HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH UROCZYSTA AKADEMIA Z OKAZJI OBCHODÓW 150-lecia KÓŁEK I ORGANIZACJI ROLNICZYCH w subregionie wrocławskim województwa dolnośląskiego

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Historia kółek rolniczych, organizacji powstałej z potrzeby polskich rolników, jest powiązana nie tylko z historią wsi i rolnictwa, ale także z historią narodu i państwa polskiego. Organizacja kółek rolniczych kierowała się i kieruje zasadą wierności obowiązkom wobec Ojczyzny i polskiej ziemi. Hasło Żywią i bronią przyświeca naszej działalności.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Wiek XIX dla wielu krajów europejskich był okresem bujnego rozwoju gospodarczego. Dynamicznie rozwijał się przemysł, nowoczesność wkraczała do rolnictwa. Na mapie Europy nie było w tym czasie Polski, los Polski zależał od woli trzech zaborców. Na polskiej wsi panowały stosunki feudalne, ucisk narodowy i społeczny. Prześladowany był też Kościół rzymsko-katolicki.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Hasło Ziemia i oświata dla ludu polskiego, było powszechnym zawołaniem poetów i pisarzy. Już wówczas uświadomiono sobie, że sam chłop, w pojedynkę, nie jest w stanie odmienić swojego losu. Te i inne przesłanki zdecydowały o powołaniu w dniu 1 października 1862 roku Włościańskiego Towarzystwa Rolniczego w Piasecznie koło Gniewa na Pomorzu Środkowym, pierwowzoru późniejszych kółek rolniczych.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH „Kto kocha swą ojczyznę, cnoty, obyczaje, niechaj strzeże tej ziemi, niech ją w skiby kraje” Juliusz Kraziewicz

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Założycielem i pierwszym naczelnikiem (prezesem) tego kółka był Juliusz Kraziewicz, dzierżawca majątku w bliskiej Tymawie. Idea Towarzystwa wśród włościan szybko się przyjęła i rozpowszechniła za ziemiach zachodnich. W niedługim czasie podobne towarzystwa powstały w Pieniążkowie, Pęplinie, Bobowie, Lubichowie, Skórczu, Komorsku i Lucieniu.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Drugim ośrodkiem powstania była Wielkopolska. Tutaj pierwsze Koła Rolnicze powstały w Dolsku i w Sobótce.  Wielkie zasługi w rozwój kółek rolniczych na Wielkopolskie wnieśli księża parafialni. Na szczególne wyróżnienie zasługuje ks. Piotr Wawrzyniak, którego wysiłek ukazano m.in. w książce pt. Najdłuższa wojna współczesnej Europy i w filmie o tym samym tytule.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Dużej pomocy kółkom rolniczym w tym regionie udzielało Towarzystwo Gospodarcze w Poznaniu, które, w ramach swojej struktury, utworzyło Patronat Kółek Rolniczych. Patronem kółek rolniczych w Wielkopolsce był Maksymilian Jackowski. Kółka Rolnicze działające zarówno na Pomorzu, jak i w Wielkopolsce, były poddawane różnym szykanom ze strony władz pruskich, co w pewnym stopniu, pod koniec XIX w., przyczyniło się do osłabienia ich aktywności, ale nie do likwidacji.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH W sposób odmienny powstały kółka rolnicze w zaborze austriackim i rosyjskim. W zaborze austriackim najpierw powstało Towarzystwo Oświaty i Pracy, ze swoimi kołami terenowymi, które w 1882 roku przekształciło się w Towarzystwo Kółek Rolniczych w Galicji. W zaborze rosyjskim obowiązywał do 1905 roku zakaz władz carskich powoływania wszelkich towarzystw, w tym także rolniczych.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH W 1905 roku władze carskie zezwoliły na tworzenie kółek rolniczych. Powołano dwa Towarzystwa rolnicze, tj. Centralne Towarzystwo Rolnicze – kierowane przez ziemian i Towarzystwo Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica. Niestety zaborca prześladował działaczy rolnych, w latach 1913-15 represje nasiliły się a członkowie TKR zostali aresztowani i wywiezieni na Wschód

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Podsumowując okres kształtowania kółek rolniczych przed odzyskaniem niepodległości Polski w 1918 roku należy stwierdzić, że odegrały one ważną rolę w podtrzymywaniu i kształtowaniu świadomości narodowej wśród mieszkańców wsi oraz w prowadzeniu postępu w polskim rolnictwie. Przed I wojną światową (1913-1914) na ziemiach polskich było zorganizowanych: w zaborze pruskim ok. 800 KR – 36 tys. członków ; austriackim- ok. 2200 KR – 86 tys. członków; rosyjskim – ok. 1200 KR – ok. 60 tys. członków

RYS HISTORYCZNY KZRKiOR W II RP (1918-1939) kółka rolnicze wraz z odrodzonym państwem polskim przeżywały poważne trudności: zniszczenia z okresu I Wojny Światowej i walk o niepodległość (1918-1921), niezwykle ostra inflacja, skomplikowane problemy narodowościowe i układy polityczne. W 1925 marszałek Piłsudski przyjął honorowe członkostwo Centralnego Związku KR, Kółka honorował również Prezydent Mościcki i marszałek Rydz-Śmigły

RYS HISTORYCZNY KZRKiOR Ignacy Mościcki na Dożynkach w Spale, Sierpień 1928 Delegacja Kółek Rolniczych na Zamku Królewskim przyjmowana w imieniu Prezydenta RP przez marszałka Rydza-Śmigłego

RYS HISTORYCZNY KZRKiOR W okresie międzywojennym KR wzmacniały się aż do momentu wielkiego kryzysu, który nastąpił w roku 1929. Po 1934 kryzys zaczął powoli ustępować, na wieś powrócił rozwój rolnictwa podparty między innymi wdrażaniem postępu na wsi przez kółka rolnicze. W latach 1938 na terenie Polski działało ogółem ok. 8500 KR z 260. tyś. członków oraz ponad 2389 KGW z około 45 tyś. członkiń.

RYS HISTORYCZNY KZRKiOR W okresie II Wojny Światowej KR wraz z KGW i ich związki zostały zdelegalizowane przez obydwa mocarstwa zaborcze. Mimo takiego zakazu członkowie KR i KGW brali masowy udział w podziemnej walce z okupantami o duchowe i biologiczne przetrwanie narodu polskiego. Wielu członków KR było żołnierzami BCh i AK.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Po zakończeniu działań wojennych ówczesne władze Polski Ludowej wstrzymały odradzający się ruch kółek rolniczych powołując stowarzyszenie „ Związek Samopomocy Chłopskiej” (ZSCh) działające w latach 1944-1957, które w założeniu władz miało doprowadzić do kolektywizacji rolnictwa. Koła Gospodyń Wiejskich mogły działać tylko pod egidą ZSCh. Postępowało zarządzanie rolnictwem przez aparat państwowy z próbą kolektywizacji wsi i obowiązkowymi dostawami. Chłopi zbojkotowali działalność ZSCh wraz z programem uspółdzielniania wsi. 

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH W wyniku tego doszło w 1956/1957 do reaktywowania KR i KGW oraz ich związków. Wrzesień 1959 – I Krajowy Zjazd Delegatów KR, powołany został Główny Komitet Organizacyjny Kółek i Organizacji Rolniczych w Warszawie. Polityka rolna drugiej połowy lat 50. zakładała iż kółka rolnicze będą inicjatorem wdrażania postępu technicznego i ważnym organizatorem produkcji rolnej

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Lata 60te to rozwój gospodarki i przemysłu rolnego, oraz zwiększanie funduszy na rolnictwo i infrastrukturę wsi. Nastąpił wzrost roli Kółek Rolniczych w oczach władz lokalnych i centralnych, a także chłopów. Pod koniec 1962 do KR i KGW należało blisko 1 100 000 osób. Wielką rolę odgrywały KGW, których pod koniec 1962 było 15 537 – organizowały poradnictwo żywieniowe, kursy oświaty, konkursy i wystawy, zespoły artystyczne. Na I zjeździe kółka wnosiły żądania do zatrudnienia w każdej wsi agronoma, ponieważ ziemia rolna otrzymywana z Funduszu Ziemi była mocna zdegradowana.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Wiele kółek organizowały swoje warsztaty naprawcze, ponieważ postęp mechanizacji był tak duży, że Państwowe Ośrodki Maszynowe (POM) nie wystarczały do zaspokojenia fali mechanizacji. Niektóre kółka miały własne kuźnie czy nawet cegielnie. Kółka prowadziły własne gospodarstwa rolne w ramach tak zwanych Spółdzielczych Ośrodków Rolnych (SOR). Funkcjonowało wówczas 4345 SORów a w ich zasobach było 125 tys. ha.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Po 1965 coraz większą ingerencję w sprawy KR prowadziło Państwo. Utworzono Między Kółkowe Bazy Maszynowe (MBM-y), które miały koncentrować usługi mechanizacyjne na terenie gmin wyręczając tym zarządy kółek rolniczych. Spotkało się to z dużym sprzeciwem władz KR. Zaczęły powstawać MBM-y z porozumieniu z zarządami kółek (MBM-y kółkowe) . W 1968 Rada Ministrów nakazała przesunięcie służby instruktorskiej do Rad Narodowych. Przekazanie kadry 8000 agronomów, zootechników i specjalistów do Rad Narodowych znacznie osłabiło działalność Kółek. Jak wskazują dane w latach 1966-1969 działalność prowadziło 34 814 kółek, 33 809 KGW zrzeszając blisko 2,5 mln członków, w tym 1 mln członkiń KGW. Kółka w 1969 roku zrzeszały 1 600 000 gospodarstw chłopskich, czyli blisko połowę wszystkich w kraju.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Po grudniu 1970 nastąpiły zmiany w kierownictwie PZPR, zniesiono obowiązkowe dostawy. Wprowadzono bezpłatną opiekę medyczną dla ludności wiejskiej. Centralny Związek Kółek Rolniczych prowadził lecznictwo specjalistyczne, poszpitalne i uzdrowiskowo-sanatoryjne. W czasie V Zjazdu Delegatów KR w 1973 odnotowano iż pod koniec 1972 roku zarejestrowanych było 35 363 KR z 1 554 426 członkami, 35 572 KGW z 1 185 437 członkiniami. Działalność gospodarczą prowadziło 18 480 kółek rolniczych. Struktury Kółek i innych instytucji mechaniczno-instruktarzowych zatrudniały 186 399 osób. W Krajowym Związku Kółek Rolniczych pracowało 331 osób

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH W latach 70tych wdrożono nowy podział administracyjny Państwa, wprowadzono gminy. Zaczęto organizować Spółdzielnie Kółek Rolniczych na bazie MBMów zarządzanych przez POM-y i kółka rolnicze. SKR przejęły znaczną część majątków kółek wraz ze środkami pieniężnymi. Po prowadzeniu 49 województw SKR-y stały się pośrednikiem między wojewódzkimi związkami a kółkami. Przekształcono działalność kółek ze społeczno-samorządowej w społeczno-gospodarcze. SKR-y pełniły dominująca rolę w życiu społecznym wsi co nie podobało się działaczom KR. Fundamentalną funkcja kółek jaką było reprezentowanie interesów rolników indywidualnych traciła na znaczeniu.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Chcąc załagodzić niezadowolenie działaczy KR i KGW utworzono jednostki organizacyjny w postaci gminnych, miejsko-gminnych i miejskich ZKiOR z etatową obsługą kierowników biur i instruktorek wiejskiego gospodarstwa domowego finansowanych z budżetu państwa. Jednak finansowanie to malało a zadania szkoleniowe przejąć miały Ośrodki Doradztwa Rolniczego. 1980 – niezadowolenie w kraju, sierpniowe protesty i zmiany w PZPR. Powstaje NSZZ RI „Solidarność”. Na przełomie 80/81 do statutów kółek wpisano samorządność i pełnienie funkcji związku zawodowego rolników. Współpraca z Solidarnością RI nie układała się najlepiej.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH W 1981 powstaje Rada Gospodarki Żywnościowej w skład której weszli przedstawiciele KR. VII Zjazd Delegatów KR powołał Centralny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych . Od wybuchu stanu wojennego 13 grudnia 1981 na 10 miesięcy zawieszono działalność KR Ustawa z 8 października 1982 o społeczno-zawodowych organizacjach rolników oraz Ustawa z 16 września 1982 – prawo spółdzielcze, stworzyły podstawy do reaktywowania kółek i ich związków oaz rad nadzorczych spółdzielni. KR, ich związki i SKR odzyskały prawo prowadzenia działalności gospodarczej z obowiązkiem rejestracji w sądach gospodarczych

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH VII Zjazd Delegatów w 1984 roku powołał Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych 1 października ustanowiono Dniem Kółek Rolniczych na cześć powołania pierwszego kółka w Piasecznie Lata 80te to wrastająca rola polityczna KZRKiOR, który wymusza na władzach wprowadzenie zasad trwałości polityki rolnej. W latach 80tych KZRKiOR prowadził akcje protestacyjne, które przyczyniały się do poprawy sytuacji rolników i osiąganych przez nich dochodów.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Na początku lat 80 tych istniało 31 tys. KR, 35 tysięcy KGW, członków razem 2,5 miliona. Był to szczyt świetności, po tym czasie nastąpiło załamanie wskutek stagnacji gospodarczej oraz braku programowego działania w KR. 1989 – IX Zjazd Delegatów, który krytycznie wypowiedział się o dotychczasowych działaniach KZRKiOR.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Powstały nowe wyzywania po 89 roku na skutek transformacji. Nastąpiły spadki cen płodów rolnych, wiele gospodarstw znalazło się na skraju bankructwa. Twarde prawa rynku wywołały u niektórych rolników rozgoryczenie i apatię. W jednym z protestów okupowano budynek Ministerstwa Rolnictwa, protestujący rolnicy napotykali użycie siły przez służby porządkowe. W takich warunkach obchodzona 130 lecie, które jednak było docenione przez Lecha Wałęsę. Spadało zainteresowanie usługami kółek rolniczych, powstał brak środków finansowych na utrzymanie działalności struktur KR. W 1994 obradował X Zjazd KR, który debatował nad przyszłością KR. W czasach tych swoją działalność zawiesiło wiele KGW.

HISTORIA KÓŁEK ROLNICZYCH Od połowy 1998 roku do początku 1999 nasiliły się protesty rolników a ówczesny rząd RP wysyłał kordony policji by spacyfikować protesty. Wielu działaczy KR zostało rannych i wytyczono im procesy. Protesty doprowadziły do dialogu na linii rząd- rolnicze związki. Na XI Zjeździe w 1999 roku głównymi tematami były trudna sytuacja w rolnictwie. Na prezesa wybrano Władysława Serafina, który pełni tę funkcję do dziś.

KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH

KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH HISTORIA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH Pierwsze koło gospodyń pod nazwą „Towarzystwo Gospodyń” powstało w 1866 roku w Piasecznie k/Gniewa na Pomorzu. Kolejne Towarzystwo Gospodyń powstało w Bobkowie. Organizacje te zyskując na popularności stały się pierwowzorem pierwszych Kół Gospodyń Wiejskich.

KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH HISTORIA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH Pierwsza organizacja o nazwie Koło Gospodyń Wiejskich, która obowiązuje do dziś, założyła Filipina Płaskowicka w Janisławicach w woj. łódzkim w 1877 roku. W owych czasach koła gospodyń koncentrowały swoje działania głównie w obszarach wzajemnej pomocy w pracach gospodarskich, prowadzeniu wypożyczalni naczyń, organizowaniu wiejskich uroczystości i odpustów, rozprowadzaniu kurczaków i młodej trzody chlewnej.

KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH HISTORIA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH W 1938 roku istniało 2389 KGW zrzeszających około 45 000 członkiń. W czasie wojny nastąpiło zawieszenie KGW. Rozkwit KGW nastąpił pod koniec lat 50 tych. Istniało wtedy już 7500 kół zrzeszających 150 tys. członkiń. W samym 1958 roku KGW przeprowadziło około 6000 kursów prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego, zorganizowano kilkaset wypożyczalni naczyń i sprzętu gospodarstwa domowego. Założono blisko 300 dziecińców. Ponadto kobiety z KGW prowadziły 680 świetlic wiejskich oraz blisko 1000 zespołów artystycznych.

KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH HISTORIA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH Ogromny i żywiołowy rozwój Kółek Rolniczych i Kół Gospodyń Wiejskich trwał także w latach 60tych. KGW działały na rzecz podniesienia zawodowych umiejętności kobiet wiejskich, rozprowadzały pisklęta, organizowały dziedzińce, udzielały pomocy w zakresie organizacji produkcji i poprawy warunków życia na wsi. Prowadziły poradnictwo żywieniowe, kursy oświaty higienicznej i sanitarnej, konkursy i wystawy, zakładały koła zainteresowań i zespoły artystyczne. W 1962 było 15 537 działających kół gospodyń wiejskich

KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH HISTORIA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH Wypożyczalnia naczyń prowadzona przez koło gospodyń (lata 60te) Kurs gotowania dla członkiń KGW (lata 60te)

KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH HISTORIA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH W latach 1966-1969 działalność prowadziło 33 809 KGW i milion członkiń, a w roku 1972 zarejestrowanych było 35 572 KGW z 1 185 437 członkiniami. Takie apogeum trwało do lat 80-tych kiedy to organizacja KR i KGW zaczęła podupadać. Jednak pod koniec lat 90-tych KGW ponownie zaczęły odgrywać ważną rolę organizują między innymi wypoczynek dla rodzin wiejskich czy zabierają mocny głos w obronie interesów mieszkańców wsi. KGW do dziś dzień stanowią filar kultury i oświaty wsi polskiej.

Z okazji obchodzonego Jubileuszu powstania Kółek Rolniczych na ziemiach polskich, została wydana publikacja albumowa przedstawiająca genezę powstania i historię KR i KGW na przestrzeni minionych 150 lat. Album jest jednym z elementów, które uświetniają Jubileusz i jednocześnie honorują zaangażowanie i poświęcenie „kółkowiczów”, działających na rzecz całej wiejskiej społeczności