Joanna Nowak Biblioteka Główna UJK (Kielce) Książka do nauki rzemiosła i różne oblicza internetowej informacji o niej (na przykładzie zegarmistrzostwa w Polsce) Joanna Nowak Biblioteka Główna UJK (Kielce) „Przestrzeń informacyjna książki” – Łódź, 12-14.05.2008.

Spis treści: Wstęp Książki o tematyce zegarowej Rozwój i znaczenie literatury zegarmistrzowskiej w Polsce 1. Stan badań 2. Typy opracowań i ich historia: - Podręczniki - Skrypty - Słowniki - Informatory 3. Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej - Geneza i cele opracowań - Autorzy i tytulatura - Dzieje wydań - Aparat pomocniczy i szata graficzna 4. Kilka uwag o zasobach bibliotecznych i rynku książki Informacja o książce do nauki zegarmistrzostwa w internecie 1. Pełne teksty w wersji online 2. Bibliografie i katalogi 3. Web 2.0, czyli głos polskich internautów Zakończenie Aneks – Książki i broszury z zakresu zegarmistrzostwa (zestawienie bibliograficzne – 1811-2008)

Wstęp Kalendarium rozwoju techniki zegarowej (wybór faktów): Ok. 1000 – mnich Gerbert z Aurillac zbudował pierwszy w Europie zegar mechaniczny 1335 – pierwszy zegar wieżowy (w Mediolanie) 1348 – zegar wieżowy w Londynie 1368 – zegar wieżowy we Wrocławiu Ok. 1450 – skonstruowano zegar z napędem sprężynowym 1510 – pierwszy zegarek kieszonkowy (w Niemczech) 1657 – pierwszy zegar wahadłowy 1675 – wynalazek regulatora balansowego ze sprężyną zwrotną Ok. 1676 – pojawiły się zegarki-repetiery wybijające godziny i kwadranse 1696 – skonstruowano wychwyt cylindrowy Ok. 1730 – pierwszy zegar z kukułką 1748 – skonstruowano wychwyt chronometrowy 1761 – konstrukcja zegara nadającego się do żeglugi morskiej 1780 – zbudowano pierwszy zegarek z naciągiem automatycznym 1824 – powstała pierwsza szkoła zegarmistrzowska (w Genewie) 1839 – powstała pierwsza fabryka zegarków (w Genewie) 1842 – wyprodukowano pierwsze zegarki nakręcane koronką zamiast osobnym kluczykiem 1843 – zbudowano pierwszy sekundomierz (stoper) Ok. 1860 – skonstruowano zegar wahadłowy z napędem elektrycznym 1919 – w Szwajcarii wyprodukowano pierwsze zegarki naręczne 1924 – zbudowano zegar astronomiczny o dwóch wahadłach

Jak się rząd kółek zrzeszonych prześciga W zegarze: małe, zda się, w miejscu stoi, Duże wiruje, że tylko się miga. Dante, Boska Komedia, Raj, Pieśń XXIV, wiersz 13

Rozwój i znaczenie literatury zegarmistrzowskiej w Polsce Stan badań Pola badawcze bibliologii to m.in..: Książki we wszystkich aspektach (jako obiekty materialne, nośniki treści i społeczne narzędzia przekazu); Procesy tworzenia, obiegu i użytkowania książek; Społeczne funkcje książek (np. upowszechnianie wiedzy); Instytucje związane z książkami (m.in. biblioteki, księgarnie); Metody służące do rozpowszechniania książek i umiejętności wszechstronnego korzystania z nich. „Trudno […] przecenić znaczenie różnych perspektyw w studiach nad książką dla budowy ogólnego, jednolitego paradygmatu badawczego w bibliologii” Krzysztof Migoń Książka do nauki rzemiosła nie była dotychczas przedmiotem osobnych badań, a wiedza o polskiej książce zegarmistrzowskiej ogranicza się do bardzo ogólnych bibliografii zagadnieniowych, recenzji, opracowań o charakterze wspomnieniowym i informacji o dziełach, które zamieszczono w pracach biograficznych.

Typy opracowań i ich historia Podręczniki XVII wiek: – Adam Adamandy Kochański – napisał pierwszy na świecie podręcznik zegarmistrzowski – Stanisław Solski XIX i początek XX wieku – broszury popularyzatorskie: – Andrzej Masłowski – Franciszek Czapek – Franciszek Skwara – Bogdan Strojny

Podręczniki – c.d. Kompendia tłumaczone z języka niemieckiego – wybrane przykłady: Podręcznik dla zegarmistrzów do egzaminów teoretycznych dla uczniów, czeladników i mistrzów : z dodaniem 289 pytań i odpowiedzi, krótkiej nauki o rysowaniu, wskazówek do rachunków trygonometrycznych oraz rozprawy o rodzajach czasu, tablic wielkości kółek i trybów w zegarkach kieszonkowych i branzoletkowych, wychwytu cylindrowego i długości wahadła również tablic zwykłych liczb trygonometrycznych / przez Hermanna Sieverta. – Bydgoszcz : Nakł. Komitetu Wydawniczego przy Cechu Zegarmistrzów, Złotników, Grawerów i Optyków, 1939. – XI, [1], 528 s., 5 k. tabl. : rys., wykr. ; 23 cm. – Tłumaczenie autoryzowane według XIV wydania oryginału niemieckiego Nowoczesny zegarmistrz / H[ans] Jendritzki. – Wydane za zgodą „Journal Suisse d’Horlogerie et de Bijouterie”, Edition Scriptar SA, Lausanne. – Warszawa : Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1958. – 192, [3] s., [1] k. tabl. : fot., rys. ; 30 cm Zegary elektryczne / Günter Krug ; tł. z j. niem. Helmut Kurowski. – Warszawa : Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1977. – 222, [2] s., [1] k. tabl. : rys., schematy, wzory, 26 cm. – Wydanie polskie uzupełniono opisami produkowanych w kraju mechanizmów i zegarów

Podręczniki – c.d. Zegarmistrzostwo / Wawrzyniec M. A. Podwapiński [i Bernard M. S. Bartnik] T. 1. – 1948 (wyd. 2 – 1950) T. 2. – 1948 (wyd. 2 – 1950) T. 3. – 1949 T. 4. – 1950 T. 5. – 1952 T. 6. – 1956 T. 7. – 1962 T. 8. – 1967 T. 9. – 1974 (wyd. 2 zm. – 1992) T. 10. – 1985 (wyd. 2 – 1988) (wyd. 3 – 1992) T. 11. – 1985 (wyd. 2 – 1988) (wyd. 3 – 1993) T. 12. - 1990

Podręczniki – c.d. Kompendia do kształcenia ustawicznego: Poradnik zegarmistrza / Kazimierz Adel. – Warszawa : Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1959. – 354, [2] s. : fot., rys., wykr. ; 24 cm Poradnik zegarmistrza / Kazimierz Adel. – Wyd. 2. – Warszawa : Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1965. – 343 s. : fot., rys., wykr., wzory ; 24 cm Cztery książki dla kursantów ZDZ-ów napisane przez Wiesława Czerwca, Andrzeja Maciszewskiego, Tadeusza Molińskiego i wydane nakładem „Libry” w 1980 roku: - Materiałoznawstwo - Podstawy elektrotechniki z elektroniką - Rysunek zawodowy - Technologia

Podręczniki – c.d. Dla zasadniczych szkół zawodowych: Technologia mechanizmów zegarowych. [T. 1]: Mechanizmy / Wawrzyniec Al. Podwapiński, Bernard St. Bartnik. – [Warszawa] : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1976. – 374, [2] s. : rys., wzory ; 21 cm Technologia mechanizmów zegarowych. [T.] 2: Montaż, konserwacja i naprawa / Bernard St. Bartnik, Wawrzyniec Al. Podwapiński. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979. – 454, [2] s. : rys., wykr. ; 21 cm Podręczniki akademickie, np.: Mechanizmy zegarowe / Zdzisław Mrugalski. – Warszawa : Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1972. – 399, [1] s. : fot., rys., wykr., wzory ; 24 cm

Typy opracowań i ich historia - c.d. Skrypty O tematyce ogólnej, m.in. „Naprawa zegarków i wykonywanie części” O tematyce szczegółowej, np. „Obliczenia mechanizmu budzika popularnego”, „Wolny wychwyt kotwiczny” Skrypty dla studentów Politechniki Warszawskiej, np.: Zegary i zegarki mechaniczne oraz urządzenia zegarowe elektromechaniczne / Władysław Tryliński ; Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej. – Warszawa, 1958 (Zakład Produkcji Skryptów PW). – 303 s., 3 s. tabl. : rys. ; 29 cm

Typy opracowań i ich historia - c.d. Słowniki Słownik techniczny dla rękodzieła zegarmistrzowskiego, złotniczego, jubilerskiego, rytowniczego, optycznego i pokrewnych branż obejmujący część polską, polsko-niemiecką, niemiecko-polską : wraz z skorowidzem najpoważniejszych źródeł zakupów dla zawodów wyżej wymienionych / Tadeusz Pawlicki. – Poznań : Nakł. „Przeglądu Zegarmistrzowskiego i Złotniczego”, 1926. – 94 s. Zegarmistrzostwo. T. 12: Ilustrowany słownik zegarmistrzowski / Bernard St. Bartnik, Wawrzyniec Al. Podwapiński. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990. – 234, [1] s. : fot., rys., wykr. ; 20×22 cm

Typy opracowań i ich historia - c.d. Informatory Przewodniki egzaminacyjne – zestawy pytań i poprawnych odpowiedzi, np.: - Podręcznik dla egzaminu czeladniczego w zawodzie zegarmistrzowskim / Michał Nowicki. – Poznań : Nakł. „Przeglądu Zegarmistrzowskiego i Złotniczego”, 1930. – 14, [2] s. - Poradnik egzaminacyjny dla kandydatów na czeladników i mistrzów w rzemiośle zegarmistrzostwo. – Warszawa : Biuro Wydawnictw HWiU „Libra”, 1976. – 72 s. ; 21 cm - Informator o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe : zegarmistrz. – Warszawa : [Centralna Komisja Egzaminacyjna], 2004. – 51 s. : il., mapa ; 30 cm Informatory o zawodzie, np.: - Zegarmistrz / [oprac. Wiesława Maksajda-Ptaszek]. – Sierpc : „Demon”, 1996. – [3] s., 34 k. ; 30 cm. – (Informacja o Zawodzie) Programy nauczania, np.: - Zegarmistrzostwo : program szkolenia praktycznego uczniów w indywidualnych warsztatach rzemieślniczych. – [Warszawa] : Związek Izb Rzemieślniczych, 1955. – 32 s. ; 20 cm Informatory – instrukcje, np.: - Opis techniczny zegara kontrolnego KR-1. – Świebodzice : Dolnośląska Fabryka Zegarów, [1959]. – 18 s., 51 s. tabl. : rys. ; 33 cm - Zegarek kwarcowy na rękę : informator naprawy. – Moskwa : Technointorg, 1987. – 144 s. ; 24 cm

Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej Geneza i cele opracowań Inspiracja: niezadowalający stan polskiego piśmiennictwa o określonym profilu w danym czasie „W Polsce zawsze odczuwało się brak wydawnictw z dziedziny mechaniki precyzyjnej, a zwłaszcza zegarmistrzostwa nie tylko na poziomie inżynierskim i technicznym, ale również na poziomie wysoko wykwalifikowanego rzemieślnika” Zdzisław Mrugalski – 1958 (H. Jendritzki, Nowoczesny zegarmistrz) „Początkowo całość wiedzy zamierzałem zawrzeć w dwu tomach. Podczas redagowania obfitość materiału trzeba było podzielić na cztery tomy, a ostatecznie na 25 grup tematycznych. Dotychczas ukazało się 8 tomów, dziewiąty jest w druku, a dziesiąty w opracowaniu” Wawrzyniec Podwapiński (1971) tworzenie terminologii fachowej (równolegle trwały prace normalizacyjne) i propagowanie jej w środowisku Cele: edukacja podstawowa edukacja ustawiczna szerzenie wiedzy o nowościach technicznych (konstrukcje mechanizmów, części, narzędzia itd.)

Autorzy – dodatkowe określenia informujące o: Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej – c.d. Autorzy i tytulatura Autorzy – dodatkowe określenia informujące o: zdobytych kwalifikacjach (np. „Mistrz zegarmistrzowski”, „Mistrz dyplomowany”) pełnionych funkcjach (np. „Przewodniczący Komisji Egzaminacyjnej przy Izbie Rzemieślniczej w Grudziądzu”) miejscu pracy (np. „Z domu Czapek i Spółka, Rękodzielnicy Zegarmistrzowstwa w Genewie” lub „Zegarmistrz Obserwatorium Astronomicznego na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego”) Tytuły: określały przedmiot dzieła (np. „Wychwyt Grahama – konstrukcja i naprawa”) oraz funkcje i adresata (np. „Poradnik zegarmistrza”) krótkie hasłowe (np. „Nowoczesny zegarmistrz”) lub z podtytułami (np. Podręcznik dla zegarmistrzów do egzaminów teoretycznych dla uczniów, czeladników i mistrzów : z dodaniem 289 pytań i odpowiedzi, krótkiej nauki o rysowaniu, wskazówek do rachunków trygonometrycznych oraz rozprawy o rodzajach czasu, tablic wielkości kółek i trybów w zegarkach kieszonkowych i branzoletkowych, wychwytu cylindrowego i długości wahadła również tablic zwykłych liczb trygonometrycznych : z 193 rycinami w tekście i 5 tablicami )

Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej – c Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej – c.d. Dzieje wydań „w” przy roku wydania oznacza pozycje wznowione (×liczba) – ilość tytułów Drukarnie i nakładcy nie związani z zegarmistrzostwem, wydawnictwa prywatne, kościelne, ośrodków kształcenia Nakładcy związani z zegarmistrzostwem Wydawnictwa państwowe – ogólne i instytucjonalne Dekier i Komp. (Poznań) – 1811 „Przegląd Zegarmistrzowski i Złotniczy”– 1926, 1930 Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego – 1958, 1959, 1962, 1965w, 1967 Aleksander Wiede (Lipsk) – 1850 Zjednoczeni Samodzielni Zegarmistrzowie, Złotnicy, Jubilerzy, Rytownicy i Brązownicy Stołecznego Miasta Poznania – 1938 Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej – 1958, 1960w, 1979, 1991w M. Arct (Warszawa) – 1905 Komitet Wydawniczy przy Cechu Zegarmistrzów, Złotników, Grawerów i Optyków (Bydgoszcz) – 1939 Państw. Wydawn. Szkol. Zawod. – 1967 Centrala „Milicji Niepokalanej” – 1948(×2), 1949, 1950w(×2), 1950, 1952, 1956 Antoni Durski lub Państwowe Fabryki Zegarów w Polsce – 1946 Wydawnictwa Naukowo-Techniczne – 1972, 1977, 1984, 1986w Ośrodek Doskonalenia Kadr SIMP – 1986 Leon Groszek – mistrz zegarmistrzowski (nakład własny) – 1947 Biuro Wydawnictw HWiU „Libra” – 1974(×2), 1976, 1980(×4), 1980w „Technointorg” (Moskwa) – 1987 „Jubiler” – 1955 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne – 1976, 1979, 1979w, 1982w(×2), 1983w, 1985(×2), 1986w, 1987w, 1988w(×2), 1990, 1992w(×2), 1993w „Demon” (Sierpc) – 1996 Związek Izb Rzemieślniczych – 1955 Centralna Komisja Egzaminacyjna – 2004 Dolnośląska Fabryka Zegarów (Świebodzice) – 1959 Wydawnictwo „Seria” (Łódź) – 2006w(×2)

Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej – c Charakterystyka jakościowa i ilościowa książki zegarmistrzowskiej – c.d. Aparat pomocniczy i szata graficzna Materiały uzupełniające to m.in.: przedmowa – najczęściej autorska, ale w książkach tłumaczonych na język polski – także wydawnicza lub redakcyjna do polskiego wydania oraz przekład przedmowy oryginalnej (np. Jendritzki) dodatki – aneksy (np. tablice chronologiczne, przykłady wzorcowych obliczeń, tabele z gotowymi wartościami, m.in. wyniki obliczeń do dorabiania lub doboru kół i zębników) bibliografia załącznikowa (pełna lub podstawowa; z podziałem na publikacje w języku polskim i obcojęzyczne; na książki, czasopisma, artykuły w czasopismach) i osobno zamieszczano spisy norm dotyczących techniki zegarowej, druków firmowych itp. uzupełnienia o charakterze dydaktycznym (np. podręczniki dla kursantów ZDZ-ów wydane przez „Librę” opatrzone są dodatkowo po każdym rozdziale zestawami „Pytań sprawdzających” i sugestiami do „Ćwiczeń i pokazów”) zapowiedz wydania innych książek (np. w pracy Leona Groszka „Wychwyt Grahama” komunikowano, że „W opracowaniu znajdują się «Przyjaciel zegarmistrza» oraz «Wychwyty sworzeniowe»” – nic nie wiadomo o późniejszym opublikowaniu tych pozycji) reklama innych wydawnictw fachowych (np. „W ręku każdego Fachowca powinien znajdować się «Słownik techniczny» redaktora T. Pawlickiego…”, „KOLEDZY! Abonujcie i rozpowszechniajcie «Przegląd Zegarmistrzowski i Złotniczy»…” – takie reklamy wydrukowano w informatorze Nowickiego) wkładki reklamowe – załączone zostały tylko takie związane z zegarmistrzostwem i była to szczególna możliwość nawiązania nowych kontaktów zarówno dla czytelników (np. posiadaczy małych warsztatów), jak i dla reklamujących się hurtowni, producentów części, narzędzi itp.; krótkie informacje o adresacie i zawartości książki (na odwrocie strony tytułowej lub na skrzydełkach obwoluty) teksty uznaniowe (np. w tomie 2 „Zegarmistrzostwa” list prymasa kardynała Augusta Hlonda z gratulacjami i błogosławieństwem dla dzieła) oraz wykazy sponsorów i subskrybentów (Sievert), które mogą mieć obecnie wartość informacyjną nie tylko dla bibliologów, ale też dla badaczy dziejów zawodu.

Aparat pomocniczy i szata graficzna – c.d. Książki zegarmistrzowskie zawierają m.in.: wzory i wykresy matematyczne tabele schematy rysunki fotografie nuty Książki mają zróżnicowaną objętość (od kilku kartek do około 800 stron) i format (od prawie miniaturowego do A4)

Rozwój i znaczenie literatury zegarmistrzowskiej w Polsce – c. d Rozwój i znaczenie literatury zegarmistrzowskiej w Polsce – c.d. Kilka uwag o zasobach bibliotecznych i rynku książki „Nigdzie nie można zdobyć «Zegarmistrzostwa», głośnego dzieła braci franciszkanów […]. Wykradziono je z większości warszawskich bibliotek, nie trafia do antykwariatów, nawet podobno w Niepokalanowie nie ma kompletu. Kilka dni temu na Bazarze Różyckiego oferowano całość za jedyne dwanaście tysięcy! Sprzedano zaś po długich targach za dziesięć i pół tysiąca” Milisz. (1982)

Kilka uwag o zasobach bibliotecznych i rynku książki – c. d Kilka uwag o zasobach bibliotecznych i rynku książki – c.d. Książki zegarmistrzowskie w wersji elektronicznej (CD-ROM)

Informacje o książce do nauki zegarmistrzostwa w internecie Pełne teksty w wersji online Rozprawa Adama Kochańskiego w Wolfenbütteler Digitale Bibliothek (która tworzona jest przez Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel)

Pełne teksty w wersji online – c. d Pełne teksty w wersji online – c.d. „Architekt Polski” Stanisława Solskiego w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej

Pełne teksty w wersji online – c. d Pełne teksty w wersji online – c.d. „Zarys nauki o zegarze” Bogdana Strojnego w serwisie firmowym

Pełne teksty w wersji online – c.d. Opracowania:

Informacja o książce do nauki zegarmistrzostwa w internecie – c. d Informacja o książce do nauki zegarmistrzostwa w internecie – c.d. Bibliografie i katalogi Polskie książki zegarmistrzowskie zarejestrowane zostały w bibliografiach ogólnych – „Bibliografia Polska” Estreicherów i „Przewodnik Bibliograficzny”

Bibliografie i katalogi – c.d. Bibliografie zagadnieniowe Przykład polski: Projekt międzynarodowy:

Bibliografie i katalogi – c.d. Katalogi księgarskie: Katalogi antykwaryczne:

„Zamiast co 10-tego zegarka, kup książkę. Naprawdę warto” Informacja o książce do nauki zegarmistrzostwa w internecie – c.d. Web 2.0, czyli głos polskich internautów Fora dyskusyjne: W zasadzie nie dziwi ten wątek na Forum dyskusyjnym Klubu Miłośników Zegarów i Zegarków, ale odesłania do publikacji zegarmistrzowskich pojawiają się również na innych forach, np. w „Amatorskie Maszyny CNC” poproszono o poradę w sprawie kół zębatych, a obok konstrukcyjnych, jest też taka: „Może moja rada okaże się niczym w porównaniu z wiedzą innych forumowiczów ale podpowiem gdzie szukać dobrych informacji o kołach zębatych. A więc polecam Oo. W. Podwapiński Zegarmistrzostwo cz. 3. K. Adel Poradnik zegarmistrza. I praca zbiorowa Podwapiński i Bartnik Technologia mechanizmów zegarowych. Opisane sposoby, maszyny, technologie itd. I nie ma problemu z wykonaniem zębnika o śr. 5 mm bo w zegarkach kieszonkowych są jeszcze mniejsze” „Zamiast co 10-tego zegarka, kup książkę. Naprawdę warto”

Web 2. 0, czyli głos polskich internautów – c. d Web 2.0, czyli głos polskich internautów – c.d. Promocja „obrazkowa” – podobizny okładek Prezentacja dorobku piśmienniczego Prezentacja stanu posiadania – biblioteczka kolekcjonera zegarków

Web 2. 0, czyli głos polskich internautów – c. d Web 2.0, czyli głos polskich internautów – c.d. Recenzje Fragment recenzji książki „Zegary” napisanej przez klienta księgarni Merlin: „W książce nie ma ani jednej wzmianki o Polsce. Natomiast mieliśmy i mamy światowej klasy zakonników. Franciszkanie z Niepokalanowa, Wawrzyniec Maria Aleksander Podwapiński (1903-1983) i wielebny Bernard Stanisław Maria Bartnik to najwybitniejsi polscy zegarmistrze, którzy do 1990 roku opublikowali dwunastotomowe dzieło pt. «Zegarmistrzostwo». Książki te to nieosiągalne białe kruki. Czasami jeszcze w księgarniach technicznych lub w antykwariatach trafia się XII tom: «Ilustrowany słownik zegarmistrzowski» (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1990). «Słownik» to najpełniejszy w literaturze polskiej wykład zagadnień technicznych i technologicznych niezbędnych kolekcjonerowi zegarów. Znakomicie uzupełnia włoską książkę, której autorzy koncentrują się przede wszystkim na dekoracyjnej i artystycznej wartości zegarów”

Web 2. 0, czyli głos polskich internautów – c. d Web 2.0, czyli głos polskich internautów – c.d. Blogi i książki zegarmistrzowskie Warto przeczytać recenzję „Wychwytu Grahama”:

Web 2.0, czyli głos polskich internautów – c.d. Ogłoszenia:

Web 2.0, czyli głos polskich internautów – c.d. Niemiecki serwis poświęcony starej książce zegarmistrzowskiej – „Historische Uhrenbücher” Zbiorek zdigitalizowanych książek zegarmistrzowskich w języku rosyjskim

„Nie ma nic bardziej praktycznego, jak dobra teoria” Kurt Lewin

Dziękuję! mgr Joanna Nowak Biblioteka Główna Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Kochanowskiego w Kielcach e-mail: Joanna.Nowak@pu.kielce.pl