Farmakologia

Farmakologia - Definicja Dziedzina medycyny i farmacji; nauka o działaniu leków, czyli mechanizmach ich działania na organizm oraz skutkach tego działania.

Lek Substancja, która wprowadzona do żywego organizmu może spowodować zmianę jednej lub kilku jego funkcji. Zmiany te mogą być wykorzystywane w celu zabopiegania chorobą lub ich leczenia. Jest to jeden lub kilka środków leczniczych stosowanych w określonych dawkach lub stężeniu przygotowanej w odpowiedniej postaci.

Leki - Nazewnictwo Nazwę chemiczną - nie stosowaną Nazwa międzynarodowa ustalona przez WHO Nazwa handlowa tzw. synonim, ustalona przez producenta i zastrzeżona dla danej firmy Nazwa potoczna np. mięta

Podział leków Dostepne bez recepty Wydawane na receptę (należące do wykazu A, B, N wg farmakopei) Innowacyjne Generyczne

Leki wydawane na receptę – wykazy A, B, N Do wykazu A należą leki bardzo silnie działajace, trucizny Do wykazu B należą leki silnie działające Do wykazu N należą leki odurzające np. morfina

Podziały leków, ze względu na: Postać Drogę podania Działanie (gdzie): Ogólne np. antybiotyki Miejscowe np. chlorheksydyna Wybiórcze np. hormony Działanie (jak): przyczynowe, zastępcze, objawowe.

Podział leków –metody leczenia Allopatyczne – zasada przeciwne leczy się przeciwnym np. lek przeciwgorączkowe w gorączce Homeopatyczne – podobne leczy się podobnym. Podaje się lek, który wywołuje podobne objawy jakie występują w samej chorobie. Leki stosuje się w bardzo dużych rozcieńczeniach. Np. w biegunkach leki pobudzające perystaltykę.

Dawka leku i jej rodzje Ilość leku przeznaczona do wprowadzenia do organizmy. Jednostki dawek to najczęściej gramy i miligramy Wyróżniamy: Dawkę leczniczą Dawkę minimalną Dawkę maksymalną Dawkę toksyczną Dawkę śmiertelną Dawkę jednorazową Dawkę dobową

Dawka lecznicza Najczęściej stosowana dawka obliczona na pacjenta, dorosłego mężczyznę, o masie ciała 70 kg

Dawka minimalna Najmniejsza dawka leku wywołująca efekt leczniczy

Dawka maksymalna Największa dawka lecznicza nie wywołująca objawów toksycznych (zwykle 2-3 x większa niż d. lecznicza)

Dawka toksyczna Nazywamy najmniejszą ilością leku mogącą wywołać objawy toksyczne, tzn. wywierać szkodliwy wpływ na organizm

Dawka śmiertelna Najmniejsza dawka leku wywołująca zejście śmiertelne.

Dawkowanie Dawkę jednorazową leczniczą podaje się w odpowiednich odstępach czasowych aby utrzymać stałe stężenie lecznicze leku we krwi. Ilość leku potrzebną do wytworzenia stężenia leczniczego nazywamy dawką nasycającą, a ilość konieczną do podtrzymania tego stężenia dawką podtrzymującą.

Dawkowanie u dzieci Oblicza się np. w zależności od masy ciała, powierzchni ciała, wieku. Do 1 roku życia = [(1,5xmasa dziecka w kg)+10]% dawk dorosłego Do 14 roku życia = [(4xmasa dziecka w kg)+20]% dawk dorosłego W praktyce należy korzystać z dawek dla dzieci zalecanych przez producentów.

Postacie leków -Leki płynne Roztwory Solutio Krople Leki do wstrzyknięć Mieszanka Napar Macrat Sok Syrop Nalewka Wyciąg Zawiesina Emulsje Mazidła Aerozole

Roztwory Składa się z jednego lub kilku środków leczniczych w formie stałej i rozpuszczalnika. Rozpuszczalność musi być całkowita. Roztwór nie zawiera substancji poprawiających smak, zapach. Służy do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego. Sól fizjologiczna Podchloryn sodu

Sporządzanie roztworu Podchloryn sodu 2% 1 1% 0% 1 Woda destylowana

Postacie leków- Leki stałe Proszki Tabletki Granulaty Drażetki Kapsułki Liposomy Maści Kremy Czopki

Tabletki Leki sporzadzone przez sprasowanie sproszkowanych składników i nadanie im odpowiedniego kształtu. Oprócz środków leczniczych zawierają substancje obojętne. Tabletki do stosowania doustnego np. Antybiotyki Tabletki do ssania Tabletki podjzykowe np. Nitrogliceryna

Liposomy Kuliste pęcherzyki o średnicy 0,01-0,1 μm których rdzeniem jest kropelka wody, a otoczką podwójna wartstwa fosfolipidów.

Drogi podania Dożylna Domięśniowa Podskórna Doustna Podjęzykowa Doodbytnicza Wziewna Donosowa

Losy leków w ustroju Uwalnianie Wchłanianie Rozmieszczanie Biotransformacja Wydalanie

Losy leku w ustroju Postać leku Uwalnianie Rozpuszczanie Faza farmaceutyczna Wchłanianie Rozmieszczanie Metabolizm Wydalanie Faza farmakokinetyczna Faza farmakodynamiczna Lek+receptor Efekt

Uwalnianie Uzyskanie rozpuszczonej substancji czynnej leku w organiźmie. Nie dotyczy leków w postaci płynnej.

Wchłanianie Szereg procesów niezbędnych aby lek dotarł do układu kążenia. Czynniki wpływające na wchłanianie. Efekt pierwszego przejścia. Dostępność biologiczna – ilość podanego leku do ilości wchłoniętej i wykazującej działanie systemowe

Rozmieszczenie Lek który przedostał się do krwi jest transportowany wraz z nią do „swojego miejsca działania” Tylko lek niezwiązany może wywoływać działanie farmakodynamiczne (np. łączenie się z receptorami tkanek i wywoływanie efektu)

Biotransformacja Jest to metabolizm leków przez organizm mający na celu przygotowanie go do wydalenia. Metabolity leków mają różną aktywność. Metabolizm zachodzi głównie w wątrobie.

Wydalanie Wydalenia leków w z organizmu (w formie zminionej bądź niezmienionej) głównie z moczem. Może być także wydalanie z żółcią, śliną, potem, wydychanym powietrzem. Np. fenytoina – przerost dziąseł, metronidazol – czarny język

Działanie leków Fizykochemiczne np. leki neutralizujące kwas żołądkowy Biochemiczne łączenie się z receptorem bądź enzymem -> efekt farmakologiczny

Efekt leczniczy Dawka leku Odstęp czasu między podaniem leku Droga podania leku W miarę wzrostu stężenia leku we krwi wzmaga się jego działanie lecznicze, aż do granicy, którą nazywamy maksymalnym stężeniem leczniczym. Przekroczenie tego stężenia powoduje objawy toksyczne.

Działania niepożądane Wszystkie szkodliwe i niezamierzone następstwa działania substancji leczniczej, zastosowanej w dawce terapeutycznej zgodnie ze wskazaniami. Działania niezamierzone ale przewidywalne np. spadek wydzielania śliny przy lekach antydepresyjnych Niespodziewane np. reakcja alergiczna na lek

Ciąża a leki Kobiety ciężarne mogą odmiennie reagować na leki w porównaniu do kobiet nie będących w ciąży ze względu na zmiany poziomu hormonów, funkcji niektórych narządów. Ponadto istnieje ryzyko uszkodzenia płodu. Działania nieporządane moga nastąpić w każdym etapie ciąży jednak najbardziej krytycznym okresem jest pierwszy trymestr ciąży.

Laktacja Należy pomietać, że wiele leków może przedostawać się do pokarmu matki i stanowić potencjalnie niebezpiezeństwo dla karmionego dzicka. Dlatego zawsze należy zapytać pacjentkę o ciąże bądź laktację przed podaniem lub zleceniem stosowania jakiegokolwiek leku.

Nie stosujemy leków po upływie terminu ważności.

Bibliografia Mutschler E., Geisslinger G, Kroemer HK . Farmakologia i toksykologia Mutschlera. MedPharm 2010. Bobkiewicz-Kozłowska T.: Podstawy farmakologii ogólnej z elementami receptury dla studentów medycyny. Wydawnictwo AMiKM, Poznań 2001. Janiec W.: Kompendium farmakologii. PZWL, Warszawa, 2010 Cenajek-Musiał D, Okulicz-Kozaryn I.: Stany zagrożenia życia – postępowanie lecznicze i leki stosowane w ratownictwie medycznym. Wydawnictwo AMiKM, Poznań 2004. Katzung B.G.: Basic & Clinical Pharmacology, The McGraw-Hill Companies, 2011. Kryst L. (red)  Chirurgia Szczkowo twarzowa.  PZWL., Warszawa 2007 Arabska-Przedpełska B., Pawlicka H.: Współczesna endodoncja w praktyce, wydanie I, Bestom Łódź 2011 Jańczuk Z.: Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny. Podręcznik dla studentów Stomatologii. PZWL Warszawa 2008. Wydanie III (dodruk) Piątowska D.: Kariologia Współczesna. Postępowanie kliniczne. Med. Tour Press, Warszawa 2009.