Opracowanie: Edyta Dębek PRZYGODY JĘZYKA Opracowanie: Edyta Dębek

CEL PREZENTACJI Celem naszej prezentacji jest ukazanie fragmentu dziejów polszczyzny czasów najdawniejszych oraz uzmysłowienie jej użytkownikom, jak kształt współczesnego języka polskiego zakorzeniony jest w jego przeszłości.

PLAN PREZENTACJI Rodowód polszczyzny Początki polszczyzny pisanej Dawne procesy fonetyczne i ich konsekwencje we współczesnej polszczyźnie Ocena postulatu uproszczenia polszczyzny

Dlaczego te słowa są tak podobne? RODOWÓD POLSZCZYZNY pol. matka ros. mat’ niem. Mutter ang. mother lit. mōte łac. mater Dlaczego te słowa są tak podobne?

RODOWÓD POLSZCZYZNY Wspólne korzenie Słowo pierwotne polski przedpolski wspólnosłowiański prasłowiański przedsłowiański wspólnoarioeuropejski praarioeuropejski przedarioeuropejski pomroka dziejów

RODOWÓD POLSZCZYZNY czeski serbskochorwacki wielkoruski słowacki górnołużycki dolnołużycki polski serbskochorwacki słoweński bułgarski macedoński wielkoruski białoruski małoruski

PLAN PREZENTACJI Rodowód polszczyzny Początki polszczyzny pisanej Dawne procesy fonetyczne i ich konsekwencje we współczesnej polszczyźnie Ocena postulatu uproszczenia polszczyzny

POCZATKI POLSZCZYZNY PISANEJ Człowiek oralny Człowiek typograficzny Słowo to zdarzenie Słowo to metka przedmiotu

POCZĄTKI POLSZCZYZNY PISANEJ Język urzędów Język kościoła Język nauki Język artystów Trudne Królowanie łaciny Analfabetyzm Wielość dialektów Etapami Pojedyncze słowa polskie w tekstach łacińskich Pierwsze zdanie napisane po polsku Dłuższe teksty pisane po polsku 1136 „Bulla Gnieźnieńska” 400 polskich nazw 1270 „Księga henrykowska” Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.” „Kazania świetokrzyskie” „Kazania gnieźnieńskie” Roty sądowe

POCZĄTKI POLSZCZYZNY PISANEJ alfabet łacinski 23 znaki polszczyzna średniowieczna 45 głosek Do XVI w. brak sensownej koncepcji ortograficznej

PLAN PREZENTACJI Rodowód polszczyzny Początki polszczyzny pisanej Dawne procesy fonetyczne i ich konsekwencje we współczesnej polszczyźnie Ocena postulatu uproszczenia polszczyzny

DAWNE PROCESY FONETYCZNE Piszemy: żaba Mówimy: [żaba] Ale w gwarach: [zaba] Piszemy: rzeka Mówimy: [żeka] W gwarach też: [żeka]

DAWNE PROCESY FONETYCZNE rosyjskie „rieka” „Rz” to dawne miękkie „r” „rz” i „ż” to dawniej różne głoski „rz” i „ż” inaczej się wymawiało Gwary to pamiętają!

DAWNE PROCESY FONETYCZNE Oboczności fleksyjne k: cz: c G: ż: dz Ch: sz Ręka: rączka: ręce Noga: nożny: nodze Słuchać: słyszeć Efekt palatalizacji spółgłosek tylnojęzykowych k, g, ch Pojedyńcze Romantyżmie Pojedyncze romantyzmie Palatalizacja= zmiękczenie cz, ż, sz, c, dz są historycznie miękkie

DAWNE PROCESY FONETYCZNE Oboczności fleksyjne o: e a: e wiozę: wieziesz niosę: niesiesz las: lesie Odstępstwa w „Bogurodzicy” sławiena, zwolena To efekt przegłosu polskiego IX- XI w.

DAWNE PROCESY FONETYCZNE „e” ruchome pies: psa dzień: dnia sen: snu Oboczność spółgłosek miękka: twarda pies: psa dzień: dnia To efekt wokalizacji (zaniku) jerów

DAWNE PROCESY FONETYCZNE pь-sъ pь-s ъ pies Konsekwencje zaniku jerów „e” ruchome miękkość spółgłosek

DAWNE PROCESY FONETYCZNE Oboczność ó: o lód: lody naród: narody lo-dъ lo-d ъ lōd lòd Konsekwencja zaniku jerów „o” kreskowane

PLAN PREZENTACJI Rodowód polszczyzny Początki polszczyzny pisanej Dawne procesy fonetyczne i ich konsekwencje we współczesnej polszczyźnie Ocena postulatu uproszczenia polszczyzny

OCENA POSTULATU UPROSZCZENIA POLSZCZYZNY Po co nam trudności ortograficzne? Po co nam kłopoty fleksyjne? Po co nam tyle liter? Dlaczego mamy obciążać pamięć? Czy nie lepiej mniej i prościej?

OCENA POSTULATU UPROSZCZENIA POLSZCZYZNY Prościej odmieniać Łatwiejsza ortografia Mniej do zapamiętania Z postępem Odważnie Odcinamy się od korzeni Naród to historia Historia narodu to także historia języka Zwiększenie liczby homonimów Trudniej! Głupio!

PODSUMOWANIE Polszczyzna należy do rodziny języków słowiańskich, indoeuropejskich Mowa wyprzedza pismo Dzisiejsza fleksja i ortografia są efektem dawnych procesów fonetycznych

Bibliografia Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 1985 J. Miodek, ABC polszczyzny, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002 Między tekstami. Język polski Cz.1, praca zbiorowa, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2001

Dziękuję za uwagę Edyta Dębek