Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Leki hormonalne Magdalena Hurkacz Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu

Hormony- związki chemiczne o właściwościach biokatalizatorów wytwarzane w organizmie; regulują procesy przemiany materii

Rozróżniamy 2 rodzaje hormonów: Hormony właściwe-gruczołowe- wytwarzane przez specjalne gruczoły i wydzielane z nich bezpośrednio do krwi (gruczoły wydzielania wewnętrznego) Hormony tkankowe (autakoidy) –wytwarzane w różnych tkankach i komórkach, działające zarówno miejscowo (w miejscu powstania), jak i ogólnie (po wchłonięciu do krwi)

Chemicznie czyste hormony dawkuje się w jednostkach wagowych, organopreparaty są mianowane biologicznie na zawartość w nich substancji czynnych i określane w jednostkach międzynarodowych (j.m.) lub jednostkach działania (j.d.). Jednostką biologiczną nazywany najmniejszą ilość preparatu, która wywołuje u określonego zwierzęcia pewne ustalone zmiany.

Komórki docelowe, wrażliwe na hormony- target cells Pod względem chemicznym hormony są to: Aminokwasy (aminy katecholowe, hormony gruczołu tarczowego) Steroidy (h. kory nadnerczy, h. płciowe) Peptydy (insulina, glukagon, h. przedniego płata przysadki) Komórki docelowe, wrażliwe na hormony- target cells

Gruczoły dokrewne i ich hormony Podwzgórze:somatostatyna, gonadoliberyna Przysadka przedni płat: STH, ACTH, tyreotropina, gonadotropina , laktotropina tylny płat: wazopresyna, oksytocyna Tarczyca: tyroksyna, trójodotyronina, kalcytonina Przytarczyce: parathormon Grasica:tymozyna Trzustka: glukagon, insulina Nadnercza rdzeń: adrenalina kora: mineralo-, gliko-, adrenokortykosteroidy Gruczoły płciowe jądra: androgeny jajniki: estrogeny, gestageny

Hormony przedniego płata przysadki Somatotropina – hormon peptydowy zwany h. wzrostu Zastosowanie: karłowatość przysadkowa, trudno gojące się rany, odleżyny, złamania kości Kortykotropina—ACTH-h. Polipeptydowy, pobudzający korę nadnerczy (glikok.); ma działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne Gonadotropiny: I (prolan,A, FSH)i II(prolan B, LH) Gonadotropina I –pobudza gruczoły płciowe do wytwarzania komórek płciowych oraz hormonów płciowych – zastosowanie-niedorozwój jajników, infantylizm, zaburzenia miesiączkowania Gonadotropina II-pobudza owulację, przyspiesza wytw. Ciałka żółtego z pęcherzyka Graafa Laktotropina-prolaktyna-zast. w niedoczynności gruczołów sutkowych, nadmiernym krwawieniu macicznym, zaburz. mies.

Hormony tylnego płata przysadki Wazopresyna-ADH- hormon antydiuretyczny, wzmaga wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych, kurczy mięśnie gładkie, rozkurcza oskrzela, zwiększa ciśnienie krwi; niedobór wywołuje moczówkę prostą; zastosowanie: mocżówka prosta, zapaść, krwotok wewnętrzne, moczenie nocne Prep.: Vasopresin, Adiuretin Oksytocyna – działa wybiórczo na mięsień macicy –pobudza jego skurcze, wzmaga akcję porodową zastosowanie: słaba akcja porodowa, krwawienia poporodowe Preparaty: xitocin, Syntocinon

Hormony tarczycy Tarczyca wytwarza 3 hormony: tyroksynę, -zwiększającą szybkość przemian katabolicznych Zast.:substytucyjne Prep.: Thyreoideum, L-Thyroxin(Vobenol, Eferox, Eltroxin) Prep. Złożone: Guthroid, Cambithyrex, Norotriol trójodotyroninę (Liothyronin), kalcytoninę

Kalcytonina - Calcitonin Polipeptyd wytwarzany przez tarczycę, złożony z 32 aminokwasów z 7-aminokwasowym N-końcowym pierścieniem identycznym u wszystkich gatunków zwierząt i człowieka ; m.cz. ok. 10 tys. Efektem działania jest przerwanie procesu resorpcji kości i obniżenia stężenia wapnia i fosforanów w surowicy W przewodzie pokarmowym hamuje wydzielanie gastryny, nasila wydzielanie soli i wody, obniża wchłanianie wapnia i fosforanów W stanach chorobowych kości wykazuje działanie przeciwbólowe Syntetyczna kalcytonina łososiowa działa 100-krotnie silniej niż wieprzowa a 10-krotnie silniej niż ludzka

Kalcytonina - wskazania Osteoporoza, choroba Pageta Hiperkalcemia i przełom hiperkalcemiczny w osteolizie nowotworowej i nadczynności przytarczyc Zatrucie wit. D Zaburzenia neurodystroficzne Ostre zapalenie trzustki Kalcytonina - przeciwwskazania Nadwrażliwość na kalcytoninę Ciąża Karmienie piersią U dzieci nie stosować dłużej niż kilka tygodni

Kalcytonina - działania niepożądane nudności, wymioty, zawroty głowy, zaczerwienienie twarzy, reakcje alergiczne Kalcytonina – preparaty Calcitonin Calcihexal Miacalcic

Hormony kory nadnerczy- kora nadnerczy wydziela wiele hormonów należących pod względem chemicznym do steroli; wyizolowano ich około 30.

Pod względem czynnościowym można wśród hormonów kory nadnerczy wyróżnić 3 grupy: Mineralokortykosteroidy – wpływające na gospodarkę mineralną Glikokortykosteroidy – wpływające na gospodarkę węglowodanową i białkową Adrenokortykosteroidy – o działaniu hormonów płciowych

Glikokortykosteroidy (kortyzon, hydroksykortyzon)- zwiększają stężenie glukozy we krwi (przez zwiększenie wytwarzania glukozy z białek), zwiększają rozpad białek (wytwarzają glukozę oraz hamują syntezę białek), zmianom podlega skład białek krwi – zmniejsza się wtórnie stężenie globulin i fibrynogenu; hamują i oszczędzają spalanie tłuszczów (w nadczynności kory nadnerczy dochodzi do otyłości), działają przeciwzapalnie i przeciwgośćcowo oraz przeciwalergicznie (hamują powstawanie substancji histaminowych w ognisku zapalnym i w miejscu odczynu alergicznego; hamują działanie hialuronidazy; hamują reakcje alergenu z przeciwciałem).

Glikokortykosteroidy - regulacja wydzielania Stresor ACTH Glikokortykosteroidy

Zastosowanie glikokortykosteroidów: leki substytucyjne (choroba Addisona),

Zastosowanie glikokortykosteroidów: leki objawowe- ze względu na ich właściwości przeciwzapalne, przeciwgośćcowe, przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe- dychawica oskrzelowa, choroba posurowicza, polekowe odczyny alergiczne, gościec stawowy, sklerodermia, zapalenie guzkowe tętnic, rumień guzowaty, w chorobach zakaźnych, w chorobach nowotworowych (ostra białaczka limfatyczna), w chorobach nerek (nerczyce), w alergo- i toksydermatozach.

Przeciwwskazania do stosowania glikokortykosteroidów: choroby zakaźne nie poddające się leczeniu chemioterapeutykami, choroba wrzodowa, zapalenie kłębków nerkowych, choroba Cushinga, psychonerwice, osteoporoza, jaskra, nadciśnienie, niewydolność naczyń wieńcowych, cukrzyca, zakrzepica, ciąża.

Działania niepożądane glikokortykosteroidów: zanik przysadki i nadnerczy, nawroty choroby wrzodowej, perforacje, krwotoki, nadkwaśność, osteoporoza, obrzęki, nadciśnienie, niedobór potasu, zmniejszenie odporności, zaburzenia psychiczne, płciowe, działanie diabetogenne, zaburzenia gospodarki tłuszczowej

Hormony płciowe męskie- Androgeny

Hormony płciowe męskie- Androgeny wydzielane przez komórki śródmiąższowe gruczołu męskiego oraz część korową nadnerczy nadają cechy płciowe, powodują rozrost narządów płciowych, pojawienie się drugorzędowych cech płciowych, popędu płciowego, powodują wytwarzanie się plemników; u kobiet powodują wystąpienie cech męskich, działają anabolicznie); w lecznictwie są stosowane ze względu na ich właściwości gonadotropowe i anaboliczne.

Testosteron (17)-17-Hydroksyandrost-4-en-3-on Androgen wytwarzany przez komórki miąższowe jąder i w nadnerczach

Testosteron zastosowanie: u mężczyzn- niedoczynność lub brak czynności płciowych – opóźnione dojrzewanie, brak lub osłabienie popędu płciowego, eunuchoidyzm wtórny lub pierwotny, przedwczesne starzenie się, depresja seksualna; u kobiet- nadmierna czynność seksualna, w celu zapobiegania ciąży, w celu zahamowania laktacji i bolesnego obrzęku piersi, rak gruczołu piersiowego u kobiet młodych, zwłaszcza przy przerzutach do kości i rak endometrium.

Testosteron - wskazania Zaburzenia rozwoju płciowego u mężczyzn Zaburzenia okresu przekwitania u mężczyzn Rak piersi i jego przerzuty Rak błony śluzowej macicy Testosteron - przeciwwskazania Rak piersi u mężczyzn Rak i przerost gruczołu krokowego Ostrożnie w hiperkalcemii i hiperkalcynurii Zaburzenia czynności mięśnia sercowego, wątroby i nerek Padaczka, migrena, nadciśnienie Zespół nerczycowy Ciąża, karmienie piersią

Testosteron – działania niepożądane Odczyny alergiczne Duże dawki: zmniejszenie wytwarzania gonadotropin, zahamowania spermiogenezy, zanik jąder, u kobiet: nadmierne owłosienie, trądzik, drugorzędowe cechy męskie, zaburzenia miesiączkowania Hamuje owulację Obrzęki, zatrzymanie wody w organizmie, hiperkalcemia Niewydolność krążenia Testosteron – preparaty Omnadren –fenylopropionian, propionian, izoheksanian, heksanian testosteronu

Antyandrogeny Antyandrogennie działają estrogeny i gestageny; szczególnie silnie działa pochodna progesteronu-cyproteron Zastosowanie: trądzik młodzieńczy, rak gruczołu krokowego Działania niepożądane: ginekomastia, przejściowa bezpłodność, ciąża Prep.: Androcur, Diane, Tenenan

Hormony płciowe żeńskie Estrogeny- o budowie sterydowej, wytwarzane przez otoczkę pęcherzyka Graafa i przez c. Żółte (estradiol, estron, estriol); syntetycznymi pochodnymi są etynyloestradiil i mestranol Zastosowanie: zaburzenia miesiączkowania, niektóre postacie nawykowego poronienia, zaburzenia klimakteryczne, przeciwnowotworowo Preparaty: Oestradiolum benzoicum, Stilboestrolum, Fostrolin, Mestranol

Hormony płciowe żeńskie Antyestrogeny- hamują działanie estrogenów, poprzez blokowanie receptorów estrogenowych w tkankach-tamoksyfen, klomifen Gestageny:związki o działaniu progesteronu- 29 zastosowanie: bezpłodność, poronienia, zaburzenia miesiączkowania, doustne śr. antyk.