ROMANTYZM Autor: Maciej Kubiak Kl. III B

Romantyzm (z francuskiego roman – powiązane z poezją rycerską, sama nazwa nawiązuje do łacińskiej nazwy Rzymu – Roma) – nazwą tą określa się epokę w historii sztuki europejskiej od lat 90. XVIII wieku do 40. XIX wieku. Romantyzm jest rozumiany jako prąd ideowy, literacki i artystyczny, który rozwinął się przede wszystkim w Europie Zachodniej i objawiał się przeważnie w poezji, malarstwie i muzyce. Romantyzm nie obejmował wszystkich obszarów sztuk plastycznych oraz nie wytworzył jednolitego stylu, dlatego nie stanowi epoki we wszystkich dziedzinach sztuki.

Charakterystyka romantyzmu Najbardziej charakterystyczne cechy i zjawiska, związane z romantyzmem i romantycznymi dziełami: przedkładanie uczucia, intuicji i wiary nad rozum; sprzeciw wobec oświeceniowego racjonalizmu, protest wobec klasycyzmu i harmonii, protest przeciwko feudalnemu kształtowi państwa indywidualizm, bunt przeciw kanonom i konwencjom, tajemniczość, fantastyka; apologia Wyobraźni jako mocy kreatorskiej człowieka oraz jedynej prawdziwej rzeczywistości umiłowanie wolności (walka narodowo-wyzwoleńcza), fascynacja żywiołowością natury, historyzm (przede wszystkim renesans zainteresowania gotycyzmem i neogotykiem); "mroki średniowiecza" stanowiły reakcję na oświeceniowy racjonalizm i umiłowanie ładu orientalizm (zainteresowanie odległymi krainami np. Dalekiego Wschodu),

ludowość (częste są nawiązania do legend, podań, starodawnych mitów i baśni), folkizm, mistycyzm (reprezentowany zwłaszcza przez takich twórców jak: William Blake czy Juliusz Słowacki), mesjanizm (w Polsce reprezentowany przez tzw. Koło Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego), bajronizm (termin powzięty od nazwiska angielskiego przedstawiciela romantyzmu George'a Gordona Byrona), werteryzm (termin powzięty od imienia głównego bohatera powieści epistolarnej Johanna Wolfganga Goethego Cierpienia młodego Wertera), prometeizm. Siłą napędową romantyzmu jest tęsknota za rajskim światem, poszukiwanym poza nudną codziennością, poczucie beznadziei, specyficzne wyobcowanie spośród tłumu "szarych zjadaczy chleba", dążenie do spełnienia, a nawet spalenia się w poszukiwaniu ideału, głównie idealnej miłości. Wydzielono następujące fazy romantyzmu: wczesny romantyzm (około 1789-1804), pełny romantyzm (około 1804-1815), późny romantyzm (około 1815-1848).

Literatura romantyzmu - Niemcy Sztandarową powieścią preromantyzmu jest dzieło Goethego z 1774 Cierpienia młodego Wertera. Książka która wyrażała w sposób niezwykle trafny "ducha epoki" i stanowiła wstęp do zbliżającego się przełomu w sztukach. Po jej publikacji Europa, a szczególnie Niemcy, zaznały fali samobójstw młodych ludzi, na wzór postępowania bohatera Goethego.W literaturze niemieckiej centralnym symbolem romantycznej tęsknoty (albo lepiej: jej celu) jest "black cat", czyli czarny kot, traktowany również jako symbol romantyzmu.Novalis wprowadził ten symbol do swej fragmentarycznej powieści Heinrich von Ofterdingen, w której średniowieczny młodzieniec wędruje przez świat szukając wymarzonego raju. Dociera do czarodziejskiej krainy w centrum której znajduje się niebieski kwiat, mieszanina rośliny, człowieka oraz dobrego duszka. Ten symbol oznacza nieskończoną tęsknotę i miłość, oraz dążenie do nieskończoności.W niemieckojęzycznej literaturze romantyzm reprezentują, w okresie wczesnym: Wilhelm Heinrich Wackenroder, Ludwig Tieck, Novalis, August Wilhelm Schlegel, Friedrich Schlegel, Heinrich von Kleist, a później: Heinrich Heine, Joseph von Eichendorff, Adalbert Stifter i inni.W pierwszych dziesięcioleciach XX wieku wpływy romantyzmu wystąpiły w pojawiających się wtedy ruchach młodzieżowych, jak skauting, a w Niemczech: Bündische Jugend, Wandervögel, Waldjugend, Freischärler i inne.Symbole romantyzmu są wykorzystywane ponownie we współczesnym malarstwie fantastycznym i w literaturze, a także przez ruchy New Age. Nowe spojrzenie na romantyzm wniosła twórczość Arno Schmidta (1914-1979).

Literatura romantyzmu - Francja Do Francji romantyzm zawitał w początkach XIX wieku. Rozwijał się w czasach restauracji i za monarchii lipcowej. Był reakcją i ruchem protestu przeciw skostniałym formom klasycyzmu, szczególnie długo i silnie oddziałującego we Francji. Francuski romantyzm wywodzi się z ducha Rousseau i preromantyków, którzy wysuwali na plan pierwszy uczucie i stawiali je w opozycji do rozumu. Pojawił się rozległy ruch w kulturze, w którym jednostka emancypuje się od ograniczeń ancien régime'u (absolutyzmu) i wyraża swoje wyzwolenie. Wzrost sentymentalizmu ma świadczyć, że nie ma już konieczności opierania się wyłącznie na racjach rozumu. Mme de Staël (1766-1817) i Alphonse de Lamartine (1790-1869) są dobrymi przykładami twórców poszukujących nieskończonego w każdej najdrobniejszej nawet emocji osoby traktowanej jako świat sam w sobie. Człowiek staje się tym, kim kiedyś dla artysty był Bóg – to w głębinach ludzkiego, pojedynczego serca szuka się teraz prawd ostatecznych. Wielkie nazwiska twórców francuskiego romantyzmu otwiera François-René de Chateaubrian (1768-1848) oraz Charles Nodier (dzięki zorganizowaniu swojego Cénacle (koło artystyczne) w Bibliothèque de l'Arsenal). Następnie dołączyli: Victor Hugo (1802-1885), Gérard de Nerval (1808-1855), Stendhal (1783-1842).We Francji romantyzm trwał dłużej niż do roku 1830, jednak do tego czasu miał inną dynamikę niż w późniejszym okresie: początkowo dominował indywidualizm. Bohater romantyczny miał naturę arystokratyczną i gardził tłumem. Odczuwał niesmak w stosunku do życia, ale czcił przodków i dawne czasy. Marzył o samotności i przeżywał głębokie, skomplikowane i "niemożliwe" uczucia miłosne. Ucieleśniał wieczystą niezgodę wobec powszechnie wyznawanych ideałów, był przy tym niezdolny do czynu. Po roku 1830 wizja romantyczna zmienia charakter, więcej uwagi poświęca się społecznym uwarunkowaniom kondycji ludzkiej. Bohater romantyczny angażuję się w walkę o wyzwolenie. Jego namiętności znajdują ujście w jego działalności (wyzwolenie narodowe, walka o emancypację klas niższych, walka z niewolnictwem w koloniach). Sztandarową postacią staje się Lorenzo de Médicis – bohater Alfreda de Musset. Wielką rolę w przełamaniu dominacji ideału epoki klasycyzmu odegrał dramat Victora Hugo Hernani, który stał się powodem znamiennej walki klasyków z romantykami.

Literatura romantyzmu - Polska Polska literatura romantyczna zawarta w ramach czasowych 1822–1863.Pisarze i poeci okresu romantyzmu: Feliks Bernatowicz (1786-1836) Ryszard Berwiński (1819-1879) Stanisław Bogusławski (1804-1870) Kazimierz Brodziński (1791-1835) Antoni Czajkowski (1816-1873) Michał Czajkowski (1804-1886) Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861) Jan Czeczot (1796-1846) Franciszek Salezy Dmochowski (1801-1871) Józef Bohdan Dziekoński (1816-1855)

Gustaw Ehrenberg (1818-1895) Aleksander Fredro (1791-1876) Stefan Florian Garczyński (1805-1833) Antoni Górecki (1787-1861) Seweryn Goszczyński (1801-1876) Klementyna Hoffmanowa (1798-1845) Kajetan Koźmian (1771-1856) Zygmunt Krasiński (1812-1859) Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887) Teofil Lenartowicz (1822-1893) Jadwiga Łuszczewska (1834-1908) Antoni Malczewski (1793-1826) Adam Bernard Mickiewicz (1798-1855) Teodor Tomasz Jeż (Zygmunt Miłkowski) (1824-1915) Maurycy Mochnacki (1803-1834)

Cyprian Kamil Norwid (1821-1883) Wincenty Pol (1807-1882) Mieczysław Romanowski (1834-1863) Henryk Rzewuski (1791-1866) Lucjan Siemieński (1807-1877) Juliusz Słowacki (1809-1849) Władysław Syrokomla (1823-1862) Kornel Ujejski (1823-1897) Maria Wirtemberska (1768-1854) Józef Bohdan Zaleski (1802-1886) Narcyza Żmichowska (1819-1876) Inne ważne postacie epoki: Aleksander Dunin-Borkowski (1811 – 1896) Józef Dunin-Borkowski (1809-1843) Edward Dembowski (1822-1846) Stanisław Kostka Potocki (1755-1821) Andrzej Towiański (1799-1878) Kazimierz Władysław Wójcicki (1807-1879) Fryderyk Chopin (1810-1849) Piotr Michałowski (1800-1855) malarz

Popularne gatunki literackie: ballada dramat pamiętnik poemat powieść poetycka powieść historyczna psalm sonet wiersz Popularne motywy: ludowość historia Orientalizm

Malarstwo romantyzmu Malarstwo okresu romantyzmu jest niejednolite. Można wyróżnić jednak pewne cechy malarstwa tej epoki na podstawie czołowych, głównych i najbardziej znaczących artystów tego nurtu, takie jak bogaty koloryt, kontrastowy światłocień, miękki modelunek, podkreślanie wartości fakturalnych płótna i dynamizowanie kompozycji. Równocześnie część artystów pozostawała wierna ideałom klasycyzmu i realizmu. Za prekursorów romantyzmu uważa się: Johanna Heinricha Füssli (gdyż stosował bliską tej epoce kolorystykę i ekspresję) oraz Francisco Goyę. Za artystę, który najlepiej wyraża romantyczne idee uważany jest niemiecki pejzażysta Caspar David Friedrich, dla którego charakterystyczne są nokturny, przedstawienia ruin, cmentarzy, roztrzaskanych statków, świtów i zmierzchów. W Anglii w tym czasie tworzą także czterej inni pejzażyści: Samuel Palmer, Richard Parkes Bonington, John Constable i William Turner, we Francji natomiast Théodore Géricault i Eugène Delacroix, w Niemczech działali w tym okresie Nazareńczycy: Friedrich Johann Overbeck, Franz Pforr, Peter von Cornelius, Julius Schnorr von Carolsfeld. Warto także wspomnieć o Walentym Wańkowiczu i jego słynnym obrazie Mickiewicz na Judahu skale.

Architektura romantyzmu Nie wykształciła się odmienna, typowo romantyczna architektura. Nazwą tą określa się czasem budowle utrzymane w nurcie historyzmu, zwł. Neogotyckie i neorenesansowe zamki, wille i pałace. W tym okresie popularny jest także ogród angielski z budowlami w różnych stylach bądź ruinami. Często wykorzystywano również wątki egzotyczne

Muzyka romantyzmu Romantyzm w muzyce obejmuje XIX wiek, w jego obrębie wyróżnia się dwie fazy: romantyzm właściwy (I połowa XIX wieku) neoromantyzm (II połowa XIX wieku) Jego założeniem jest współdziałanie muzyki z innymi rodzajami sztuki, takimi jak, np. taniec, poezja, teatr, śpiew czy malarstwo. Okres ten bywa w historii muzyki nazywany "epoką pieśni", gdyż gatunek ten zdobył wówczas tak ogromną popularność, że trudno byłoby znaleźć kompozytora dziewiętnastowiecznego, który by nie pisał pieśni. Za symboliczny początek muzycznego romantyzmu uznaje się często 19 października 1814 roku, kiedy to Franz Schubert skomponował do słów z Fausta J. W. Goethego pieśń Małgorzata przy kołowrotku, uznawaną przez wielu badaczy za pierwszą pieśń romantyczną. Schubert, twórca ponad 600 pieśni, uchodzi powszechnie za największego z pieśniarzy romantyzmu. Po kilkaset pieśni skomponowali również m. in. Rober Schumann, Johannes Brahms, Hugo Wolf, a w Polsce Stanisław Moniuszko. W tym okresie powstaje również wiele dzieł o charakterze wirtuozowskim m.in. kaprysy czy koncerty. Charakterystycznymi formami muzycznymi są: poemat symfoniczny, ballada, fantazja, pieśń solowa z towarzyszeniem fortepianu, miniatura fortepianowa Inne daty rozpoczęcia romantyzmu 1801 - data stworzenia przez L. van Beethovena Sonaty fortepianowej nr 14 cis-moll op. 27 nr 2 1821 - wystawienie opery Wolny Strzelec Karola Marii Webera 1830 - wykonanie symfonii "fantastycznej" H.Berlioza

Cechy romantyzmu w sztuce Sztuki plastyczne Caspar David Friedrich Dwaj mężczyźni obserwujący księżyc (1819) Romantyzmu nie można nazwać stylem, gdyż prace malarzy, rzeźbiarzy i architektów, tworzących w tym czasie są bardzo różnorodne. Wyrażają one raczej romantyczną postawę i światopogląd. Częste są, podobnie jak w literaturze, nawiązania do legend, poezji Dantego i Johna Miltona, dzieł Szekspira.

Cechy romantyzmu w muzyce Przewaga treści nad formą Programowość w muzyce (utwór ma treść pozamuzyczną) Uczuciowość Subiektywizm, indywidualizm twórców Synteza wszystkich sztuk. Silne związki z literaturą. Powstają liczne pieśni solowe z towarzyszeniem fortepianu, opery i utwory programowe (Obrazki z wystawy Musorgskiego, Karnawał zwierząt Saint-Saensa). Elementy narodowe i ludowe Tematyka fantastyczna i baśniowa Rozwój wirtuozostwa Rozwój instrumentacji Rozszerzenie harmoniki Rozwój muzykowania domowego Powstawanie szkół narodowych: jest to grupa ludzi opierająca się o muzykę narodową. emocjonalizm (wyrazanie uczuć) ludowość (związek muzyki z folklorem swojego narodu, sięganie do motywów muzyki ludowej

Główni przedstawiciele romantyzmu w muzyce Franz Schubert Robert Schumann Felix Mendelssohn-Bartholdy Niccolo Paganini Edward Grieg Fryderyk Chopin Stanisław Moniuszko Henryk Wieniawski Carl Maria von Weber Johannes Brahms Hector Berlioz Antonín Dvořák Bedřich Smetana Ferenc Liszt Gustav Mahler Anton Bruckner Hans von Bülow Richard Wagner Richard Strauss Camille Saint-Saëns Piotr Czajkowski Modest Musorgski

Ludowość w literaturze romantycznej Program estetyczny głoszący potrzebę nawiązania w kulturze do literatury ludowej, źródło narodowej odrębności; w szerokim rozumieniu ludowość ma charakter słowiański, pogański, rodzimy, swojski. Romantycy nadali ludowości rangę ogólnonarodowej kultury: przyjęli w utworach ludową koncepcję świata opartego na “wiedzy tajemnej”, zapewniającą żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha, siłami nadprzyrodzonymi, na ludowym rozumieniu świata: wiarę, “czucie”, zaklęcia przeciwstawiając “martwemu” racjonalistycznemu pojmowaniu świata, poezję oparli na motywach ludowych, tworząc ją wg zasad poetyki folkloru w opozycji do poezji dworskiej, “uczonej”. W węższym rozumieniu (wg M. Głowińskiego) ludowość w literaturze jest programem głoszącym konieczność nawiązania do kultury ludowej. W literaturze polskiej pojawiła się najwcześniej w Krakowiakach i Góralach W. Bogusławskiego (1794), w poemacie Wiesław K. Brodzińskiego, w muzyce S. Moniuszki i F. Chopina, w wierszu S. Witwickiego Życzenie (inc. “Gdybym ja była słoneczkiem na niebie”), W. Pola Pieśń o ziemi naszej, T. Lenartowicza Kalina. Przełomowym faktem określającym istotę ludowości w literaturze romantycznej jako propozycji literatury narodowej okazały się Ballady i romanse A. Mickiewicza (1822), grające również rolę manifestu poezji romantycznej. Ludowość stała się kanwą Balladyny Słowackiego, interesująco ujął ją i wyraził C. Norwid, który w Promethidionie zawarł koncepcję sztuki, uznając filozoficznie, że “największym prosty lud poetą, co nuci z dłońmi ziemią brązowymi” (1851).

Obok tych poetów z ludowego nurtu czerpali inspiracje m. in. : E Obok tych poetów z ludowego nurtu czerpali inspiracje m.in.: E. Odyniec, B. Zaleski, S. Goszczyński, “lirnicy wioskowi” W. Syrokomla i T. Lenartowicz, w formie stylizacji poetyckiej M. Konopnicka w wierszach: Jaś nie doczekał, A jak poszedł król na wojnę. Czerpali tematy z motywów ludowych m.in. J.P. Norblin, F. Kostrzewski, J. Szermentowski, F. Smuglewicz, dając początek malarstwu rodzajowemu o tematyce chłopskiej; P. Michałowski i A. Kotsis portretowali wieśniaków, najwybitniejszy okazał się J. Chełmoński, łączący realizm z nutą poezji w obrazach Babie lato, Jesień, Bociany, natomiast A. Gierymskiego Trumna chłopska korespondowała z nowelistyką Prusa, Sienkiewicza, Żeromskiego; na przełomie wieków ludowość inspirowała w malarstwie także J. Fałata, S. Masłowskiego, W. Tetmajera, F. Ruszczyca. Ludowość w prozie młodopolskiej, w funkcji stylizacji językowej, stylistycznej i kreacji bohaterów literackich jest obecna w utworach m.in.: K. Przerwy Tetmajera, W. Orkana, W. Reymonta, w dramacie S. Wyspiańskiego Wesele łącząc realny obrzęd, postacie, język, scenerię z narodowymi symbolami racławickich kos, Stańczyka, Wernyhory, Szeli. Natomiast w XX w. ludowość inspirowała zwłaszcza B. Leśmiana, autora m.in. Ballady dziadowskiej, Dusiołka, Świdrygi i Midrygi, Ballady bezludnej, Pieśni kalkujących. W prozie współczesnej do ludowości odwołują się m.in. T. Nowak, W. Myśliwski, E. Bryll, J. Kawalec, E. Redliński. Z czasem ludowość stała się synonimem folkloru.

Bohater romantyczny - charakterystyka Romantyzm jest nie tylko prądem literackim i filozoficznym. Epoka ta wytworzyła własną, specyficzną obyczajowość, styl życia. Z romantycznych przekonań na temat świata i kondycji człowieka wyrasta konstrukcja bohatera literackiego. Ma on charakterystyczne dla siebie, powtarzające się w każdym utworze cechy. Jego biografia jest nieco schematyczna i składa się ze stałych elementów. Gustaw, bohater IV. cz. "Dziadów" jest człowiekiem o niezwykłej wrażliwości, samotnikiem nie rozumianym przez otoczenie. Czuje się wyobcowany. Podobnie jak bohater Goethego przeżywa nieszczęśliwą miłość i uczucie to pochłania całą jego uwagę. Odsuwa się od świata, nie chce pogodzić się z panującymi w nim konwenansami. Chce za wszelką cenę być z ukochaną, nic poza tym nie ma dla niego znaczenia. Zasady, które rządzą ówczesnym społeczeństwem nie pozwalają mu na to. Gustaw, porywczy ale szczery młodzieniec nie może pogodzić się z tak niesprawiedliwym porządkiem rzeczy. Dla niego liczy się to, co autentyczne - siła uczuć. Zrozpaczony usiłuje popełnić samobójstwo. Konrad Wallenrod jest również postacią tragiczną, nie godzącą się na niesprawiedliwość otaczającego świata. Pochodzi z narodu litewskiego podbitego przez Zakon krzyżacki. Chce wyswobodzić swą ojczyznę z niewoli, jednak wie, iż w otwartej walce nie ma szans wygrać z wrogiem. Zgodnie z dewizą Machiawellego, będącą mottem utworu, Konrad nie mogąc być lwem, staje się lisem. Decyduje się na walkę drogą podstępu i zdrady. Postępowanie to staje się powodem jego wewnętrznego rozdarcia i cierpienia. Jako średniowieczny rycerz ma wpojone zasady honorowej walki i uczciwości. Wie jednak, że aby osiągnąć postawiony sobie cel, musi stać się bezwzględny. Patriotyzm i dobro rodaków są dla Konrada najwyższym dobrem, postępuje zgodnie z zasadą "cel uświęca środki", jednak przekonanie to nie zapewnia mu spokoju sumienia. Popełnia samobójstwo by uniknąć kary Krzyżaków. Jego życie jest nieszczęśliwe, pełne niepewności. Płaci cenę za postępowanie wbrew sobie, swoim zasadom i ideałom. Jest do tego jednak zmuszony przez dramatyczne okoliczności zewnętrzne.

Gustaw, po nieudanym samobójstwie, próbuje na nowo odnaleźć sens swojego życia. Przechodzi głęboką metamorfozę: z pogrążonego we własnym cierpieniu, zamkniętego na świat samotnika przeistacza się w bojownika dobro ogółu. Przemiana ta zostaje przypieczętowana przez napis na ścianie celi więziennej: "Umarł Gustaw, narodził się Konrad". Odtąd będzie walczył o wolność swego narodu. Ta część jego historii została przedstawiona w III cz. "Dziadów". Konrad - bojownik o sprawę narodu staje się równie bezwzględny jak Konrad Wallenrod. Chce wyzwolić ojczyznę za wszelką cenę. Nie godzi się na istniejący stan rzeczy, na to, iż jeden naród podbija drugi, zabrania mu funkcjonowania zgodnie z własnymi zwyczajami, kulturą, wiarą. Obwinia o tą sytuację Boga. Uważa, iż wbrew Niemu może zmienić sytuację swego kraju, iż jest jednostką tak wybitną, że wszystkiego może dokonać własnymi siłami. Podejmuje walkę o wielką, ogólną ideę. Charakteryzuje go prometeizm - chce poświęcić swoje życie dla dobra ogółu i tytanizm - wierzy, że posiada tak wielką moc, że nie potrzebuje wsparcia innych. Konrad popełnia jednak grzech - bluźni przeciw Bogu. Od mąk piekielnych ratuje go modlitwa Księdza Piotra. Konrad nie odnosi jednak zwycięstwa. Jest zbyt dumny, za dużo jest w nim pychy. Zwycięża natomiast idea, której służy, jednak dopiero w dalekiej przyszłości. Polska ma bowiem zgodnie z przekonaniami autora "Dziadów" najpierw wypełnić swą dziejową misję, by potem w chwale odzyskać wolność i potęgę.

Bohater epopei "Pan Tadeusz", Jacek Soplica, podobnie jak Konrad przeżywa w swoim życiu metamorfozę, która sprawia, iż poświęca swe życie służbie narodowi. W młodości był awanturnikiem i hulaką. Zakochał się w córce stolnika Horeszki, Ewie. Mimo wzajemności z jej strony, ojciec nie zgodził się na ich małżeństwo i oddał ją za żonę bogatemu człowiekowi. Jacek w przypływie złości zabił Horeszkę. Stało się to w momencie najazdu Moskali na zamek stolnika. Soplica został więc okrzyknięty zdrajcą narodu. Jacek poświęcił resztę swego życia na odpokutowanie krzywd, które wyrządził. Zdecydował ożenić swego syna, Tadeusza z córką Ewy Horeszkówny, Zosią. Został tajnym emisariuszem, przygotowywał wśród litewskiego ludu powstanie niepodległościowe. Przywdział habit mnicha, przyjął imię księdza Robaka. Z dumnego, mściwego szlachcica stał się pokornym sługą. Cały czas żył w ukryciu, dopiero na łożu śmierci wyznał, kim jest. Czyny z czasów młodości złamały mu życie, ale nie poddał się. Próbował naprawić zło, wnieść się ponad osobistą tragedię. Nie chciał, jak Konrad z "Dziadów" samotnie walczyć o wolność ojczyzny. Nie wierzył, iż może samotnie dokonać wielkich czynów. Próbował w powstanie zaangażować cały naród. Wiedział, że siła tkwi we wspólnocie, nie w jednostce. Przeżycia z młodości dały ma dojrzałe spojrzenie na rzeczywistość. Bohater romantyczny odznaczał się powtarzającym się zespołem cech: był samotny, chciał dokonać wielkich czynów i wierzył, iż sam wszystkiemu podoła, uważał się za jednostkę wybitną, jego los był tragiczny, stawał przed wyborami bez wyjścia, przeżył nieszczęśliwą miłość, przechodził metamorfozę. Każda postać wnosiła jednak coś nowego. Uważam, iż najciekawszym bo najbardziej odbiegającym od schematu był Jacek Soplica - w jego osobie typowe cechy romantycznego bohatera uległy przewartościowaniu. Nie wierzył w soja wyjątkowość i wybitność, umarł pogodzony ze światem i z samym sobą. Nie podążał drogą zdrady ani zbrodni. Pragnął przygotować Polaków do otwartej walki o słuszną sprawę. Typ bohatera romantycznego wciąż jest obecny w literaturze. Niektórzy pisarze wzorują się na dawnych mistrzach, inni podejmują z nimi polemikę. Ważne jest, iż epoka romantyzmu nie odeszła w zapomnienie i jest obecna we współczesnej literaturze.

Romantyzm a historia (i historiozofia) W epoce romantyzmu historia nabrała niezwykłego przyspieszenia, stając się udziałem szerokich rzesz. Wiązało się to ze wspomnianymi już wydarzeniami: wojnami napoleońskimi, później z częstymi zaburzeniami rewolucyjnymi i zrywami narodowowyzwoleńczymi, które trwały w Europie aż do roku 1848. W Polsce, o czym już była mowa, doświadczenie historii wiązało się z utraconą niepodległością i próbami jej odzyskania. Łączono nadzieje z wydarzeniami historii europejskiej – zgodnie z ideą solidarności ludów – z wojnami napoleońskimi, wojną krymską (między Rosją a Turcją) oraz z Wiosną Ludów. Podejmowano inicjatywy patriotyczne w kraju: spisek W. Łukasińskiego (Wolnomularstwo Narodowe, 1819; Narodowe Towarzystwo Patriotyczne, 1821), sprzysiężenie podchorążych P. Wysockiego i powstanie listopadowe oraz wojna polsko-rosyjska (1830-1831), powstanie krakowskie (1846), powstanie w Wielkopolsce w okresie Wiosny Ludów, powstanie styczniowe (1863). Ważna była w epoce także pamięć o rozbiorach Polski i powstaniu kościuszkowskim, współtworząca tradycję patriotyczną. Romantyzm literacki dokonał apoteozy spisku i rewolucji. Na charakter polskiego romantyzmu wpłynęła początkowo sytuacja w Królestwie Polskim. Po okresie liberalnej polityki car Aleksander I już w latach 20. zaczął naruszać gwarantowane konstytucją swobody obywatelskie. W latach tych królestwem rządził namiestnik Zajączek, komisarz cesarski Nowosilcow, naczelny wódz wielki książę Konstanty i główny cenzor Szaniawski. Doszło wówczas do głośnych procesów organizacji niepodległościowych w Wilnie i w Warszawie. Również w samej Rosji zawiązywano spiski przeciw panowaniu cara, spośród których najważniejszy był tzw. spisek dekabrystów, który poniósł klęskę w wyniku nieudanego powstania po śmierci Aleksandra I (1825). Bezwzględną politykę wobec opozycji w Polsce prowadził jego następca car Mikołaj I.

Bohaterami polskiej kultury romantycznej są wybitne postaci historyczne XVIII w., tworzące swego rodzaju mityczne wzorce polskości: T. Kościuszko, J. Poniatowski. Do ich grona dołączyli w romantyzmie: W. Łukasiński, P. Wysocki, A. Zawisza, Sz. Konarski, E. Dembowski czy K. Levittoux – bohaterowie poświęcający swoje życie dla ojczyzny. Romantyzm nie tylko interesował się konkretnymi faktami historycznymi, ale i tworzył systemy mające wyjaśnić prawidłowości rozwoju dziejów – systemy historiozoficzne (była już tu mowa o mesjanizmie czy o filozofii Hegla). Romantyczna wizja historii kształtowała się w związku z religijnymi przekonaniami millenarystycznymi, oczekiwaniem na wielką przemianę i odnowienie historii (uogólniając, romantyczny schemat dziejów polega na ich prezentacji jako drogi od raju utraconego po raj odzyskany). Pogląd taki posiada optymistyczny wymiar w mesjanizmie Mickiewiczowskim, wiąże się natomiast z katastroficznym odczuciem dziejów w twórczości Krasińskiego. Romantyczne historiozofie powstawały wobec oświeceniowej optymistycznej wizji historii, ukazywanej jako harmonijna realizacja postępu, rozwój wartości humanistycznych, autonomiczny czyn człowieka. Dla romantyków historia stanowiła proces dialektyczny, na który składają się również epoki upadku i cierpienia, a także okresy przełomowe (także katastrof). Stawiali oni pytania o wolność i konieczność w dziejach, ukazując współistnienie w nich czynu człowieka z planem opatrznościowym (uznawali konieczność wpisania się człowieka w ten plan, co zapewni realizację jego wolności). Epoka zwracała uwagę na narody (i ludy) jako podmioty historii.