UPRAWNIENIA ZAKŁADOWYCH ORGANIZACJI ZWIĄZKOWYCH Warszawa 2011r. 1

Uprawnienia związków zawodowych I.Uprawnienia o charakterze stanowczym. II.Uprawnienia o charakterze opiniodawczym. III.Uprawnienia samodzielne. 2

Uprawnienia związków zawodowych Charakter stanowczy uprawnień – pracodawca może podjąć określoną decyzję po uzyskaniu uprzedniej zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej lub jest zobowiązany ustalić z tym zarządem wspólne stanowisko; uchybienie temu obowiązkowi czyni decyzję pracodawcy niezgodną z przepisami prawa. Charakter opiniodawczy uprawnień – stanowisko zarządu organizacji związkowej ma charakter niewiążący dla pracodawcy, jednakże i w tych sprawach pożądane jest podejmowanie przez pracodawcę decyzji uwzględniających opinię związkową; nieuwzględnienie stanowiska organizacji związkowej nie uchybia wprawdzie - od strony formalnej - przepisom prawa, lecz może stanowić podstawę, zwłaszcza w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, powstania sporu co do prawidłowego korzystania przez pracodawcę ze swoich uprawnień. Uprawnienia samodzielne – czynnikiem wyróżniającym tę grupę jest fakt, iż korzystanie z nich następuje w zasadzie z inicjatywy samej organizacji, a nie w ramach obowiązku prawnego organów zakładów pracy w zakresie współdziałania z zakładową organizacją związkową; w przedmiotowym zakresie związek zawodowy nie może być zastąpiony przez inny organ w zakładzie pracy; nie można też zmusić zakładowej organizacji związkowej do podejmowania bądź zaniechania działań w ramach tych uprawnień. 3

Uprawnienia o charakterze stanowczym (19) Uzgodnienie regulaminu określającego wysokość stawek dodatków, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt 2, szczegółowych warunków przyznawania tych dodatków, szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw oraz wysokość i warunki wypłacania składników wynagrodzenia, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt 4 (art. 30 ust. 6a KN). Ustalanie zasad wykorzystania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, w tym podział środków tego funduszu na określone cele oraz przyznawanie pracownikom świadczeń (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych oraz art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o związkach). Zgoda na wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu zakładowej organizacji związkowej jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej organizacji, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy, a także zgoda na zmianę warunków pracy lub płacy wyżej wymienionej osoby w okresie wskazanym uchwałą zarządu organizacji, a po jego upływie – dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych). 4

Uprawnienia o charakterze stanowczym Zawarcie zakładowego układu zbiorowego pracy (art kp). Ustalanie regulaminu pracy (art §1 kp). Ustalenie regulaminu wynagradzania (art §4 k.p.) oraz regulaminów nagród i premiowania (art. 27 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych). Zgoda na nie ustalanie planu urlopów w zakładzie pracy (art. 163 §1 kp). Zgoda reprezentującej pracownicę zakładowej organizacji związkowej na wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 kp). Ustalenie z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową terminu rozwiązania umowy o pracę z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego w razie likwidacji zakładu pracy lub ogłoszenia upadłości zakładu pracy (art. 177 §4 kp). Zgoda na wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika pełniącego funkcję społecznego inspektora pracy (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy). 5

Uprawnienia o charakterze opiniodawczym (11) Zajęcie stanowiska w sprawie zamiaru wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 KN (art. 20 ust. 5a i 5b KN) Wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony (art. 38 kp). Wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy lub płacy (art. 42 w związku z art. 38 kp). Rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52, § 3 i art. 53, § 4 kp). Zajmowanie stanowiska w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników (art. 36 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego w związku z art. 26 pkt. 2 ustawy o związkach zawodowych). Zajmowanie stanowiska w sprawie sprzeciwu pracownika od decyzji o jego ukaraniu karą dyscyplinarną przez pracodawcę (art. 112 § 1 kp). 6

Uprawnienia samodzielne (24) Organizowanie wyborów społecznych inspektorów pracy i ustalanie regulaminów tych wyborów (art. 6 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy ). Wszczęcie procedury odwołania społecznego inspektora pracy w razie nie wywiązywania się przez niego z obowiązków (art. 7 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy). Współdziałanie z Państwową Inspekcją Pracy przy realizacji jej działań (art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy). Sprawowanie społecznego nadzoru nad pracowniczą kasą zapomogowo - pożyczkową (§ 5 Rozporządzenia Rady Ministrów z 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy). Prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot zakładowemu funduszowi świadczeń socjalnych środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na ten fundusz (art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych). Prawo reprezentowania pracownika przed sądami powszechnymi w sprawach z zakresu prawa pracy i w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 465 § 1 k.p.c.). Prawo wszczynania postępowania sądowego na rzecz pracowników i ubezpieczonych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 462 k.p.c.). 7

Uprawnienia samodzielne. Występowanie z wnioskiem do pracodawcy o zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub bezpłatnie), pracownika na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej lub doraźnej czynności (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych w zw. z § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługującym pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od prac). Prawo żądania informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej (art. 28 ustawy o związkach zawodowych), Wyrażenie zgody na objęcie obroną pracownika niezrzeszonego w związku, w sprawach w których przepisy prawa pracy przewidują współdziałanie pracodawcy z zakładową organizacją związkową w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy (art. 30 ust. 2 i 2 1 ustawy o związkach zawodowych w zw. z art kp). Udział w pracach komisji opiniującej wnioski o udzielenie pomocy zdrowotnej dla nauczycieli oraz nauczycieli emerytów i rencistów z funduszu pomocy zdrowotnej dla nauczycieli (art. 72 KN w związku z art. 26 pkt 5 ustawy o związkach zawodowych, § 6 ust. 2 pkt 2 Zarządzenia Nr 67 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie rodzajów świadczeń na pomoc zdrowotną oraz warunków i sposobu ich przyznawania dla nauczycieli w szkołach i placówkach prowadzonych przez ministra właściwego do spraw rolnictwa). 8

Zasady współdziałania ze związkami zawodowymi Art. 4 Karta Nauczyciela Zgodnie z nim zasady współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania organów administracji rządowej (organów jednostek samorządu terytorialnego) ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli, nieustalone w ustawie o związkach zawodowych, określają porozumienia zawierane przez odpowiednie organy administracji rządowej (organy jednostek samorządu terytorialnego) z organami właściwego szczebla tych związków (ust.1). Rozporządzenia i zarządzenia przewidziane ustawą podlegają uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli (ust.2). 9

Na podstawie art. 4 ust. 1 Karty Nauczyciela zostały dotychczas zawarte dwa porozumienia: porozumienie Ministra Oświaty i Wychowania oraz ministrów prowadzących szkoły z Zarządem Głównym Związku Nauczycielstwa Polskiego z dnia 25 czerwca 1984 r. w sprawie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania organów administracji państwowej ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego (Dz. Urz. MOiW Nr 11, poz. 72); Porozumienie Ministra Edukacji Narodowej z Krajową Sekcją Oświaty i Wychowania NSZZ "Solidarność" z dnia 10 lipca 1990 r. w sprawie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania organów administracji państwowej z instancjami Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ "Solidarność" (Dz. Urz. MEN Nr 7, poz. 47). 10

Aktualne brzmienie art. 4 ust. 1 KN przewiduje zawieranie odrębnych porozumień przez odpowiednie organy jednostek samorządu terytorialnego z organami właściwego szczebla związków zawodowych zrzeszających nauczycieli. Z treści art. 4 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela należy wywieść, że w wypadku nieutworzenia związków zawodowych na danym szczeblu, uzgodnienie danego projektu aktu prawnego winno nastąpić wedle przepisów ustawy z dnia 19 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DZ. U. z 2001r. Nr 79 poz. 854). 11

Przykładowe uprawnienia związków zawodowych na podstawie Karty Nauczyciela Regulamin wynagradzania. Zgodnie z ust. 6a i 6b art. 30 KN regulamin wynagrodzenia podlega uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli. Wyrok NSA w Warszawie z I OSK 1897/06, LEX nr Nie można uzależniać dopuszczenia związku zawodowego zrzeszającego nauczycieli do procedury uzgodnieniowej, od tego, czy związek zawodowy spełnia w którejkolwiek placówce wymogi zakładowej organizacji związkowej. Regulamin wynagradzania nauczycieli, o którym mowa w art. 30 ust. 6a Karty Nauczyciela, podlega uzgodnieniu ze związkiem zawodowym zrzeszającym nauczycieli, niezależnie od tego ilu nauczycieli zatrudnionych w placówkach objętych działaniem tego regulaminu, jest członkami tego związku. Związkiem zawodowym zrzeszającym nauczycieli jest także związek zrzeszający, na obszarze jednostki samorządu terytorialnego - organu prowadzącego szkoły i inne placówki, tylko jednego nauczyciela. 12

Przykładowe uprawnienia związków zawodowych na podstawie Karty Nauczyciela Wyrok WSA w Kielcach z , II SA/Ke 747/05, Dz.Urz.Święt 2007/88/ Nie można przyjąć, że wymogi poinformowania związku zawodowego na piśmie i podania uzasadnienia swojego stanowiska, czego wymaga art. 19 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych, zostały spełnione przez samą obecność przedstawicieli związku na sesji rady gminy. 2. Ponieważ art. 30 ust. 6a Karty Nauczyciela daje związkom zawodowym zrzeszającym nauczycieli prawo uzgadniania projektu regulaminu wynagradzania nauczycieli, to uchwalenie regulaminu z pominięciem tego prawa związku zawodowego, stanowi naruszenie prawem chronionego uprawnienia, o jakim mowa w art. 101 ust. 1 ustawy o samorządzie gminy. Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z II SA/Go 586/05, Dz.Urz.Lubus 2006/58/1295 Art. 30 ust. 6a ustawy Karta Nauczyciela wprowadza generalną zasadę, że regulaminy wynagradzania i przyznawania dodatku mieszkaniowego nauczycielom podlegają uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli. Od tej zasady ustawa nie przewiduje żadnych odstępstw. Jeżeli nauczyciele zatrudnieni w szkołach i przedszkolach prowadzonych przez gminę nie należą do organizacji związkowej zrzeszającej nauczycieli, gmina na podstawie statutu danego związku zawodowego zrzeszającego nauczycieli powinna ustalić jaka jest struktura organizacyjna związku i przekazać projekt regulaminu właściwej instancji związku zawodowego do uzgodnienia. Wyrok NSA z r. w Warszawie II SA 3268/00, LEX nr W przypadku uchwalania regulaminów, o których mowa w art. 30 ust. 6 ustawy Karta Nauczyciela, niezbędne jest uzgadnianie tego aktu ze związkami zawodowymi. 13

Uzgodnienie Wykładnia przedstawiona przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 marca 1998 r. (sygn. akt U 23/97). Trybunał, analizując przepis art. 4 ust. 2 Karty Nauczyciela, stanowiący, że rozporządzenia i zarządzenia (...) podlegają uzgodnieniu ze związkami zawodowymi... dotyczy z pewnością współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa. Użyty w nim termin uzgodnienie, zgodnie z jego sensem językowym ma oznaczać czynność polegającą na doprowadzeniu do braku rozbieżności, ujednolicaniu czy też harmonizowaniu (w znaczeniu wzajemnego dostosowania). TK zauważył, że ustawodawca przy konstruowaniu tej formy współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa kładzie nacisk nie na efekt uzgodnienia w postaci osiągnięcia zgody, lecz raczej na fakt uzgadniania, na sam proces dochodzenia do tej zgody; ujednolicania czy też wzajemnego dostosowywania (harmonizowania) swoich stanowisk. Świadczy o tym zawarcie przed rozważanym pojęciem słowa podlegają. Oznacza to nałożenie obowiązku poddania treści aktów wykonawczych do ustawy procedurze uzgodnieniowej w celu wypracowania wspólnego stanowiska. Instrumentem tej procedury powinny być protokoły uzgodnień, ale też rozbieżności w razie braku zgody na treść rozwiązań aktu. Osiągnięcie zgody jest bowiem uzależnione nie tylko od woli stron, ale też innych, zewnętrznych wobec tej woli czynników. 14

Przykładowe uprawnienia związków zawodowych na podstawie Karty Nauczyciela rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 20 KN, dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli (art. 70a ust. 2a KN), środki na pomoc zdrowotną (art. 72 KN w związku z art. 26 pkt. uozz). 15