Społeczne preferencje w użytkowaniu przestrzeni. Krzysztof Bierwiaczonek Tomasz Nawrocki Instytut Socjologii Uniwersytet Śląski w Katowicach Społeczne preferencje w użytkowaniu przestrzeni. Parki i malle jako   przestrzenie konsumpcji w miastach górnośląskich Konferencja Od miasta do metropolii – drogi rozwoju Europy Katowice 18-19.11.2010

Podstawowe informacje o badaniach Przestrzeń publiczna miast śląskich. Przypadek Katowic i Gliwic – lata 2009-2010 (Krzysztof Bierwiaczonek, Barbara Lewicka, Tomasz Nawrocki, badania o charakterze jakościowym i ilościowym – n-500, badania finansowane z grantu MNiSW: N N116 230736) Społeczna percepcja przestrzeni publicznej Tychów – 2009 rok (Krzysztof Bierwiaczonek, Barbara Lewicka, Karolina Wojtasik, badania ilościowe, n-978. Badania zrealizowane na zlecenie Pracowni Planowania Przestrzennego i Architektury w Tychach)

użyteczna metafora, trudna do konceptualizacji Przestrzeń publiczna użyteczna metafora, trudna do konceptualizacji

Przestrzeń publiczna inspiracje: Sharon Zukin – koncepcja ram przestrzeni publicznej Anna Giza-Poleszczuk, Mirosława Marody – przestrzeń publiczna jako element sfery publicznej Lyn Lofland – odróżnienie public space od public realm

Koncepcja przestrzeni publicznej Sharon Zukin Przestrzeń publiczna jest ściśle związana z miejską kulturą traktowaną jako podstawa gospodarki miasta Kto zajmuje przestrzeń publiczną zależy zwykle od uzgodnienia trzech kwestii: fizycznego bezpieczeństwa; kulturowej tożsamości; oraz istniejącej społeczności oraz zbiorowości terytorialnej.

„Oprawa” przestrzeni publicznej Sharon Zukin Lokalny-globalny wizerunek miasta Homogeniczność-zróżnicowanie Publiczne-prywatne instytucje Tożsamość kulturowa Przestrzeń publiczna Zbiorowość terytorialna Społeczność Bezpieczeństwo Interakcje społeczne Wyobrażenia przestrzeni

Anna Giza-Poleszczuk, Mirosława Marody Przestrzeń publiczna: może pozwalać na upublicznianie i uwspólnianie uczuć, wiedzy oraz intencji działania jeżeli jest: dostępna, zorganizowana i pozwala na czynienie czegoś wiadomym innym uczestnikom

Public space vs public realm Public realm = urban public space  public space Przestrzeń publiczna (public realm) - jest złożona z tych przestrzeni miejskich w których współobecne jednostki – użytkownicy przestrzeni - traktowane są jako nieznane lub znane jedynie kategorialnie (znane jako przedstawiciele jakiś kategorii społecznych). Przestrzeń publiczna jest formą przestrzeni społecznej odróżniającej się od przestrzeni prywatnej i jej pełnowymiarowe istnienie jest tym co wyróżnia miasto od innych form osadniczych (Lofland, The public realm. Exploring the city’s quintessential social territory, London 2007, s. 9).

„Remember, if there are no people in the spaces, there can be no realms” (Lyn Lofland, The public realm. Exploring the city’s quintessential social territory, London 2007, s. 150)

Deklarowana częstotliwość przebywania w wybranych przestrzeniach publicznych w Gliwicach, Katowicach i Tychach w % (pominięto braki odpowiedzi) Miasto Miejsce Deklarowana częstotliwość przebywania w podanych miejscach Co najmniej raz w tygodniu Co najmniej raz w miesiącu Kilka razy w roku Raz w roku lub rzadziej W ogóle nie bywam Gliwice (n-250) Rynek 45,6 28,4 16,8 8,0 0,4 Ul. Zwycięstwa 56,4 25,2 12,4 4,8 C.H.Forum 18,8 42,8 19,2 5,2 13,2 Park Chopina 25,6 23,6 Katowice (n-250) 44,4 30,4 18,0 6,8 Ul 3 Maja 47,6 27,6 17,6 C.H. SCC 16,4 32,4 22,8 11,2 Park Kościuszki 14,4 30,0 26,8 Tychy (n-984) Rynek w Starych Tychach 31,0 26,9 27,9 13,4 ------ Ul. Grota Roweckiego 62,0 23,2 8,1 4,6 ------- C.H. City Point 28,9 32,8 14,7 14,8 Park Miejski 21,1 22,9 30,1 22,4

Deklarowany cel przebywania w wybranych miejscach (w%) Centra handlowe parki Forum (n-186) SCC (n-204) Chopina (Gliwice) (n-182) Kościuszki (Katowice) (n-169) Miejski (Tychy) (n-782) spacery 2,2 3,4 70,3 58 65,0 zakupy 96,2 93,6 0,6 Przebywanie w kawiarniach/restauracjach 1,1 8,8 1,2 0,1 Wyjście do kina 20,4 15,2 Spotkanie ze znajomymi 8,3 8,2 8,4 Aktywność sportowo-rekreacyjna 0,5 13,2 40,2 24,2 Przechodzę tamtędy 2,5 7,7 3,0 6,4 Udział w imprezach na wolnym powietrzu -------- 2,7 20,8 inne 4,3 9,8 15,9 1,8 3,5

Deklaracje respondentów pokazują jedynie część prawdy o celu przebywania w przestrzeni

W ogóle nie poszedłbym/poszłabym na spacer Miejsce, w które udałby się Pan/ udałaby się Pani na weekendowy spacer ze znajomymi (w%) Gliwice (n-250) Katowice (n-250) Rynek 13,6 0,0 Główne ulice miasta 2,8 2,4 Centrum handlowe Park 56,8 85,2 Gdzie indziej 16,4 7,2 W ogóle nie poszedłbym/poszłabym na spacer Brak odpowiedzi 0,4

Parki i ich mallowe imitacje „W przestrzeni miejskiej elementy naturalne – drzewa, woda, zieleń – jest wysoko wartościowania przez użytkowników miejsc publicznych” (Carr i in) Stąd też zieleń i fontanny także w centrach handlowych

Park jako przestrzeń egalitarna Dochód na osobę w rodzinie a ulubione miejsce spędzania czasu wolnego w Tychach Żeby w pełni korzystać z przestrzeni parku nie trzeba posiadać środków finansowych Centra handlowe preferują konsumentów, a nie spacerowiczów

Dobra przestrzeń publiczna powinna być Estetyczna Bezpieczna Charakterystyczna (znacząca) Przyciągająca (zachęcająca do interakcji) O egzemplifikację takich miejsc zapytano mieszkańców Katowic i Gliwic

4 x naj... W Gliwicach i Katowicach Najładniejsze Najbezpieczniejsze Gliwice Katowice Rynek –37,6% Rondo i otoczenie -13,6% Rynek – 36,8% Rynek – 18,4% Park Chopina – 17,6% Nie ma takich miejsc – 10,4% Ul.Zwycięstwa – 11,6% Stare Miasto – 7,6% Ul. Mariacka – 6,8% C.H.Forum – 6,4% Ul.Stawowa – 6,4% Centrum – 6,4%

4 x naj... W Gliwicach i Katowicach Najbardziej charakterystyczne Najbardziej przyciągające Gliwice Katowice Rynek –52,2% Spodek – 48% Rynek – 47,6% C.H. Silesia City Center – 28,4% Ul. Zwycięstwa – 14% Rynek – 7,2% C.H.Forum – 15,2% Ul. 3 Maja – 14,4% Radiostacja – 11,6% Dworzec kolejowy – 6,8% Ul. Zwycięstwa– 6,8% Spodek – 11,6%

Gliwickie naj... przestrzenie publiczne Fot. Łukasz Malina; www.mmsilesia.pl

Katowickie naj... przestrzenie publiczne

Czy centra handlowe przejmują funkcje przestrzeni publicznych śląskich miast?

Gliwice CH Forum

Katowice Silesia City Center

Pytamy mieszkańców wprost … SCC/Forum przejęło funkcje centrum miasta Katowice Gliwice Zdecydowanie się zgadzam 15,2% 8,8 % Raczej się zgadzam 34,4% Raczej się nie zgadzam 20,0% 21,6% Zdecydowanie się nie zgadzam 14,0% 35,6% Nie mam zdania 16,4% 18,8%

Lubię przebywać w centrum miasta/w mallu…. Lubię przebywać w centrum handlowym Katowice Gliwice Katowice/SCC Gliwice/Forum Zdecydowanie się zgadzam 16,8 % 37,2 % 13,6 % 14,4 % Raczej się zgadzam 30,4 % 38,4 % 26,0 % 27, 2% Raczej się nie zgadzam 34,0 % 14,0 % 21,2 % 23,2 % Zdecydowanie się nie zgadzam 8,0 % 26,4 % 22,4 % Nie mam zdania 4,4% 2, 4 % 12,8 %

Mall oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu Centrum miasta/mall oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu Centrum miasta oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu Mall oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu Katowice Gliwice Katowice/SCC Gliwice/Forum Zdecydowanie się zgadzam 6,4 % 14,0 % 10,0 % Raczej się zgadzam 24,4 % 39,2 % 32,5% 25,6 % Raczej się nie zgadzam 38,0 % 25,2 % 26,5 % 20,4 % Zdecydowanie się nie zgadzam 23,2 % 11,6 % 17,7 % Nie mam zdania 7,6 % 12,9 % 20,8 % Brak odpowiedzi 0,4% 0,0% 0,4 % 0,0 %

Odsetek osób (spośród bywających w CH) zgadzających się i zdecydowanie zgadzających się ze stwierdzeniem: Katowice Gliwice Dużo osób przychodzi do CH spędzać tam czas wolny 88,1% 86,5% Dużo osób przychodzi do CH pokazać swój styl bycia 66,6% 54,6% Galerie handlowe to najlepsze miejsce do spędzania czasu w mieście 40,6% 13,4% Galerie handlowe to najlepsze miejsce do spotkań ze znajomymi w moim mieście 14,1% 13,0% Galerie handlowe są najatrakcyjniejszym miejscem w mieście 26,0 % 19,4 % Galerie handlowe to najlepsze miejsce do robienia zakupów w moim mieście. 63,9 % 62,0 %

Czy w mieście powinno powstać więcej centrów handlowych? Katowice Gliwice Zdecydowanie się zgadzam 7,6 % 6,0 % Raczej się zgadzam 4,0 % 10,4 % Raczej się nie zgadzam 26,4 % 19,6 % Zdecydowanie się nie zgadzam 56,4 % 50,4 % Nie mam zdania 5,6 % 13,8 %

Świat lansu, świat współczesnych flaneurów Nie tylko dla młodych ludzi Miejski salon Świat lansu, świat współczesnych flaneurów Nie tylko dla młodych ludzi

Wnioski badania pozwoliły na sformułowanie kilku wniosków dotyczących sposobu postrzegania przestrzeni publicznych miast śląskich, które przedstawiliśmy prezentując poszczególne partie wyników. Pozwalają też na sformułowanie kilku wniosków ogólniejszych

próba uogólnienia: 1/ w przestrzeni miast śląskich dostrzec można typowe zjawiska, które zachodzą w przestrzeniach publicznych miast świata zachodniego (np. prywatyzacja, militaryzacja, hipermarketyzacja, rewitalizacja) 2/ skutki ich zależą od: strategii przyjętej przez władze lokalne (Rybnik – Gliwice – Tychy - Katowice) oraz mechanizmów długiego trwania przestrzeni publicznych (problemy Katowic)

3/centra handlowe (szczególnie te wyższych generacji) stają się ważną  przestrzenią publiczną w sensie społecznym (public realm). Spełniają  wiele (choć nie wszystkie) cechy przestrzeni publicznej: są  bezpieczne, przyciągające, pozwalają na czynienie czegoś wiadomym innym uczestnikom i oferują wiele sposobów spędzania czasu  wolnego

4/ przejmowanie funkcji centrum miasta przez centra handlowe wyższych generacji (tzw. malle) zależy od funkcjonowania przestrzeni publicznych w centrum miasta (Katowice vs. Gliwice) 5/parki to bardzo istotne przestrzenie publiczne komplementarne wobec centrów miast i centrów handlowych. Trzeba jednak wzmocnić ich funkcje związana z aktywnym zaangażowaniem.

6/ procesy prywatyzacji przestrzeni publicznych prowadzą do ich eksluzywności (wykluczania pewnych kategorii społecznych) - i utraty ich publicznego znaczenia

Katowice – akcja „odpędzania deszczu” (maj 2010) Dziękujemy za uwagę! krzysztof.bierwiaczonek@us.edu.pl tomasz.nawrocki@us.edu.pl Katowice – akcja „odpędzania deszczu” (maj 2010) 35