackich 1871 kodeks handlowy 1876 prawo autorskie na dziełach sztuk plastycznych 1896 BGB – kodeks cywilny niemiecki (wejście w życie w 1900 r.); wyodrębniona część ogólna będąca wynikiem pandektystyki (Bernard Windschein); znakomita technika prawna ale trudny język; zasada równości, swobody umów, brak uwzględniania elementów pozaprawnych; uelastyczniające klauzule generalne; 1897 kodeks handlowy 1897 ustawa hipoteczna 1901 prawo autorskie Prawo karne 1794 Landrecht – kazuistyczny, słaba technika prawodawcza, niewyrażona zasada równości, kara zależy od pozycji społecznej sprawcy, formalna definicja przestępstwa; zasada akcesoryjności podżegacza i pomocnika; w zakresie kar teoria odstraszania; nulla poena sine lege; kara śmierci; utrzymane karcenie domowe; 1851 kodeks karny pruski, opiera się na francuskim z 1810 i bawarskim z 1813, wysoki poziom techniki legislacyjnej; formalna definicja przestępstwa; formalna równość wobec prawa; trójpodział: zbrodnie, występki, wykroczenia (za kodeksem francuskim) 1871 kodeks karny ogólnoniemiecki – trójpodział przestępstw, wzór 1851 r.; na ziemiach polskich do 1932 r. 

Prawodawstwo w zaborze pruskim (6) Prawo cywilne procesowe 1793 Powszechna ordynacja sądowa dla Państw Pruskich – inkwizycyjne, pisemne, skomplikowane, głębokie nowelizacje 1815, 1833, 1846 z ograniczeniem zasady śledczej i pisemności 1877 procedura cywilna, zreformowana w 1892 w oparciu o kodeks francuski z 1806   Prawo karne procesowe 1805 Pruska Ordynacja Kryminalna – po 1848 zreformowana pod wpływem kodyfikacji francuskiej z 1808 r. 1877 procedura karna – nowoczesny proces mieszany

Prawodawstwo w zaborze austriackim (1) Do 1848 monarchia absolutna: wydaje osobiście bilety odręczne i najwyższe postanowienia, organy centralne jego upoważnienia wydają patenty, reskrypty, edykty, rezolucje; w Gubernium i cyrkułach cyrkularze Podział aktów cesarskich: zakres terytorialny oraz akty polityczne i sądowe Od 1819 wydawanie urzędowych prowincjonalnych zbiorów prawa; 1819-1848 dla Galicji Provinzial-Gesetzsammlung des Königreiches Galizien und Lodomerien, od 1827 bilingwiczny 4 III 1849 konstytucja oktrojowana, cesarz wyłączny prawodawca 31 XII 1851 patent cesarski: cesarz jedynym twórcą prawa; ustawy w formie patentów i rozporządzeń, może upoważniać inne podmioty do ich wydawania 1860-1867 wprowadzanie ustroju konstytucyjnego – hierarchia źródeł prawa: 1/ następstwo tronu Sankcja Pragmatyczna 1713, Statut Familijny 1839 – cesarz jedynym prawodawcą 2/ jednobrzmiące ustawy (od 1867) austriackie i węgierskie – ustawy parlamentów z sankcją cesarza 3/ Dyplom Październikowy (1860) i Patent Lutowy (1861) – zasady ustrojowe, od 1867 tylko w Austrii 4/ ustawy zasadnicze ogólne i krajowe, wymagana sankcja cesarza, inicjatywa ustawodawcza rząd oraz członkowie ciał przedstawicielskich; cesarskie rozporządzenia z konieczności w naglącej potrzebie, zatwierdza parlament na najbliższej sesji 5/ rząd rozporządzenia wykonawcze na podstawie delegacji ustawowej 6/ rozporządzenia „miejscowe” organy samorządu powiatowego i gminnego w zakresie ich spraw

Prawodawstwo w zaborze austriackim (2) Prawo cywilne 1797 Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski – uchylenie prawa polskiego, elementy prawa natury 1811 ABGB – Kodeks Cywilny Austriacki – autor Franciszek Zeiller, wyraz kompromisu, słabszy od Kodeksu Napoleona i nie wywarł wpływu na inne prawodawstwa; brak kazuistyki, wysoki poziom techniki legislacyjnej; wpływ prawa rzymskiego (systematyka) i prawa natury: równość podmiotów prawa, pełna własność, swoboda umów; nowelizacje w latach 1914-1918 Prawo karne 1768 Teresiana (przestarzała, bez wpływów oświeceniowych, łagodniejsza od Constitutio Criminalis Carolina z 1532 r.) 1787 Józefina „Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach” (doktryna humanitarna, wysoki poziom techniki legislacyjnej, bez kazuistyki, prosty język; cz. I przestępstwa kryminalne popełniane tylko umyślnie, cz. II przestępstwa „polityczne” lżejsze, podlegające władzom administracyjnym; pierwszy kodeks z formalną definicją przestępstwa; subiektywizm, indywidualizm; podżegacz odpowiada niezależnie od sprawcy, usiłowania karane jak dokonanie; nulla poena sine lege, zniesienie kary śmierci, podane minimum i maksimum kary, są także kary hańbiące) 1796 Ustawa Karna Zachodniogalicyjska (zawiera także przepisy procesowe, ale brak przestępstw policyjnych, wysoki poziom techniki prawodawczej, zasada powszechności, równości) 1803 Franciszkana oparta w wielu miejscach na Józefinie; prawo materialne i procesowe; przedawnienie karania, szeroko traktowana „zdrada główna”, przestępstwa przeciwko religii ponownie jako zbrodnie; kara śmierci; 1852 kodeks karny – w zasadzie obszerna nowelizacja kodeksu z 1803; zbrodnie, występki i wykroczenia; ustawodawstwo absolutystyczne ale wielokrotnie nowelizowany; obowiązywanie: w Polsce do 1932, w Austrii do 1974

Prawodawstwo w zaborze austriackim (3) Prawo cywilne procesowe 1781 Powszechna Ordynacja Sądowa (sądy cywilne, sprawy sporne, od 1784 w Galicji) 1796/7 Ustawa sądowa dla Galicji Zachodniej (od 1807 też w Galicji Wschodniej); zawiera postępowania szczególne (upadłościowe, wekslowe, górnicze); umożliwia pieniactwo 1873 ustawa o postępowaniu w sprawach drobiazgowych – przyspieszenie i uproszczenie (Klein) 1895 ustawa o procesie cywilnym, 1896 poszerzona o postępowanie egzekucyjne   Prawo karne procesowe unifikacja i kodyfikacja w Teresianie (razem z prawem materialnym) 1787 ustawa – postępowanie w sprawach policyjnych 1788 Powszechna Ordynacja Sądowa – postępowania w sprawach karnych; umocnienie inkwizycyjności połączenie z materialnym w Ustawie Karnej Zachodniogalicyjskiej i Franciszkanie 1850 ustawa o postępowaniu karnym – nowoczesna, za wzorcem francuskim proces mieszany 1853 zastąpienie ustawą nawiązującą do Franciszkany 1873 nowa procedura karna (Glaser) Dzienniki urzędowe Galicja przed autonomią: 1817 zbiór od 1772 w: Statutum Regni Galiciae et Lodomeriae cum Bukovina (łacina i niemiecki); 1827-1861 „Prowincjonalny Zbiór Praw”, 1861-1866 „Powszechny Dziennik Praw Krajowych” Galicja w dobie autonomii: 1866-1918 „Dziennik Praw i Rozporządzeń Krajowych Królestwa Galicji” (polski, niemiecki, ukraiński) Dziennik Cesarstwa: 1848-1918 „Dziennik Praw i Rządowy Cesarstwa Austriackiego” --> „Dziennik Powszechny Praw Państwa i Rządu” --> „Dziennik Ustaw Państwa dla Królestw i Krajów w Radzie Państwa Reprezentowanych” w tłumaczeniach, także na polski

Księstwo Warszawskie 22 VII 1807 ustawa konstytucyjna (oktrojowana w Dreźnie), 89 art., tekst autentyczny francuski Brak procedury zmiany konstytucji Dekrety królewskie Fryderyka Augusta: prawodawcze i wykonawcze Sejm: ustawy = prawa Dziennik Urzędowy: 1808-1812 „Dziennik Praw” prawo cywilne wprowadzono kodyfikacje francuskie: Kodeks Napoleona z 1804 od 1 I 1808, w Galicji Zachodniej 15 VIII 1810 (kodeks mistrzowski, systematyka wg prawa rzymskiego, laickie małżeństwo – krytykowane przez Kościół; wykładnia teleologiczna), Kodeks Handlowy z 1807, kodeks procedury cywilnej z 1806 r. prawo karne 1807 przywrócenie dawnego prawa karnego, posiłkowo Landrecht z 1794 r. 1809 łagodzenie surowego Landrechtu, kara pozbawienia praw politycznych oraz śmierci cywilnej w Galicji Zachodniej utrzymanie Franciszkany z 1803 r. W zakresie procedury ordynacja kryminalna procesowa z 1805 r.

Rzeczpospolita Krakowska (1) Akty fundujące Traktat Dodatkowy z 3 V 1815 [Kongres Wiedeński] Akt Generalny Kongresu z 9 VI 1815 [zatwierdzenie Traktatu Dodatkowego] Konstytucje 3 V 1815 oktrojowana, część Traktatu Dodatkowego, 22 art. 11 IX 1818 tzw. konstytucja rozwinięta, opracowana przez Komisję Organizacyjną (3 przedstawicieli państw opiekuńczych, 3 z Rzeczpospolitej ale mianowanych przez te państwa) 1833 nowa konstytucja, opracowana przez Komisję Reorganizacyjną, przewidziano najwyższą władzę Konferencję Rezydentów Komisja Organizacyjna (1815-1818) i Komisja Reorganizacyjna (1831-1833) uchwalały statuty dotyczące spraw administracyjno-terytorialne, organizacji sądownictwa, organizacji Uniwersytetu Krakowskiego Zgromadzenie Reprezentantów: ustawy = prawa sejmowe Senat kolegialny: uchwały i rozporządzenia Dzienniki urzędowe Dziennik Rozporządzeń Rządowych  1823 „Dziennik Praw Wolnego Miasta Krakowa” 1846 (w czasie powstania) „Dziennik Rządowy Rzeczypospolitej Polskiej”

Rzeczpospolita Krakowska (2) Prawo sądowe Dziedzictwo Księstwa Warszawskiego: Kodeks Napoleona (1804), procedura (1806), kodeks handlowy (1807), austriacka Franciszkana – prawo karne materialne i procesowe (1803) 1816 powołanie Komitetu Kodyfikacyjnego, lecz odrzucono projekty uwzględniające rozwiązania francuskie Nowelizacje prawa: prawo hipoteczne (1822, 1838, 1844); prawo opiekuńcze (1826, 1844) 1844 prawo górnicze

Królestwo Polskie (1) 1817 utworzenie Ogólnej Komisji Prawodawczej, deputacja: cywilna, karna, procesowa prawo cywilne 1818 ustawa hipoteczna – wysoki poziom merytoryczny i formalny, nawiązuje do polskich przepisów przedrozbiorowych 1825 Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego – 521 art.; w miejsce I i III księgi Kodeksu Napoleona – prawo osobowe małżeńskie charakter mieszany (wyznaniowa forma zawarcia, właściwe sądy świeckie), lepsza sytuacja dzieci pozamałżeńskich, zniesienie instytucji śmierci cywilnej; 1836 prawo o małżeństwie – pełna forma wyznaniowa 1869 prawo autorskie 1867 prawo patentowe prawo karne (1) 1818 kodeks karzący – wzory pruski, francuski, zwłaszcza austriacki; rodzima terminologia prawnicza; brak formalnej równości; trójpodział przestępstw (model francuski); formalna definicja przestępstwa osłabiona zasadą analogii; wina umyślna (zamiar pośredni i bezpośredni; lekkomyślność) i nieumyślna (niedbalstwo); zbrodnie tylko umyślne; bezkarność: brak bezprawności działania i brak winy; bezprawność: obrona konieczna i stan wyższej konieczności; winę uchyla niepoczytalność; usiłowania karane jak dokonanie; nulla poena sine lege, złagodzenie kar; kara śmierci, kara chłosty; kara śmierci cywilnej; bardzo ciężkie więzienie warowne z przymusem pracy; po 1831 wprowadzono karę konfiskaty majątku i zesłania na Syberię

Królestwo Polskie (2) Prawo karne (2) 1847 kodeks kar głównych i poprawczych oparty na analogicznym rosyjskim; kazuistyka; formalna definicja przestępstwa ale także analogia; przestępstwa z działania i zaniechania, umyślne i nieumyślne; katalog okoliczności obciążających i łagodzących; karanie – teoria odstraszania, kary główne (np. kara śmierci, 7 stopni kary ciężkich robót, kary zesłania) i poprawcze (np. osiedlenie na Syberii; tutaj uwzględniany stan społeczny sprawcy); słabszy poziom kodyfikacyjny od Kodeksu karzącego 1876 wprowadzono rosyjski kodeks karny z 1866, nowelizujący rosyjski kodeks z 1845 r.; liczne przestępstwa polityczne 1915 wprowadzenie w Guberni Warszawskiej nowoczesnego kodeksu karnego tzw. Tagancewa z 1903 r. (część ogólna i szczegółowa); szkoła klasyczna; nullum crimen sine lege poenali anteriori; trójpodział przestępstw; kazuistyka w części szczegółowej; nowoczesny podział na dolus directus i dolus eventualis, wina nieumyślna to lekkomyślność i niedbalstwo; zbrodnia tylko umyślna; karane usiłowanie prawo cywilne procesowe obowiązuje kodeks francuski z 1806 r. 1875 wprowadzenie kodeksu rosyjskiego z 1864 prawo karne procesowe po 1815 r. obowiązują kodeksy pruski i austriacki Dzienniki urzędowe: 1816-1872 „Dziennik Praw Królestwa Polskiego” Kraj Nadwiślański: od 1875 „Zbiór Praw”

Kodyfikacje: prawo rosyjskie prace M. Sperańskiego 1835 45 tomów Pełnego Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego 1649-1825, później dalsze 2 pełne zwody 1835 Swod Zakonow – Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego – 15 tomów, na podstawie Pełnego Zwodu 1840 na ziemiach zabużańskich wprowadzenie X tomu Zwodu Praw w miejsce III Statutu Litewskiego prawo karne osobne kodeksy 1845 i 1903

Źródła prawa po 1918 roku (1) Akty konstytuujące ustrój – wyszczególnienie   1918, 22 XI – dekret o najwyższej władzy reprezentującej Rzeczypospolitej Polskiej 1919, 20 II – Mała Konstytucja 1921, 17 III – Konstytucja Marcowa 1926, 2 II – Nowela Sierpniowa 1935, 23 IV – Konstytucja Kwietniowa 1952, 22 VII – Konstytucja tzw. stalinowska 1976 – Nowelizacja konstytucji z 1952 r. Reforma prawa sądowego; Działalność Komisji Kodyfikacyjnej w II RP - wielość systemów prawnych w 1918 r. - zadanie unifikacji, kodyfikacji - nieskuteczność parlamentu --> po 1926 rozporządzenia prezydenta, po 1935 dekrety prezydenta - idea Komisji Kodyfikacyjnej; powołanie 3 VI 1919 (prezydent, 3x wiceprezydent, 40 członków; późniejsze modyfikacje satruktur); 1918-1922 mianuje Naczelnik Państwa, po 1922 prezydent - Prezes Komisji: Ksawery Fierich 1919-1928; 1932-1939 Bolesław Pohorecki - pozytywna ocena działania Komisji Prawo karne 11 VII 1932 kodeks karny (prace: Juliusz Makarewicz, Wacław Makowski, Aleksander Mogilnicki, Emil Rappaport) 19 III 1928 kodeks postępowania karnego (prace: Edmund Krzymuski, A. Mogilnicki, E. Rappaport)

Źródła prawa po 1918 roku (2) Prawo cywilne problemy – rozbieżność prawa pozytywnego i poglądów doktryny Prawo materialne – Uchwalone akty prawne 1924 prawo wekslowe i czekowe 1924 ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (prawo patentowe) 1926 ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 1926 prawo międzynarodowe prywatne i prawo prywatne międzydzielnicowe (projekt z 1921 r.) 1926 prawo autorskie (Fryderyk Zoll) 1933 kodeks handlowy 1933 kodeks zobowiązań (Ernest Till, Roman Longchamps de Berier, Maurycy Allerhand, Aleksander Doliński, Kamil Stefko, Ignacy Koschembar-Łyskowski) Prawo materialne – Prace niezakończone przed 1939 r. 1929 projekt osobowego prawa małżeńskiego Karol Lutostański (świecki) 1937 projekt prawa małżeńskiego majątkowego 1938 projekt prawa o stosunkach między rodzicami a dziećmi (Stanisław Gołąb) 1937 projekt prawa rzeczowego (Fryderyk Zoll, Jan Wasilkowski) początkowe stadia prac nad prawem spadkowym wstrzymanie prac nad częścią ogólną prawa cywilnego Prawo procesowe 1930 kodeks postępowania cywilnego (wszedł w życie 1 I 1933 r.) 1932 przepisy o postępowaniu egzekucyjnym 1934 prawo upadłościowe i o postępowaniu układowym niezakończone prace nad postępowaniem niespornym