MOBBING I BULLYING W SZKOLE CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA I PROGRAM ZAPOBIEGANIA

Mobbing – przemoc i molestowanie w miejscu pracy (pojęcie rozszerzone o zachowania występujące w środowisku dzieci i młodzieży w szkole). Zjawisko można porównać do pojęcia „fali” (jednak nie w pełni adekwatnie ze względu na brak różnic wieku lub pozycji w szkole). Szykanowanie jednostki przez grupę, terror psychiczny: zaczepianie, izolowanie, obmawianie w celu wyłączenia konkretnej osoby z grupy koleżeńskiej. Ofiara zostaje poddana długoterminowej przemocy ekonomicznej, psychicznej i społecznej w celu zastraszenia, upokorzenia i ograniczenia zdolności do obrony. Metody mobbera (sprawcy) wahają się od niezauważalnych do najbardziej drastycznych powodujących izolację społeczną, poczucie krzywdy, bezsilność i odrzucenie przez rówieśników, a w konsekwencji silny stres oraz choroby somatyczne i psychiczne. Prześladowania mogą przyjmować formę pośrednią lub bezpośrednią, aż do przemocy fizycznej włącznie. Mogą się również ograniczać do gorszego traktowania (np. nikt z daną osobą nie chce się spotykać po szkole lub bawić). Początkiem mobbingu może być nawet mało istotny konflikt – jest to wyizolowanie jednostki z grupy wbrew jej woli. DEFINICJE

DEFINICJE Bullying ma znaczenie pokrewne do mobbingu Jest to tyranizowanie z intencją skrzywdzenia drugiej osoby Agresywny akt nie będący wynikiem prowokacji i powtarzający się co jakiś czas Celowe, powtarzalne i nie prowokowane zachowania agresywne jednego lub grupy sprawców wobec ofiary z zamiarem sprawienia jej bólu fizycznego, przykrości, poniżenia lub przerażenia jej, najczęściej w obliczu grupy „widzów” z wyraźną nierównowagą sił – niemożnością obronienia się ofiary i poczuciem bezkarności sprawcy DEFINICJE

Bullying bezpośredni: a) fizyczny – popychanie, plucie, kopanie, uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy, zmuszanie do wykonywania poniżających, ośmieszających lub odrażających czynności; b) słowny (emocjonalny) – grożenie, poniżanie przez przezywanie, wyśmiewanie, robienie min i prowokowanie; Bullying pośredni (ukryty): a) relacyjny – obmawianie, rozpuszczanie plotek, namawianie innych do izolacji ofiary, odrzucania jej i ignorowania; b) cyber bullying – umieszczanie w sieci (e-maile, blogi, itp.) oszczerczych informacji ODMIANY BULLYINGU

Sprawcy bullyingu: zwykle osoby impulsywne, dominujące, bez empatii, postrzegające pozytywnie przemoc, łaknący społecznego prestiżu z wysoką samooceną Ofiary bullyingu: małe poczucie bezpieczeństwa, lękowe, o niskim wskaźniku więzi rówieśniczych, niskim poczuciu kompetencji, „outsiderzy” Pojęcie bullying jest bardziej rozpowszechnione w krajach anglojęzycznych (USA, Kanada, Wlk. Brytania), mobbing natomiast zadomowił się jako termin m.in. w Szwecji, Finlandii, Norwegii, Niemczech oraz w Polsce SPRAWCY I OFIARY

ROZPOZNAWANIE ORAZ DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE We właściwej ocenie sytuacji nauczycielom przeszkadza brak właściwych umiejętności oraz działanie bez wsparcia innych Nauczyciele często chcą rozwiązać konflikt szybko, przez co nie zagłębiają się w jego szczegóły i oceniają sytuację powierzchownie Mogą przez to obwiniać prześladowaną osobę, zacierając różnice pomiędzy obroną i atakiem; agresja może być odpowiedzią na wcześniejszy atak, a skarga może wynikać z poczucia zagrożenia lub próby zamaskowania wcześniejszej, własnej agresji, która spowodowała atak W utrwalaniu zachowań mobbingowych sprzyja brak reakcji nauczycieli nawet na drobne sytuacje przemocowe, których są świadkami Ucznia można często nieświadomie wpędzić w rolę „kozła ofiarnego” przez publiczne krytykowanie jego niepowodzeń; inni uczniowie przyłączą się do krytyki w celu zyskania aprobaty – następnie skrytykowany uczeń może postrzegać takiego nauczyciela jako współsprawcę przemocy lub jej inicjatora i nigdy nie zwróci się do niego po pomoc ROZPOZNAWANIE ORAZ DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE

KONCEPCJA DANA OLWEUSA Dan Olweus – profesor psychologii w Bergen (Norwegia) od 20 lat zajmujący się zagadnieniem mobbingu w szkole Punkt wyjścia koncepcji: żaden uczeń nie może być nękany, żadne dziecko nie może być dyskryminowane Działania mające na celu zmniejszenie lub eliminację ze szkół zjawiska agresji we wszelkich jej postaciach KONCEPCJA DANA OLWEUSA

CO RODZI AGRESJĘ U CHŁOPCÓW Negatywne emocjonalne nastawienie rodziców, a zwłaszcza głównego opiekuna dziecka, brak ciepła i bliskich więzi Przyzwolenie na agresywne zachowanie dziecka, zbytnia tolerancja i zbyt duża swoboda w okresie dzieciństwa przyczynia się do wzrostu agresji Stosowanie metod wychowawczych opartych na sile tj. kar cielesnych – przemoc rodzi przemoc Charakter dziecka – czynniki temperamentalne CO RODZI AGRESJĘ U CHŁOPCÓW

Dan Olweus stwierdza, że: „wychowanie, w którym jest dużo miłości i zaangażowania ze strony rodziców (opiekuna), wyraźne wytyczanie granic, jak dziecku wolno, a jak nie wolno się zachowywać oraz niestosowanie metod wychowawczych opartych na sile przyczynia się do harmonijnego rozwoju dziecka i do wzrostu jego samodzielności” – dotyczy to zarówno chłopców jak i dziewczynek w różnym wieku Większość niepożądanych czynów wynika z tego, że rodzice nie wiedzą co młody człowiek robi pod ich nieobecność Według badań socjologicznych, sytuacja socjalno-ekonomiczna rodziny (dochody, wykształcenie rodziców, standard mieszkania) nie odgrywa żadnej roli jeżeli chodzi o poziom agresji dziecka

Mobbing jako fenomen grupowy Zarówno dzieci, jak i dorośli częściej zachowują się agresywnie patrząc na inną osobę zachowującą się agresywnie. Wpływ jest tym większy, gdy agresywną osobę oceniamy pozytywnie. Hamulce moralne lub kontrola nad własną agresją słabną, gdy widzimy, że osoba z której bierzemy przykład jest za agresję wynagradzana Rozmywanie się odpowiedzialności zmniejsza poczucie winy i osłabia wyrzuty sumienia Ludzie oglądający dużo przemocy w telewizji, na wideo, czy w kinach lub grach komputerowych są bardziej agresywni i mniej współczujący wobec ofiar Mobbing jako fenomen grupowy

OZNAKI ROZPOZNANIA MOBBINGU W SZKOLE Przezywanie, upokarzanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, zastraszanie, zakrzykiwanie, grożenie Zaczepianie, popychanie, szturchanie Dzieci takie, wciągane w kłótnie i bójki, w których są stroną słabszą, nie bronią się, lecz uciekają i się wycofują (często płacząc) Zabieranie książek, pieniędzy i innych rzeczy Siniaki, zadrapania, podarte ubrania OZNAKI ROZPOZNANIA MOBBINGU W SZKOLE

JAK ROZPOZNAĆ OFIARY MOBBINGU Są samotne w czasie przerw i niedopuszczane do grupy Jako ostatnie wybierane są do składu drużyny w grach zespołowych W czasie przerw trzymają się blisko nauczyciela lub osób dorosłych Mają problemy z głośniejszymi wypowiedziami na lekcjach, sprawiają wrażenie nerwowych i niepewnych Wyglądają na sfrustrowane, nieszczęśliwe i łatwo płaczą JAK ROZPOZNAĆ OFIARY MOBBINGU

JAK RODZICE MOGĄ ROZPOZNAĆ OFIARY MOBBINGU Przychodzą do domu w podartych ubraniach, mają zniszczone podręczniki Nie są odwiedzani ani zapraszani przez kolegów Nie lubią chodzić do szkoły, z oporami wychodzą z domu Skarżą się na brak apetytu, bóle głowy i żołądka, zwłaszcza rano Do szkoły często bez uzasadnienia chodzą dłuższą drogą Mają kłopoty ze snem, miewają koszmary Maleje ich zainteresowanie szkołą Sprawiają wrażenie nieszczęśliwych, miewają huśtawki nastrojów Proszą rodziców o pieniądze lub je kradną JAK RODZICE MOGĄ ROZPOZNAĆ OFIARY MOBBINGU

CECHY OGÓLNE OFIAR MOBBINGU Potencjalne ofiary mogą być fizycznie słabsze od swoich rówieśników Boją się urazów fizycznych – unikają niebezpiecznych zabaw, niektórych dyscyplin sportowych, mają słabą koordynację ruchową Są ostrożne, wrażliwe, ciche, wycofane, nieśmiałe Są niepewne, zalęknione, nieszczęśliwe, mają niską samoocenę – podświadomie i pośrednio pokazują to innym – stają się łatwym celem Mają trudności z pokazywaniem się w grupie towarzyskiej Łatwiej nawiązują kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami CECHY OGÓLNE OFIAR MOBBINGU

CHARAKTERYSTYKA OFIAR PROWOKUJĄCYCH Porywczy temperament, bronią się, gdy ktoś je zaatakuje, chcą się bić i próbują oddać, najczęściej z żałosnym skutkiem Nadaktywne, ciągle w ruchu, nie potrafią się skupić – uciążliwe dzieci wprowadzające zamieszanie i niepokój; niedojrzałe i niezdarne, miewające drażniące przyzwyczajenia Nie lubiane przez dorosłych z nauczycielami włącznie Mogą same usiłować dokuczać innym uczniom CHARAKTERYSTYKA OFIAR PROWOKUJĄCYCH

PO CZYM ROZPOZNAĆ SPRAWCÓW MOBBINGU Łatwo się irytują, szydzą z innych, celowo mówią rzeczy, które mogą kogoś zranić, grożą, wyśmiewają się, popychają innych, szturchają, niszczą cudze rzeczy itp. Mają potrzebę dominowania i tyranizowania innych, chętnie uciekają się do przemocy i groźby, dążą do realizacji swojej woli za wszelką cenę, chełpią się faktyczną lub wyimaginowaną władzą nad pozostałymi uczniami Porywczy, impuslywni, cechuje ich niski próg frustracji, mają trudności z przystosowaniem się do panujących norm i zasad, chętnie oszukują dla korzyści Ogólnie są zbuntowani, nieposłuszni i agresywni Sprytnie wykręcają się z trudnych sytuacji Mają opinię twardych, nie współczują dręczonym, mają wysokie mniemanie o sobie Stosunkowo wcześnie zaczynają łamać normy prawne i społeczne Wpadają w złe towarzystwo, stają się chuliganami

RAMOWY PROGRAM ZAPOBIEGANIA AGRESJI W SZKOLE D. OLWEUSA CEL PROGRAMU: Ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie mobbingu w szkole i poza nią, a także zapobieganie powstawaniu tego rodzaju problemów W pierwszej kolejności skupić się na mobbingu bezpośrednim, czyli na widocznych, otwarcie agresywnych zachowaniach RAMOWY PROGRAM ZAPOBIEGANIA AGRESJI W SZKOLE D. OLWEUSA

ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE SZKOŁY Przeprowadzenie ankiety wśród uczniów, analiza sytuacji Dzień poświęcony problemowi mobbingu w szkole (zamiast zwykłych lekcji) Większa kontrola podczas przerw (dyżury), częstsze interwencje Więcej ciekawych zajęć pozalekcyjnych Uruchomienie telefonu kontaktowego czynnego przez kilka godzin w tygodniu, aby anonimowo porozmawiać o zaistniałych problemach Ogólnoszkolne zebranie rodziców Doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli Współpraca dom - szkoła

ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE KLASY Regulamin klasowy zawierający normy postępowania zapobiegającego mobbingowi, wyjaśnienie problemu, nagradzanie i sankcje Godzina wychowawcza poświęcona tematycznie tym problemom Nauka poprzez współpracę, dająca możliwości bliższego poznania się Wspólne zajęcia wzmacniające więzi między uczniami Zebranie rodziców i ewentualne indywidualne rozmowy z rodzicami

ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE JEDNOSTKI Rozmowy ze sprawcami i ofiarami mobbingu Rozmowy z rodzicami uczniów, których problem dotyczy, ewentualnie także w obecności dzieci Wykorzystanie pomocy ze strony „neutralnych” uczniów Pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły Fachowa pomoc psychologa (psychoterapeuty) dla rodziców i uczniów szykanowanych lub szykanujących Zmiana klasy lub szkoły

EFEKTYWNOŚĆ PROGRAMU W ciągu 2 lat realizacji programu w 42 szkołach w Beren, liczba przypadków mobbingu zmalała o co najmniej 50 procent Zaobserwowano poprawę klimatu panującego w szkole, wzrost porządku i dyscypliny, lepszy stosunek uczniów do kolegów i szkoły Liczba nowych przypadków mobbingu spadła o ponad 50 procent (działanie prewencyjne) Odnotowano poprawę samopoczucia uczniów szkole

Prezentacja oparta na artykule autorstwa Stanisława Orłowskiego Ośrodek Rozwoju Edukacji 2013 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 