Feliks Nowowiejski 1877-1946 życie i twórczość opracowała Jolanta Stefańska

Rodzina i dzieciństwo W XIX wieku miasteczko Barczewo na Warmii (niedaleko Olsztyna) nazywało się Wartembork i należało do Prus. Ród Nowowiejskich był związany z Warmią co najmniej od przełomu XVII i XVIII wieku. Ojciec kompozytora, Franciszek, krawiec z zawodu, był wspominany jako bardzo uczciwy człowiek, wielki patriota, prowadził też polską księgarnię i bibliotekę (w ramach Towarzystwa Czytelni Ludowych). Jego druga żona, Katarzyna z domu Falkówna, pochodziła z Butryn. Katarzyna i Franciszek Nowowiejscy wychowali ośmioro wspólnych dzieci (plus trójkę potomstwa owdowiałego Franciszka). Feliks urodził się 7 lutego 1877 r., jako piąte z kolei dziecko. Widokówka z 1904 r. - najmniejszy budynek należał do rodziny Nowowiejskich

Rodzina i dzieciństwo Rodzice bardzo dbali o  wykształcenie dzieci, w tym również edukację muzyczną.W domu stał fortepian. Oprócz Feliksa nieprzeciętnymi zdolnościami muzycznymi wykazywał się jego najmłodszy brat, Edward (pianista) i siostra Maria (śpiewaczka). Starszy brat, Rudolf, był wirtuozem cytry (zrezygnował z kapłaństwa i osiadł we Francji.

Nauka w Świętej Lipce Ponieważ Feliks od najmłodszych lat nie tylko grał, ale i komponował, został wysłany do sławnej szkoły przy klasztorze w Świętej Lipce, 40 km na północny wschód od Barczewa (Wartemborku). Działalność szkoły była nastawiona na kształcenie przyszłych organistów i nauczycieli muzyki. W Świętej Lipce, prócz teorii i podstaw kompozycji, Feliks uczył się gry na skrzypcach, waltorni, fortepianie i organach. Wtedy właśnie objawił się jego wielki organowy talent improwizacyjny. Kościół w św. Lipce

Kościół św. Jakuba w Olsztynie Praca w Olsztynie Po przerwaniu nauki w Świętej Lipce F. Nowowiejski musiał zarabiać na utrzymanie rodziny. Ojciec zbankrutował i wraz z żoną i dziećmi przeniósł się w 1893 r. do Olsztyna. Feliks wstąpił do orkiestry wojskowej pułku grenadierów. Skomponowany przez siebie marsz - "Pod flagą pokoju" -wysłał na konkurs do Anglii i zdobył pierwszą nagrodę. Wyjechał również na krótkie studia do Konserwatorium Sterna w Berlinie  (1898), po czym otrzymał posadę organisty w kościele św. Jakuba w Olsztynie. W 1900 r. był słuchaczem kursu w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie. Pracował jako organista zaledwie dwa lata. Kościół św. Jakuba w Olsztynie Widok Ratyzbony

Studia w Berlinie i podróże zagraniczne W 1901, a więc stosunkowo późno, bo w wieku 24 lat, Nowowiejski rozpoczął studia muzyczne: kompozycji w Szkole Mistrzów przy Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych; historię muzyki i estetyki na Królewskim Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma. Zarobkował dyrygenturą chóralną - utrzymywał rodziców, których sprowadził do Berlina oraz wspierał też młodsze rodzeństwo. Dzięki talentowi i pracowitości już po roku zdobył za swoje prestiżową nagrodę im. Meyerbeera - stypendium na podróż po centrach kultury europejskiej. Laureat musiał też napisać nowe utwory. Ponowne zdobycie nagrody umożliwiło mu ukończenie studiów w szkole mistrzów (1906 r.). Berlin (Alexanderplatz) 1900 r.

Pobyt w Berlinie W Berlinie powstały jego dwa najbardziej znane oratoria: "Quo vadis" i"Znalezienie św. Krzyża". Pobyt w Berlinie stał się dla artysty okresem, w którym zbudziła się jego świadomość narodowa. Jako chłopiec F. Nowowiejski nie potrafił wysławiać się w polszczyźnie pisanej, chociaż w domu artysty mówiono tylko po polsku. Korespondencję z rodzicami i rodzeństwem prowadził po niemiecku. Pisać po polsku do znajomych nauczył się dopiero w Berlinie, przebywając w kręgach wykształconych rodaków. Wtedy również zmienił pisownię swego nazwiska - z gwarowej "Nowowieski" na poprawną -"Nowowiejski". Partytura oratorium

Budynek Starego Teatru w Krakowie, siedziba Towarzystwa Muzycznego W 1909 r. F. Nowowiejski wygrał konkurs na dyrektora krakowskiego Towarzystwa Muzycznego. Przez pięć sezonów  poprowadził setki koncertów z udziałem orkiestry Towarzystwa, złożonej z kadry pedagogicznej i studentów konserwatorium, muzyków orkiestr wojskowych oraz muzykujących amatorów. Udzielał też prywatnych lekcji kontrapunktu i kompozycji. Z czasów krakowskich pochodzi kompozycja, która unieśmiertelniła Nowowiejskiego - "Rota". Budynek Starego Teatru w Krakowie, siedziba Towarzystwa Muzycznego

W Berlinie - I wojna światowa W 1914 F. Nowowiejski wyjechał do Berlina, aby objąć klasę kompozycji w konserwatorium. Ponieważ był poddanym króla pruskiego, wraz z wybuchem I wojny światowej dostał powołanie do wojska. Na komisji poborowej lekarz uznał go za niezdolnego do służby czynnej i wystawił skierowanie do orkiestry wojskowej. I tak Nowowiejski przetrwał wojnę. W 1918 r. Kompozytor nie przyjął propozycji objęcia stanowiska profesora konserwatorium w Lipsku. Zdecydował się na powrót do niepodległej Polski - na miejsce osiedlenia wybrał Poznań. Parada w Berlinie 1914 r.

Plebiscyt na Warmii – lipiec 1919 W roku 1920 na Warmii i Mazurach, a więc rodzinnej ziemi Nowowiejskiego, odbywał się plebiscyt na temat przynależności państwowej. Kompozytor nawiązał kontakt z Warmińskim Komitetem Plebiscytowym. W listopadzie 1919 r. zorganizował w Filharmonii Warszawskiej koncert kompozytorski, z którego dochód przeznaczył na cele komitetu. W 1920 r. występował jako mówca i muzyk przede wszystkim w Barczewie i Olsztynie. Po przegranym plebiscycie (11.07.1920 r.) wspierał krajan - kształcił muzyków, którzy wracali na Warmię i prowadzili polskie zespoły amatorskie. Tematyka warmińska przewijała się przez całą jego działalność kompozytorską. Punkt meldunkowy dla głosujących w Olsztynie

W Poznaniu 1919-1939 Wielkopolska, przez ponad sto lat pod zaborem pruskim, odznaczała się wysoką kulturą muzyczną. Istniały tu liczne chóry i orkiestry wojskowe, kolejarskie etc. Po osiedleniu się w Poznaniu F. Nowowiejski założył  500-osobowy Chór Narodowy, współpracował też z innymi zespołami (np. chór męski "Echo"), przez co szybko zyskał w mieście wielką popularność. Skomponował wiele utworów dla amatorskiego ruchu muzycznego, wydanych w  śpiewnikach. Punktem kulminacyjnym tej działalności był I Wszechsłowiański Zjazd Śpiewaczy. W 1938 r. artysta był organizatorem Tygodnia Muzyki Polskiej. 15. lecie korporacji Surma w Poznaniu Koncert w wykonaniu uczestników Święta Pieśni Polskiej 1831 w Gdyni

Willa wśród róż – dom kompozytora W Poznaniu 1919-1939 Willa wśród róż – dom kompozytora

W Poznaniu 1919-1939 F. Nowowiejski był profesorem poznańskiej akademii muzycznej w latach 1920-27. Wykładał kontrapunkt, harmonię, instrumentację, grę na organach i improwizację. Był powszechnie lubiany i ceniony. Jego koncerty organowe poznańska rozgłośnia radiowa transmitowała na cały kraj. W latach między I i II wojną światową F. Nowowiejski skomponował kilka wielkich dzieł przeznaczonych na scenę operową i koncertową, m.in. operę "Legenda Bałtyku", balet "Król wichrów" oraz II symfonię "Praca i rytm". Jako osoba szczególnie zasłużona dla rozwoju muzyki kościelnej otrzymał w lutym 1935 r. nominację na szambelana papieskiego.

W Krakowie – II wojna światowa Po wybuchu wojny F.Nowowiejskiemu, jako autorowi "Roty" i działaczowi na rzecz polskości Warmii, groziło aresztowanie. Zdobył przepustkę do Generalnej Guberni, a tam, pod fałszywym nazwiskiem, ukrywał się wraz z rodziną w Krakowie. Pozostał praktycznie bez źródeł utrzymania - wegetował żyjąc z zasiłku z Opieki Społecznej, zerwał wszelką korespondencję z obawy przed dekonspiracją. Nieustannie komponował, organizował domowe koncerty. Przeszedł udar mózgu i mozolną rehabilitację. Hitlerowska parada w Krakowie 1939

Kościół św. Wojciecha w Poznaniu F. Nowowiejski doczekał zakończenia wojny i powrotu do Poznania. Większość rękopisów Kompozytora uległa zniszczeniu. F. Nowowiejski zmarł 18 stycznia 1946. Na koszt państwa odbył się uroczysty pogrzeb. W kondukcie szły przez miasto orkiestry, chóry, delegacje, zespoły folklorystyczne w strojach ludowych, duchowieństwo i liczni poznaniacy. Na Starym Rynku tłum zaśpiewał "Rotę". Trumnę pochowano na poznańskiej "Skałce", w kościele Św. Wojciecha, obok m.in. Karola Marcinkowskiego. Kondukt pogrzebowy Kościół św. Wojciecha w Poznaniu

Wybrane nagrania płytowe

Festiwale i konkursy Międzynarodowy Konkurs Organowy im. F. Nowowiejskiego w Poznaniu Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. F. Nowowiejskiego w Barczewie

Bibliografia/netografia Boehm Jan, Feliks Nowowiejski 1877-1946. Zarys biograficzny, wyd. II, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1977 Towarzystwo im. F. Zamojskiego     http://www.towarzystwo.nowowiejski.pl/ strona Filharmonii Warmińsko Mazurskiej (biografia, dokumentacja fotograficzna)     http://www.filharmonia.olsztyn.pl/o_filharmonii/wyswietl/222/o_patronie.html biografia     http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_nowowiejski_feliks Hanna Milewska, Feliks Nowowiejski - podróż do Polski [w:] http://www.hi-fi.com.pl/art_hifi_txt.php4?idart=157 strona www Wojciecha Zenderowskiego (informacje biograficzna, zdjęcia)     http://www.zenderowski.gower.pl/ muzeum kompozytora w Barczewie     http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dd/Barczewo_muzeum_Feliksa_Nowowiejskiego.jpg salon muzyczny     http://www.panoramiczny-poznan.pl/index.php?zdjeciepanoramiczne=88 http://www.panoramiczny-poznan.pl/index.php?zdjeciepanoramiczne=89 http://www.panoramiczny-poznan.pl/index.php?zdjeciepanoramiczne=90 http://www.panoramiczny-poznan.pl/index.php?zdjeciepanoramiczne=91      informacje o nagraniach utworów: Pod sztandarem pokoju     http://www.polishmusic.ca/skok/cds/polskie/grupy/o/orwp/orwp.html O Warmio moja miła     http://www.uwm.edu.pl/choir/onas.php?id=0607 Pieśni morskie na chór mieszany a cappella     http://www.uwm.edu.pl/choir/onas.php?id=0610 Missa pro pace; Missa stella Maris     http://muzyka.onet.pl/10180,88964,plyty.html wybór utworów Feliks Nowowiejski znany i nieznany             

Bibliografia/netografia   Fotografie (oprócz stron powyżej) dom rodzinny w Barczewie     http://www.zenderowski.gower.pl/a-barczewo/404%20%283%29.jpg św. Lipka     http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/swieta-lipka/ kościół św. Jakuba w Olsztynie http://www.pascal.pl/baza/polska/warminsko_mazurskie/04/olsztyn_kosciol_sw_jakuba_11584x_ga.jpg Berlin http://www.surveyor.in-berlin.de/berlin/real/Alexanderplatz1900.gif Ratyzbona  http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Steinerne_Bruecke_Regensburg_1900.jpgplebiscyt na Warmii siedziba Towarzystwa Muzycznego w Krakowie   http://midorihato.vel.pl/_Krakow/093-Narodowy%20Stary%20Teatr%20przy%20Placu%20Szczepanskim.jpg Berlin 1914     http://www.firstworldwar.com/photos/graphics/cnp_brandenburg_gate_01.jpg Plebiscyt na Warmii     http://www.jugendzeit-ostpreussen.de/pl/plebiscyt-5.html Koncert w wykonaniu uczestników Święta Pieśni Polskiej 1831     http://img.audiovis.nac.gov.pl/PIC/PIC_1-K-7284.jpg występ chóru gimnazjum św. Marii Magdaleny     http://img.audiovis.nac.gov.pl/SM1/SM1_1-N-2079.jpg 15.lecie korporacji Surma     http://www.archiwumkorporacyjne.pl/popup.php?obrazek=http://www.archiwumkorporacyjne.pl/wp-content/uploads/2008/07/surma-xv-lecie-p.jpg&opis=XV-lecie%20Korporacji%20Surma,%20przed%20Aul%C4%85%20UP,%20Pozna%C5%84%201936%20r. hitlerowska parada w Krakowie     http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bundesarchiv_Bild_183-L16175,_Krakau,_Parade_von_SS_und_Polizei.jpg&filetimestamp=20081204173535 fasada kościoła św. Wojciecha w Poznaniu     http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kosciol_sw_Wojciecha_Poznan_fasada.jpg festiwal w Barczewie http://www.festiwal-barczewo.pl/fotogaleria2005.html festiwal w Poznaniu http://www.poznan.pl/mim/public/iks/dzial.html?dz_id_dzialu=1574 okładki płyt http://muzyka.onet.pl/_i/plyty/n/nowowiejski.jpg http://www.legatorecording.pl/referencje1.htm portrety kompozytora     http://farm1.static.flickr.com/254/458192382_22a40b9d42.jpg?v                                     http://www.nowowiejski.pl/images1/feliksnowowiejski/NowowiejskiSam1.jpg                                     http://www.usc.edu/dept/polish_music/composer/nowowiejski.jpg Prezentacja http://www.templateswise.com/detail/link-102.html Aktualizacja stron www – 13.09.2009 r.