Kamil Śliwowski, kamil@creativecommons.pl

Otwarte Zasoby Edukacyjne Otwarte Zasoby Edukacyjne to powszechnie dostępne zasoby (podręczniki, kursy, scenariusze lekcji i inne), udostępniane swobodnie, za darmo wraz z prawem do ich dalszego wykorzystywania i adaptacji.

Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne (angielski termin Open Educational Resources – w skrócie OER) po raz pierwszy został użyty podczas Forum on the Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries przy UNESCO w roku 2002.

Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji Ku otwartym zasobom edukacyjnym „Znajdujemy się u progu światowej rewolucji w nauczaniu i uczeniu się. Nauczyciele z całego świata tworzą w internecie niezliczone materiały edukacyjne, dostępne do otwartego i wolnego użytku. Nauczyciele ci współtworzą świat, w którym każda osoba na ziemi może nie tylko korzystać z sumy ludzkiej wiedzy, ale także przyczyniać się do jej wzbogacania. Jednocześnie tworzą oni podwaliny dla nowego modelu pedagogiki, w którym wykładowcy i uczący się tworzą, kształtują i rozwijają wspólnie wiedzę, jednocześnie pogłębiając swoje umiejętności i rozumienie świata.” Kapsztad, 15 września 2007

2012 Prayska Deklaracja Otwartych Zasobów Edukacyjnych, Kongres UNESCO „Emphasizing that the term Open Educational Resources (OER) was coined at UNESCO’s 2002 Forum on Open Courseware and designates “teaching, learning and research materials in any medium, digital or otherwise, that reside in the public domain or have been released under an open license that permits no-cost access, use, adaptation and redistribution by others with no or limited restrictions. Open licensing is built within the existing framework of intellectual property rights as defined by relevant international conventions and respects the authorship of the work.” Paryż, 22 czerwca 2012

Jak Otwarte Zasoby Edukacyje działają prawnie? Otwarte Zasoby Edukacyjne muszą być dostępne na takich warunkach prawnych, które zagwarantują każdemu możliwość wykorzystania, kopiowania, modyfikowania oraz rozpowszechniania kopii oraz zmienionych wersji treści. To zadanie w pełni realizują tzw. wolne licencje.

Czym są wolne licencje? Wolna licencja to rodzaj umowy, którą autor utworu, właściciel praw autorskich, zawiera z całą resztą ludzkości. W ramach tej umowy twórca pozostaje właścicielem praw autorskich ale jednocześnie, jako ich właściciel, pod pewnymi, stosunkowo łatwymi do spełniania warunkami, zezwala wszystkim na wykorzystywanie jego dzieł.

Creative Commons Creative Commons oferuje twórcom licencje, które pozwalają im zachować własne prawa i jednocześnie dzielić się swoją twórczością z innymi. Licencje Creative Commons działają na zasadzie “pewne prawa zastrzeżone” – granice dozwolonego użytku są szersze i wyraźniejsze niż te wytyczone na zasadzie “wszelkie prawa zastrzeżone”.

Uznanie Autorstwa* Na Warunkach Niekomercyjnych Bez Utworów Zależnych Na Tych Samych Warunkach

Wolne/otwarte Licencje Creative Commons Wolne /domena publiczna Pewne prawa zastrzeżone/ dozwalające

Dostępność online nie oznacza dostępności prawnej.

Otwartość Prawna - gwarancja otwartości - podstawa dla otwartości technicznej - demokratyczny dostęp Techniczna - dostępność w sieci - otwartość standardów - zwiększanie zasięgu - łatwość dystrybucji

Creative Commons udostępnia licencje w trzech “warstwach”: kod XHTML „przystępne podsumowanie”, „tekst prawny”, http://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative- commons/

http://www.google.pl/advanced_search

O ile nie jest to stwierdzone inaczej, prawa do materiałów na stronie posiada Koalicja Otwartej Edukacji, a treści są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 2.5 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Koalicji oraz autorów poszczególnych treści. Przewodnik jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów oraz ICM UW. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści - pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej i wskazania autor―w oraz ICM UW jako właścicieli praw do tekstu. Treść licencji jest dostępna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/.

1. Otwarte Zasoby Edukacyjne nie zastąpią profesjonalnych i komercyjnych modeli wydawniczych. Otwarte Zasoby Edukacyjne są już nie tylko co raz powszechniej stosowane na całym świecie, ale zyskały uznanie UNESCO*, Banku Światowego, rządów USA, Holandii, Australii i wielu innych. Dla UNESCO jest to konieczna droga, jaką powinny obierać rządy finansujące zasoby edukacyjne w swoich krajach. OZE są powszechnie używane i wspierane przez najlepsze uczelnie na świecie jak MIT i Harvard, innowacyjne firmy jak Google czy Coursera, ogromne fundacje takie jak Open Society Foundations, Fundację Billa i Melindy Gatesów, Fundacje Hewlett'ów i Saylor Foundation.

WikiWijs – korzysta z niego 70% procent nauczycieli z Holandii Kursy MIT OpenCourseWare odwiedziło 1,25 miliarda osób, a 125 milionów skorzystało z ich otwartych kursów. 90 podręczników fundacji CK-12 jest kluczowym zasobem dla stanu Kalifornia, który rozwija model otwartych podręczników tworzonych przez komercyjnych wydawców i organizacje pozarządowe.

2. Przygotowanie e-podręcznika jest drogie, po co wydawać publiczne pieniądze? Co roku państwo dokłada kilkaset milionów złotych do tradycyjnych podręczników – w formie pomocy ubogim rodzinom, grantów do opracowania podręczników itp. E-podręcznik to jednorazowy koszt, który wyeliminuje znaczną część bieżących wydatków. Zaoszczędzone pieniądze można przeznaczyć na dofinansowanie sprzętu dla uczniów i szkół.

3. E-podręcznik to nieuczciwa konkurencja, ponieważ będzie dostępny za darmo, na co nie mogą sobie pozwolić prywatni wydawcy. Do tego doprowadzi to do monopolizacji rynku przez jedną, rządową, pozycję. E-podręcznik to forma zapewnienia darmowej edukacji przez państwo. Państwo nie jest uczestnikiem rynku i ma obowiązek zapewniać obywatelom niezbędne im do rozwoju materiały, wyrównywać szanse w dostępie do edukacji. Strategia rozwoju, zwłaszcza w zakresie edukacji, to nie część ryku i nie jest przedmiotem konkurencji. Podręczniki będą dostępne na otwartych licencjach, co pozwala wydawcom czerpać z nich korzyści finansowe. Otwarte Zasoby Edukacyjne to konieczna, podstawowa infrastruktura w erze cyfrowej (jak publiczny transport), na bazie której można tworzyć dodatkową wartość komercyjną (usługi premium, komunikacja prywatna etc.).

Otwarte zasoby publiczne współwystępują z ofertą komercyjną – dodatkowo umożliwiając generowanie wartości dodanej na ich podstawie. Potencjał ekonomiczny wykorzystania OZE Raport Vickery’ego: Publiczne zasoby edukacyjne, naukowe i kulturowe, udostępnione publicznie, posiadają potencjał wykorzystania rynkowego i nie-rynkowego, i służą produkcji produktów komercyjnych. Już dziś istnieją wydawnictwa publikujące i sprzedające drukowane otwarte podręczniki lub sprzedające materiały metodyczne do nich.

4. Do przetargów na podręcznik nie stanęło dużo instytucji, nie było wyboru – efektem będzie słaba jakość. Wydawcy sami zrezygnowali z uczestnictwa w programie bojkotując go. Do programu przystąpiły czołowe polskie uczelnie, na przykładzie amerykańskich uczelni, które rewolucjonizują właśnie kursami online rynek edukacyjny warto sprawdzić podobny model w Polsce. Poza tym, podręczniki będą musiały przejść taki sam proces oceny jakości jak każdy podręcznik komercyjny, nie więc mowy o jakości niższej niż minimum wymagane przez MEN.

5. Wprowadzanie cyfrowych podręczników nie udało się w Peru, Korei czy Norwegii. Programy w tych krajach miały inny charakter, niż w Polsce i nie sposób je porównywać... Mimo to, Peru kontynuuje program cyfryzacji udowadniając, że mitem byłe liczenie na poprawę wyników nauczania (poprawiły się za to kompetencje komunikacyjne uczniów). Korea nie odrzuciła e-podręczników, a raczej zwiodła się na ich bardzo podstawowej wersji (PDF) które nie spełniły swej roli. Jest też wiele przykładów sukcesów, jak holenderskie WikiWijs, stany Californii i Utah i inn. Ważne jest aby nie próbować mierzyć różnych programów tymi samymi kryteriami, a badać i szukać takich rozwiązań, które będą najlepiej pasować do charakteru systemu edukacyjnego danego państwa.

6. Otwarte Zasoby Edukacyjne nie mogą gwarantować wysokiej jakości bo są współtworzone przez wolontariuszy i będą modyfikowane przez inne osoby niż profesjonalni autorzy. Po pierwsze należy jasno odróżnić sytuację gdy zasoby edukacyjne są tworzone przez lub na zlecenie państwa, podlegają procesowi oceny jakości i akredytacji do użycie w szkole, od zasobów tworzonych w modelach wolontariackich, które takich procesów nie przechodzą. Po drugie, gdy otwarte podręczniki zaczną być modyfikowane muszą być zgodnie z licencją, opisywane pod kątem tego jakie zmiany zostały dokonane względem oryginału. Użytkownik dzięki temu świadomie może wybrać wersje oryginalną lub zmodyfikowaną. Nauczyciele już dziś modyfikują treści edukacyjne do potrzeb swoich uczniów, teraz będą mogli robić to legalnie dzieląc się nimi z innymi nauczycielami.

Koalicja Otwartej Edukacji www.koed.org.pl Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, wersja 4, wyd. 2012 http://bit.ly/przewodnikOZE

Creative Commons Polska cc@creativecommons.pl http://creativecommons.pl/