ROZWÓJ SŁUCHU, MOWY I JĘZYKA U DZIECI SŁYSZĄCYCH I NIESŁYSZĄCYCH PORÓWNANIE autorka: Marzena Kitłowska-Kurpiel 2011r.

8 ETAPÓW REAKTYWNOŚCI SŁUCHOWEJ DZIECKA OD 0 DO 24 m. ż 8 ETAPÓW REAKTYWNOŚCI SŁUCHOWEJ DZIECKA OD 0 DO 24 m.ż. WG Kevina Murphy LP. WIEK DZIECKA RODZAJ REAKCJI 1 O-4 miesiąc życia Dziecko budzi się ze snu na dźwięk o dużym natężeniu (80-90 Db) 2 3–4 miesiac zycia Niemowle porusza głowa w odpowiedzi na głosny bodziec dzwiekowy 3 4–7 miesiac zycia Niemowle kieruje głowe w płaszczyznie poziomej w kierunku dosc głosnego zródła dzwieku nadawanego ponizej jego głowy. 4 7–9 miesiac zycia Dziecko lokalizuje dosc cichy dzwiek dochodzacy ponizej jego głowy, poczatkowo przekrecajac głowe w bok, a nastepnie w dół, czyli w kierunku zródła dzwieku. 5 9–13 miesiac zycia Dziecko lokalizuje bezposrednio cichy dzwiek dochodzacy z dołu, patrzac w dół 6 13–16 miesiac zycia Dziecko lokalizuje ciche zródło dzwieku dochodzace powyzej głowy, patrzac najpierw w bok, a pózniej do góry. 7 16–21 miesiac zycia Dziecko lokalizuje bezposrednio ciche zródło dzwieku dochodzace z boku, ponizej i powyzej jego głowy. 8 21–24 miesiac zycia dzwieku dochodzace pod róznymi katami.

PONIŻEJ POZIOMU GŁOWY DZIECKA WAŻNE! DO 13 MIESIĄCA NADAJEMY DŹWIĘKI PO LEWEJ STRONIE DZIECKA DO LEWEGO UCHA PONIŻEJ POZIOMU GŁOWY DZIECKA

ZASADY TERAPII SŁUCHOWEJ Zasada I Bodźce akustyczne nadajemy poniżej głowy dziecka.

Początkowo bodźce akustyczne są bardzo głośne. Zasada II Początkowo bodźce akustyczne są bardzo głośne.

Dźwięki nadajemy najpierw do lewego ucha potem do prawego. ZASADA III Dźwięki nadajemy najpierw do lewego ucha potem do prawego.

ZASADA IV Początkowo bodźce akustyczne nadajemy z dalszej odległości i zbliżamy źródło dźwięku do ucha dziecka (czyli np. uderzając w bębenek zbliżamy się z nim do ucha dziecka) obserwując bardzo uważnie, w którym momencie dziecko zaczyna reagować.

ZASADA V Dźwięki nadajemy zawsze do obu uszu, czyli stymulujemy jednakowo ucho prawe i lewe, niezależnie od stopnia uszkodzenia słuchu jakie występuje w obu uszach.

ZASADA VI Często zmieniamy rodzaj bodźca akustycznego, czym uatrakcyjniamy terapię, dźwięki muszą być różnorodne.

ZASADA VII Nadajemy początkowo głośne dźwięki a następnie zmniejszamy ich natężenie obserwując reakcję dziecka na najcichszy bodziec.

ZASADA VIII W ćwiczeniach przestrzegamy kolejności dojrzewania funkcji lokalizacyjnych.

ZASADA IX Nadawanie przez nas bodźca jest niewidoczne dla dziecka (nie zmieniamy pozycji ciała, nie wykonujemy specjalnych ruchów, tak żeby dziecko nie mogło się zorientować kiedy się dźwięk zaczyna a kiedy kończy).

ZASADA X Dźwięki nadawane przez nas muszą obejmować wszystkie częstotliwości, które znajdują się w paśmie mowy (od 500 do 4000 Hz a nawet do 8000 Hz). Jednak szczególną uwagę zwracamy na wysokie częstotliwości, gdyż to od nich będzie w przyszłości zależało czy dziecko zróżnicuje spółgłoski(s-z),(sz-ż), (f-s) itd.

ZASADA XI Te same ćwiczenia muszą być wielokrotnie powtarzane, żeby zostały dobrze utrwalone tzn. po nadaniu dźwięku – dziecko natychmiast reaguje, szuka źródła dźwięku, po jakimś czasie identyfikuje dźwięk pokazując ilustrację bądź desygnat (przedmiot), a następnie dziecko nazywa to co usłyszało.

ZASADA XII Początkowo prezentujemy dziecku dźwięki wyraźnie kontrastowe (bardzo różniące się od siebie, np. bębenek i trójkąt – niskie i wysokie tony). Oprócz dźwięków instrumentów perkusyjnych, które są zróżnicowane pod względem wysokości, bardzo dobre do ćwiczeń słuchowych są zabawki zwierząt wydające dźwięk. Różnią się także między sobą np. krowa (muuuu – niskie dźwięki), a wąż (ssssssss – wysokie dźwięki).

ZASADA XII c.d. Należy zwrócić uwagę przy zakupie zwierzątek, aby dźwięki przez nie wydawane były jak najbardziej zbliżone do naturalnych odgłosów. Czasem możemy samodzielnie przygotować pomoce do ćwiczeń słuchowych, takim przykładem mogą być jednakowe pojemniki (np. plastikowe po kremach, metalowe po herbacie, plastikowe butelki jednakowego kształtu i wielkości, które oklejamy taśmą w celu zasłonięcia wnętrza butelki), do których wsypujemy ryż, kaszę, makaron. Każdy pojemnik podczas potrząsania nim wydaje inny dźwięk. Możemy porównywać natężenie dźwięku (cicho-głośno), a także wysokość dźwięku (nisko-wysoko). Dbamy tylko o dokładne domknięcie pojemników, żeby się z nich nic w trakcie zabaw nie wysypało.

ZASADA XIII Ćwiczenia słuchowe muszą być prowadzone systematycznie, codziennie, powtarzane po kilka razy w ciągu dnia.

ZASADA XIV Podczas wykonywania ćwiczeń słuchowych dziecko powinno być skupione, skoncentrowane

PROGRAM WCZESNEGO WYCHOWANIA SŁUCHOWEGO DOREEN POLLACK 1984R. świadomość dźwięku, lokalizacja bodźców dźwiękowych, rozwój słyszenia na odległość (rozwój słuchu przestrzennego), rozwój rozróżniania (dyskryminacji) bodźców, zabawa głosem, rozwój schematu słuchowego, audytywne sprzężenie zwrotne słowa funkcyjne, język symboliczny, rozwój zakresu pamięci słuchowej (i jej trwałości) oraz następstwa czasu.

ĆWICZENIA SŁUCHOWE POWINNY OBEJMOWAĆ NAST. ELEMENTY: czas trwania dźwięku (długo–krótko), ilość nadawanych sygnałów akustycznych tempo nadawanego sygnału akustycznego (szybko–wolno), natężenie dźwięku (wysoko–nisko), lokalizacja źródła dźwięku, rytm

OBSERWUJEMY REAKCJE DZIECKA NA DŹWIĘK: zatrzymanie na chwilę wzroku, grymas twarzy, mrugnięcie powiekami, znieruchomienie, nadmierne pobudzenie, wyprostowanie rąk lub nóg, nagły krzyk, płacz, obrót głowy w kierunku źródła dźwięku.

ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA Dziecko słyszące Krzyk - apel 2-3 m.ż. głużenie OKRES MELODII 0 - 1 r.ż. Dziecko słyszące Krzyk - apel 2-3 m.ż. głużenie Od 4m.ż. Reakcja na intonację 6m.ż. gaworzenie 10m.ż. Echolalia Dziecko uczy się różnicowania przebiegów melodycznych wypowiedzi i łączy je z określonymi stanami emocjonalnymi, uczy się słuchowego różnicowania sylab, rozwija sprawność psychomotoryczną. Kształtują się podstawy słuchu fonematycznego i autokontroli słuchowej. Powoli odkrywa kod językowy i zasadę wpływania na innychb za pomocą głosu.

Okres melodii – dziecko niesłyszące Nie odbiera dźwięków mowy zatem i swojego głużenia. Nie odkrywa kodu językowego Nie odkrywa związku między głosem a reakcją innych ludzi. Gesty jako element komunikacji. OKRES MELODII U NIEKTÓRYCH DZIECI Z WADĄ SŁUCHU NIE WYSTĘPUJE. KONSEKWENCJA: trudności w opanowaniu prozodycznych elementów wypowiedzi – rytmu, melodii, akcentu, intonacji.

ROZWÓJ MOWY I JEZYKA Dziecko słyszące OKRES WYRAZU - DRUGI ROK ŻYCIA Dziecko słyszące Burzliwy rozwój ruchowy i poznawczy Stymulacja funkcji słuchowych w zakresie dźwięków mowy Doskonalenie pamięci słuchowej i słuchu fonematycznego Rozwój autokontroli słuchowej Rozwój sprawności narządów artykulacyjnych i rozwój mowy dźwiękowej Intensywne poszerzanie słownika biernego i czynnego i rozwój rozumienia wypowiedzi otoczenia Rozwijanie znajomości gramatyki języka Początki umiej. uogólniania i mowy wewnętrznej

OKRES WYRAZU - DZIECKO NIESŁYSZĄCE Okres wyrazu pojawia się z dużym opóźnieniem, w wieku przedszkolnym lub szkolnym Rozumienie mowy czyli słownictwo bierne nie rozwija się w sposób naturalny z powodu zakłóceń w odbiorze mowy Konsekwencja: bez specjalnej terapii nie pojawia się mowa dźwiękowa

ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA DZIECKO SŁYSZĄCE OKRES ZADANIA - TRZECI ROK ŻYCIA DZIECKO SŁYSZĄCE Pojawienie się wszystkich typów zdań dwu- i trzywyrazowych (brak jeszcze przyimków, zaimków i spójników) Doskonalenie i rozwój mowy dźwiękowej Rozwój słownictwa czynnego (około 1000 słów)i biernego Odkrywanie reguł gramatycznych języka Rozwój umiej. poznawczych Rozwój słuchu fonemowego Rozwój rozumienia mowy

OKRES ZDANIA - DZIECKO NIESŁYSZĄCE Nie ma możności poznawania języka drogą naturalną Ograniczone możliwości poznawcze ze względu na okrojone informacje o otaczającym świecie Powolny rozwój mowy dźwiękowej i to przy zastosowaniu specjalnej terapii Opóźniony rozwój słownictwa i trudności w odkrywaniu reguł gramatycznych języka polskiego

ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA Intensywny rozwój fizyczny i umysłowy OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ 4-6 LAT DZIECKO SŁYSZĄCE Intensywny rozwój fizyczny i umysłowy Doskonalenie sprawności językowej (rozbudowane wypowiedzi, swobodne rozmowy) Bogate umiej. komunikacyjne Rozwinięty słuch fonemowy i fonematyczny, zdolność syntezy i analizy głoskowej Doskonała pamięć słuchowa i świadomość fonologiczna

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ – DZIECKO NIESŁYSZĄCE Rozwijanie słuchu i mowy specjalnymi metodami terapeutycznymi. Zdobywanie sporym wysiłkiem kolejnych etapów znajomości języka z większym lub mniejszym opóźnieniem w stosunku do słyszących rówieśników

WAŻNE! W głuchocie prawostronnej występuje więcej trudności w komunikacji językowej (dysortografię, dysleksję, problemy w porozumiewaniu się , nauce czytania i pisania, przyswajaniu mowy i umiej. komunikacyjnych)

WAŻNE! W głuchocie lewostronnej obserwuje się znacznie mniej negatywnych konsekwencji w zakresie przyswajania wiedzy i komunikowaniu się z otoczeniem, co ma istotne znaczenie dla rozwoju dziecka. W lewostronnej głuchocie na pierwszym planie są problemy emocjonalne. Preferowane są przedmioty ścisłe. Kłopot może sprawiać całościowe postrzeganie problemu w naukach humanistycznych oraz rytmu i melodii w muzyce.

TEST ROZWOJUN REAKCJI SŁUCHOWYCH I ROZWOJU MOWY Obecność reakcji Noworodek Reaguje zmrużeniem oczu lub nagłym rozłożeniem rączek na bardzo głośne dźwięki TAK NIE 1–3 miesiąc życia Reaguje zmrużeniem oczu lub nagłym rozłożeniem rączek na głośne dźwięki Przestaje ssać, gdy słyszy głośny dźwięk Od 2 miesiąca reaguje na głos bliskiej osoby (kiedy jej nie widzi) Budzi się przy głośnych dźwiękach Głuży wydając gardłowe dźwięki lub samogłoski Reaguje np. na stukanie, dźwięk odkurzacza itp. 3–6 miesiąc życia Zwraca głowę w kierunku dźwięku grzechotki Lubi zabawki dźwiękowe, w tym grzechotki Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi Od 5 m–ca zaczyna gaworzyć, cieszyć się dźwiękiem Od 5 m–ca zaczyna reagować gaworzeniem na mowę matki Reaguje płaczem lub podrywa się przy głośnym hałasie Uspokaja się słysząc znany głos Zwraca głowę w kierunku głosu znanej osoby lub gdy jest wołane po imieniu © Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu 2002

TEST ROZWOJU REAKCJI SŁUCHOWYCH I ROZWOJU MOWY 6–10 miesiąc życia Reaguje na zakaz „nie wolno” Reaguje na swoje imię Zwraca głowę w kierunku dźwięku Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi Używa własnego głosu chcąc zwrócić na siebie uwagę – gaworzeniem nawiązuje dialog z matką Reaguje na szelest bibuły, grzechotkę, delikatne stukanie łyżeczką o brzeg szklanki stukanie łyżeczką o brzeg szklanki Łączy dźwięki i powtarza sylaby, np. ba–ba, da–da ba, da–da Bawią go rymowanki, zabawa kosi–kosi

TEST ROZWOJU REAKCJI SŁUCHOWYCH I ROZWOJU MOWY 12 miesiąc życia Reaguje na zakaz „nie wolno” Reaguje na swoje imię, zwraca głowę w kierunku, z którego dochodzi głos Zwraca głowę w kierunku interesującego dźwięku Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi Używa własnego głosu chcąc zwrócić na siebie uwagę – zaczepia Próbuje naśladować głos mamy, taty pod względem rytmu i głośności Spogląda lub wskazuje palcem na przedmioty, osoby, gdy się o to poprosi Tańczy, porusza się i wydaje dźwięki w takt muzyki Mówi pierwsze słowa (mama, tata), mówi i pokazuje np. pa–pa, nie Naśladuje głosy zwierząt, wypowiada niektóre onomatopeje Rozumie pytania: gdzie jest tata, mama?

TEST ROZWOJU REAKCJI SŁUCHOWYCH I ROZWOJU MOWY 12–18 miesiąc życia Reaguje na zakaz „nie wolno” Reaguje na swoje imię wołane z drugiego pokoju Reaguje na polecenia i pytania np.: chodź, czy chcesz więcej? Naśladuje wiele wypowiadanych przez Ciebie słów Szuka źródła interesującego go dźwięku Reaguje na szelest bibuły, grzechotkę, delikatne stukanie łyżeczką o brzeg szklanki Mówi 3 lub 4 słowa Bawią go rymowanki, zabawa kosi–kosi Tańczy przy muzyce Poproszone pokaże nos, oko, ucho

TEST ROZWOJU REAKCJI SŁUCHOWYCH I ROZWOJU MOWY 18–24 miesiąc życia Pokazuje różne części ciała Spełnia proste polecenia np.: włóż piłkę do pudełka, daj lalę Odpowiada na pytania np. czy chcesz więcej? Szuka źródła interesującego go dźwięku Reaguje na szelest bibuły, grzechotkę, delikatne stukanie łyżeczką o brzeg szklanki Mówi od 20 do 300 słów Śpiewa i tańczy przy muzyce Pokazuje znane obrazki, gdy się je nazywa Nazywa to, czego chce: auto, soczek, ciastko Potrafi naśladować np.: kota, psa pokazując obrazek

TEST ROZWOJU REAKCJI SŁUCHOWYCH I ROZWOJU MOWY 2–4 rok życia Słucha radia i telewizji na tym samym poziomie głośności co inni członkowie rodziny Spełnia trudniejsze polecenia słowne np. schowaj zabawki Odpowiada na pytania: co to jest? Szuka źródła interesującego go dźwięku Zadaje pytania interesując się otoczeniem Mówi coraz więcej zdaniami, opowiada proste bajki lub wymyślone historyjki Śpiewa i tańczy przy muzyce Słyszy i rozumie rozmowę w drugim pokoju

Co powinno zaniepokoić? 3 miesiąc – dziecko nie reaguje na głośne dźwięki   6 miesiąc – nie gaworzy, nie zwraca głowy w kierunku źródła dźwięku 7 – 12 miesiąc – nie reaguje na swoje imię, nie rozumie prostych słów, zakazów, poleceń 13 – 24 miesiąc – nie próbuje łączyć prostych słów, nie opanowało podstawowych słów określających przedmioty i osoby z otoczenia

3 – 4 rok życia – słucha radio i telewizji na wyższym poziomie głośności niż inni, – nie używa zdań składających się z 4 lub więcej wyrazów, – nie wypowiada się swobodnie w sposób zrozumiały także dla obcych   4 – rok życia – nie wypowiada prawidłowo większości głosek – wypowiedzi są niepoprawne gramatyczne, – ma trudności z wysłuchaniem prostej historyjki i odpowiedzeniem na proste pytania

bibliografia M.Mueller-Malesińska,Z.Kurkowski, J.Szuchnik, J.Kosmalowa, Rozwój słuchu i mowy – fizjologia i patologia, Instytut Fizjologii i Patologii słuchu 2002 A.Prożych, M.Radziszewska-Konopka,Dźwięki marzeń. Poradnik dla rodziców i specjalistów pracujących z dzećmi z wadą słuchu, 2006r. A.Wojtczuk, Dziecko słaboszłyszące i słabowidzące.Problemy rozwojowe, formy pomocy, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Sokołowie Podlaskim.