„MAM HAKA NA RAKA” Autorzy projektu: Marcin Dubisz Jakub Panek Robert Grembowski Mikołaj Paśkiewicz

Jak powstaje nowotwór? Komórki organizmu wiodą spokojne uporządkowane życie według planu spisanego w DNA. Bez zachęty z zewnątrz nie próbują się rozmnażać, ani przemieszczać. Ale wraz z docierającymi czynnikami rakotwórczymi takimi, jak choćby składniki dymu tytoniowego, sytuacja w organizmie się zmienia. Im więcej czynników rakotwórczych, tym więcej wolnych rodników. To one wchodząc w reakcję z DNA przyczyniają się do zmian w jego budowie zwanych mutacjami genetycznymi. Mutacja może spowodować nieprawidłowe dzielenie się komórek zwane nowotworem. Komórki nowotworowe są niezwykle inteligentne - potrafią być "niewidzialne" i oszukać system immunologiczny. Poprzez tworzenie naczyń włosowatych umiejętnie potrafią zadbać o własne odżywienie. Proces ten nazywa się angiogenezą. Nowotwór złośliwy złożony z około miliarda komórek, które nie przekraczają błony podstawowej jest w stadium przedinwazyjnym. Histolodzy określają to stadium łacińska nazwą in situ. W tym okresie choroby usunięcie zmienionej tkanki gwarantuje pełne wyleczenie. Aby wykryć takie zmiany konieczne jest wykonywanie badań profilaktycznych. Guz nie wykazujący tendencji do rozprzestrzeniania się w otaczające tkanki lub do innych narządów jest niezłośliwy. Histolodzy określają taki nowotwór jako łagodny. Natomiast komórki, z których zbudowany jest nowotwór złośliwy przedostają się do naczyń chłonnych lub krwionośnych, krążą po organizmie tworząc przerzuty i zajmując coraz większy obszar. Nowotwór złośliwy powoduje zniszczenie organów, które zaatakował.

Podział nowotworów Nowotwory złośliwe dzielimy na 3 zasadnicze grupy w zależności od tkanki, z której się wywodzą. Są to: * raki, tj. nowotwory złośliwe pochodzenia nabłonkowego, do których należą m.in. raki płasko nabłonkowe (np. błon śluzowych jamy ustnej), raki podstawno komórkowe (np. skóry), * mięsaki, tj. nowotwory złośliwe pochodzenia nienabłonkowego, do których należą m.in. mięsaki tkanek miękkich (np. mięśni), mięsaki układu krwiotwórczego * grupa nowotworów złośliwych z tkanek zarodkowych, tj. pochodzące z macierzystych zawiązków tkanek i narządów, do których należą m. in. nerwiak zarodkowy. Komórki guza złośliwego wczepiają się w zdrową tkankę jak rak szczypcami w ofiarę, spowodowało to nadanie nazwy rak większości zmian nowotworowych. Nowotwory łagodne podobnie jak nowotwory złośliwe dzielimy na pochodzenia nabłonkowego( np. brodawczaki) oraz pochodzenia nienabłonkowego (np. włókniaki). Zasadniczą różnicą pomiędzy rodzajami nowotworów jest to, że późno wykryty lub nie leczony nowotwór złośliwy prowadzi do śmierci.

Jak leczyć nowotwór? * Skalpel Zabiegi chirurgiczne są nadal w wielu wypadkach najskuteczniejszym sposobem na pozbycie się komórek rakowych. Guz zostaje wycięty z przylegającymi tkankami i najbliższymi węzłami chłonnymi, by zapobiec tworzeniu się przerzutów. Postęp najlepiej widać na przykładzie operacyjnego leczenia raka piersi: niegdyś usuwano całą pierś, obecnie we wczesnych stadiach choroby (gdy guz nie przekroczył 3 cm średnicy) proponuje się operacje oszczędzające. * Radioterapia Napromieniowanie guza przed operacją lub po niej ma zniszczyć pozostające w organizmie komórki rakowe. W metodzie tej wykorzystuje się własności promieni rentgenowskich i gamma. Naświetlanie nie oszczędza zdrowych tkanek.

* Chemia Działanie leków stosowanych w chemioterapii (cytostatyków) sprowadza się do zabicia szybko dzielących się komórek rakowych, ale przy okazji cierpią na tym zdrowe tkanki: szpik, włosy, skóra. Leki można podawać dożylnie (bezpośrednio do krwi) lub doustnie. Mogą być podawane pojedynczo, chociaż współcześnie coraz częściej, by zwiększyć skuteczność leczenia, podaje się ich kombinację. * Terapia celowana W kuracjach tych wykorzystuje się tzw. przeciwciała monoklonalne i preparaty, które potrafią zlokalizować w organizmie komórki guza na podstawie specyficznych receptorów obecnych na ich powierzchni. Dzięki tej metodzie można zminimalizować ryzyko pojawienia się działań niepożądanych obecnych przy tradycyjnej chemioterapii. Ale nie każdy nowotwór, z powodu braku specyficznych receptorów, można tak leczyć.

* Rak trzonu macicy: krwawienia, ból. Czym się objawia? Poniższe dolegliwości w wielu chorobach mogą się w ogóle nie pojawić, choć komórki nowotworowe dzielą się i niewyczuwalny guz rośnie (np. w trzustce, jajniku, nerkach). Dlatego tak ważne są regularne badania! * Rak szyjki macicy: krwiste upławy, bóle podbrzusza i krzyża, bolesne oddawanie moczu. * Rak trzonu macicy: krwawienia, ból. * Rak mózgu: chwiejny chód, narastające bóle głowy, niewyraźna mowa, nudności, niedowład. * Rak piersi: wszelkie zmiany kształtu i barwy gruczołu piersiowego lub brodawki, bezbolesny lub sprawiający lekki ból guzek, wydzielina z brodawki. * Rak prostaty: bóle w miednicy, częstomocz, słaby, przerywany strumień moczu, bóle podczas mikcji. * Rak płuca: ból w klatce piersiowej lub w barku, suchy kaszel, świszczący oddech, odpluwanie krwią, często powtarzające się zapalenia płuc.

* Rak żołądka: spadek wagi, stałe uczucie sytości, wymioty, krwawienia, stolce o czarnej barwie. * Rak trzustki: ból, spadek wagi, żółtaczka (objawy wyjątkowo niespecyficzne, pojawiają się późno). * Rak jelita grubego i odbytnicy: dyskomfort w okolicach brzucha, spadek wagi, zmiany rytmu wypróżnień, krew w stolcu (kolor silnie czarny). * Rak pęcherza moczowego: częste oddawanie moczu, parcie na pęcherz, ból, krwiomocz. * Rak nerki: ból w plecach lub w boku, wyczuwalny guz, krwiomocz, niekiedy wzrost ciśnienia krwi. * Rak jajnika: dyskomfort w podbrzuszu, nieprawidłowe krwawienia, powiększenie brzucha. * Czerniak: zmiany kształtu, barwy, powiększenie lub krwawienie ze znamion i brodawek. * Chłoniak: powiększenie węzłów chłonnych (nie maleje po 2 tygodniach leczenia), gorączka, anemia, spadek wagi, nocne poty. * Białaczka: anemia, spadek wagi, częste infekcje, częste krwawienia, osłabienie.

Rak płuc

Pierś z bardzo rozwiniętym stadium nowotworu ( po lewej ) Kobieta po amputacji piersi ( po prawej )

Nowotwór jelita grubego

Rak żołądka

Rak mózgu widoczny na zdjęciu tomograficznym

Ważne badania * USG piersi – za pomocą fali ultradźwiękowej wykrywa milimetrowe guzki w piersiach. * Mammografia - RTG piersi niewielkimi dawkami promieniowania. Pozwala rozpoznać nowotwory o śr. poniżej 0,5 cm. * Cytologia szyjki macicy - badanie pod mikroskopem złuszczonego nabłonka pobranego z pochwy i szyjki macicy. Pozwala wcześnie rozpoznać raka szyjki macicy. * Kolonoskopia - za pomocą wprowadzanego przez odbyt giętkiego wziernika ocenia się stan wewnętrznej ściany jelita grubego i w przypadku natrafienia na wczesną postać raka można go natychmiast usunąć. * Badanie Per Rectum - badanie palcem przez odbyt gruczołu krokowego. Wykrywa powiększenie prostaty, raka odbytu, hemoroidy. * RTG klatki piersiowej – najtańsza metoda wykrywaniu raka płuca. Czasami zawodzi, coraz częściej jest zastępowana tomografią komputerową, co pozwala wykryć niewielkie zmiany. * USG jamy brzusznej - za pomocą fal ultradźwiękowych uwidacznia na ekranie obraz wątroby, trzustki, nerki, w których zmiany nowotworowe w początkowej fazie często nie powodują dolegliwości.

Samobadanie piersi Badanie własnego ciała jest bardzo istotne. Dzięki samobadaniu piersi kobieta może wykryć nawet niewielkie zmiany nowotworowe. To bardzo ważne, ponieważ im wcześniej wykryty zostanie nowotwór piersi tym łatwiej i szybciej można go wyleczyć. Zbyt późne rozpoznanie nowotworu piersi może prowadzić do amputacji, która oprócz dużych zmian w ciele bardzo niekorzystnie wpływa na stan psychiczny kobiet. Nowotwór piersi można wykryć poprzez samobadanie nawet w najwcześniejszym okresie powstawania. Tak wcześnie wykryte zmiany nowotworowe pozwalają na bardzo szybkie i łatwe wyleczenie. Wystarczy regularnie badać swój biust. 5 minut badania raz na miesiąc mogą uratować Twoje zdrowie i życie! Możesz się badać w każdym momencie, jednak najbardziej zalecane są badania 2-3 dni po miesiączce. Jak się badać? Badanie piersi najlepiej wykonywać przed lustrem i przy dobrym oświetleniu. Na początku należy ocenić symetrię obu piersi, ich kształt, wygląd brodawek i ich otoczek oraz skóry.

Są cztery podstawowe pozycje, w których należy oglądać swoje piersi: - ręce uniesione do góry - ręce opuszczone w wzdłuż tułowia - ręce trzymane na biodrach - lekkie pochylenie się do przodu Później należy rozpocząć badanie dotykowe. Pierś należy dotykać opuszkami palców. Powinna przypominać w dotyku rozluźniony pośladek. Należy badać całą pierś, nie tylko jej centralną część. Na końcu trzeba również przebadać okolicę pachową oraz obojczykową. Jeśli zaobserwujesz jakiekolwiek niepokojące zmiany - udaj się do lekarza! Żadnych objawów nie można lekceważyć. Najczęstszymi są: - guzek, stwardnienie lub zgrubienie w obrębie miąższu - guzek w dole pachowym - wciągnięcie brodawki - zmiana koloru skóry piesi, brodawki i otoczki - pomarszczenie, uwypuklenia lub "skórka pomarańczy" w obrębie skóry piersi lub na brodawkach - wyciek z brodawki, zwłaszcza podbarwiony krwią - występowanie nietypowych bólów