Bohaterowie II Wojny Światowej walczący w obronie lubelszczyzny Autor: Magda Konopa kl. VI b

O świcie 1 września 1939 roku Niemcy uderzyli na Polskę bez wypowiedzenia wojny. Polskie oddziały, które stawiły im czoła, były znacznie mniej liczne, dysponowały również słabszym uzbrojeniem. Polacy stanęli do walki. Działania wojenne toczyły się również na Lubelszczyźnie. W obronie brały udział zarówno formacje wojskowe jak i ludność cywilna Poniższa prezentacja ma na celu przybliżenie sylwetek osób, które miały znaczący wpływ na losy naszego regionu.

Tadeusz Ludwik Piskor (ur. 1 lutego 1889 w Borze k Tadeusz Ludwik Piskor (ur. 1 lutego 1889 w Borze k. Ostrowca Świętokrzyskiego, zm. 22 marca 1951 r. w Londynie) – generał dywizji Wojska Polskiego, szef sztabu generalnego WP (1926–1931), dowódca Armii „Lublin” w kampanii wrześniowej. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim. 21 listopada 1918 mianowany szefem sztabu Dowództwa Okręgu Generalnego Lublin. Był adiutantem generalnym Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza, Józefa Piłsudskiego. 4 września 1939 został mianowany dowódcą Armii „Lublin”.

19 września w rejonie Tomaszowa Lubelskiego Niemcom udało się całkowicie okrążyć armie dowodzone przez gen. Piskora. Wobec niepowodzenia podjętych w nocy z 19 na 20 września prób wyjścia z okrążenia i prawie całkowitego wyczerpania amunicji artyleryjskiej, zapadła decyzja o kapitulacji. Generał wydał rozkaz zaprzestania walk i zniszczenia sprzętu bojowego oraz przekazał do Lublina rozkaz zalecający wojskowym przejście do konspiracji.

Do końca wojny przebywał w niemieckiej niewoli Do końca wojny przebywał w niemieckiej niewoli. W obozach kierował działalnością konspiracyjną. Protestował przeciwko próbom separowania oficerów WP pochodzenia żydowskiego. W kwietniu 1945 r. po wyzwoleniu wyjechał do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Londynie. Zmarł 22 marca 1951 r. w Londynie. Pochowany został na cmentarzu St. Mary's w Kensel Green. W 1990 r. urna z jego prochami spoczęła na cmentarzu wojennym w Tomaszowie Lubelskim. Tadeusz Piskor odznaczony był m.in.: Orderem Virtuti Militari kl. V, Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta kl. III i IV, czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Stefan Dąb-Biernacki (ur. 7 stycznia 1890 w Gnojnie, zm Stefan Dąb-Biernacki (ur. 7 stycznia 1890 w Gnojnie, zm. 9 lutego 1959 w Londynie) – żołnierz Legionów Polskich, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnik I wojny światowej i walk o niepodległość Polski w wojnie polsko-bolszewickiej oraz II wojny światowej, generał dywizji Wojska Polskiego. Od listopada 1918 roku służył w Wojsku Polskim. W czasie kampanii w 1939 r. dowodził odwodową Armią „Prusy".

Naczelny Wódz powierzył mu też dowództwo sformowanego 10 września 1939 roku Frontu Północnego, w skład którego oprócz Armii „Prusy” wchodziły też wojska Grupy Operacyjnej „Wyszków” oraz Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. W ciągu tygodnia odbudował na pograniczu Mazowsza i Lubelszczyzny pobite dywizje, wyprowadził wojska spod niemieckiego uderzenia i skoncentrował je na północ od Zamościa. 17 września 1939 roku, z powodu sowieckiego ataku na Polskę musiał przerwać reorganizację wojsk, przyśpieszyć marsz i zmienić jego kierunek na południowy.

Generał Stefan Dąb-Biernacki postanowił skierować swoje wojska na Hrubieszów. Próba przyjścia z pomocą wojskom Frontu Środkowego, dowodzonym przez generała Piskora, doprowadziła do drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim. 21 września oddziały polskie wkroczyły do północno-wschodniego rejonu powiatu tomaszowskiego. Po licznych walkach zdobyto Tyszowce, Komarów, Łaszczów, Rachanie, a także Wożuczyn, gdzie został ulokowany sztab generała Dąb-Biernackiego. Pomimo chwilowych sukcesów nie zdołano utrzymać zdobytych pozycji. Natarcie na Antoniówkę wyparło na krótko Niemców, ale atak załamał się pod ogniem artylerii i karabinów maszynowych, a oddziały polskie poniosły ciężkie straty.

Po bitwie pod Tomaszowem Lubelskim przedostał się przez Węgry do Francji, gdzie pozostawał w dyspozycji Naczelnego Wodza. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii od czerwca do listopada 1940 r. pozostawał bez przydziału w obozie Rothesay w Szkocji. W listopadzie 1940 r. został zwolniony z wojska. Zmarł 9 lutego 1959 r. w Londynie, pochowany został na cmentarzu Brompton. Był odznaczony m.in.: Orderem Virtuti Militari klasy III, IV i V, Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta klasy II i III, czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Franciszek Kleeberg (ur. 1 lutego 1888 r. w Tarnopolu, zm Franciszek Kleeberg (ur. 1 lutego 1888 r. w Tarnopolu, zm. 5 kwietnia 1941 r. w Weisser Hirsch k. Drezna) – generał brygady Wojska Polskiego. Przyjęty do Wojska Polskiego w grudniu 1918. 4 marca 1936 mianowany został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, a dwa lata później dowódcą Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu. Stanowisko to zajmował do 8 września 1939. 9 września 1939 przystąpił do organizacji oddziałów bojowych z podległych mu ośrodków zapasowych.

27 września zarządził reorganizację podległych mu wojsk oraz ustanowił we Włodawie władze cywilno-administracyjne. Od tego dnia występował jako dowódca Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” Po agresji sowieckiej na Polskę oraz przekroczeniu granicy rumuńskiej przez Naczelnego Wodza i rząd RP gen. Kleeberg wydał rozkaz marszu w kierunku oblężonej Warszawy. Pod Jabłonią (19 września) i Milanowem (30 września) dowodzone przez niego jednostki pobiły wysunięte kolumny oddziałów Armii Czerwonej.

6 października 1939, po czterodniowych walkach z Werhmachtem pod Kockiem, złożył broń jako ostatni polski generał. Pozostał jedynym dowódcą SGO bez porażki – przeciwnik pod Kockiem został pobity, a Kleeberg został zmuszony do podpisania kapitulacji tylko z powodu braków w zaopatrzeniu i amunicji. Po bitwie dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał w Oflagu IVB w twierdzy Konigsberg koło Drezna. W niewoli przebywał półtora roku, ponieważ poważnie zachorował na serce i 5 kwietnia 1941 zmarł w szpitalu wojskowym w Weisser Hirsch. Został pochowany na cmentarzu w Neustadt.

Prezydent RP, na wniosek Naczelnego Wodza, z dniem 1 stycznia 1943 pośmiertnie awansował go do stopnia generała dywizji. W 1969 prochy gen. Franciszka Kleeberga przewieziono do kraju i 6 października złożono na cmentarzu Wojennym w Kocku pomiędzy poległymi żołnierzami z dowodzonej przez niego SGO "Polesie". Gen. Franciszek Kleeberg odznaczony był m.in.: Orderem Virtuti Militari kl. III i V, Orderem Polonia Restituta kl. IV oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

Stefan Paweł Rowecki, pseud. Grot, Rakoń, Grabica, Inżynier, Jan, Kalina, Tur (ur. 25 grudnia 1895 r. w Piotrkowie Trybunalskim , zm. 1-2 sierpnia 1944 r. w Sachsenhausen) – generał dywizji Wojska Polskiego, komendant główny Armii Krajowej - dowódca Sił Zbrojnych w Kraju (od 14 lutego 1942 do 30 czerwca 1943), Dowódca Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej

W dniu 1 września 1939 roku brygada wyszła z garnizonów i skoncentrowała się w rejonie Garwolina, gdzie przebywała do dnia 3 września, będąc w dyspozycji Naczelnego Wodza. W tym dniu otrzymała rozkaz zorganizowania obrony na Wiśle na odcinku od Dęblina do Solca. W dniu 4 września 1939 roku weszła w skład nowo utworzonej Armii „Lublin”(dowódca – gen. Tadeusz Piskor). W dniu 13 września brygada siłami 1 Pułku Strzelców Konnych wraz z kompanią czołgów lekkich wykonała natarcie w kierunku Annopola na siły niemieckie, które przekroczyły Wisłę w tym rejonie.

Niemcy wycofali się w kierunku Wisły. Natarcie to, pomimo powodzenia, zostało zatrzymane rozkazem dowódcy brygady. Rozpoczęła ona odwrót w ogólnym kierunku na Lwów wraz z całą Armią "Lublin". W dniu 16 września brygada wspólnie z innymi jednostkami Armii „Lublin” i częścią Armii „Kraków” została okrążona na zachód od Tomaszowa Lubelskiego. W nocy z 16 na 17 września 1939 r. przechodziła przez Krasnobród w kierunku miejscowości Zielone aby wejść do drugiej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim. W dniu 20 września 1939 roku dowódca brygady wobec braku możliwości dalszej walki wydał polecenie zniszczenia sprzętu ciężkiego i przebijania się na własną rękę - był to koniec istnienia brygady.

Po kapitulacji armii, która nastąpiła w rejonie Tomaszowa Lubelskiego 20 września, Rowecki przedostał się do Warszawy. Od 30 czerwca 1940 r. był Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej. Z jego inicjatywy doszło do połączenia najważniejszych organizacji konspiracyjnych w kraju w jednolite wojsko podziemne - Armię Krajową. 14 lutego 1942 r. został jej Komendantem Głównym. Rowecki został wydany Niemcom przez agentów Gestapo w wywiadzie AK. Gen. Stefan Rowecki tuż po wybuchu Powstania warszawskiego, został zamordowany na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera. Dokładne okoliczności jego śmierci i miejsce pochówku do dziś nie są znane. Stefan Rowecki odznaczony był m.in. Orderem Virtuti Militari V i IV kl., Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta IV kl. oraz dziewięciokrotnie Krzyżem Walecznych.

Kazimierz Tumidajski ps."Marcin", "Grabowski", "Edward" (ur. 28 lutego 1897 r. w Radłowie, zamordowany 4 lipca 1947 r. w Skopinie pod Riazaniem) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego. Mianowany pośmiertnie do stopnia generała brygady przez prezydenta Lecha Wałęsę,

We wrześniu 1939 r. dowodził batalionem 2 pułku Strzelców Podhalańskich. Po klęsce zaangażował się w konspirację. Wiosną 1941 r., zagrożony aresztowaniem Tumidajski przeniesiony został do Lublina. Tam początkowo objął stanowisko szefa sztabu Okręgu Lublin ZWZ-AK, a od stycznia 1943 r. do końca niemieckiej okupacji pełnił funkcję komendanta Okręgu. W tym okresie płk Tumidajski używał nazwiska Kazimierz Grabowski, a wobec podkomendnych pseudonimu "Marcin". W 1944 organizował akcję „Burza”na terenie Lubelszczyzny. Sukcesy odnoszone przez oddziały AK na Lubelszczyźnie w ramach Akcji "Burza" potwierdzają opinię o Tumidajskim jako dowódcy.

Akowcy, samodzielnie, wyprzedzając Armię Czerwoną, zajęli m. in Akowcy, samodzielnie, wyprzedzając Armię Czerwoną, zajęli m.in. Bełżec, Lubartów, Kock, Firlej, Krasnystaw, Urzędów czy Poniatową. Natomiast współdziałając z wojskami sowieckimi żołnierze AK zdobyli oprócz samego Lublina także Tomaszów Lubelski, Łuków, Puławy, Chełm, Radzyń, Międzyrzec, Zamość i Białą Podlaską. Po wkroczeniu Armii Sowieckiej na Lubelszczyznę spotkał się z gen. Zygmuntem Berlingiem lecz nie wyraził zgody na wcielenie podległych mu oddziałów do 1 Armii Wojska Polskiego. Zdecydował się na rozbrojenie oddziałów.

31 lipca 1944 r. Kazimierz Tumidajski został zatrzymany przez NKWD i przewieziony do Chełma. W obawie o swoich podkomendnych nie zgodził się również na próbę odbicia go z rąk sowieckich przez Kedyw Okręgu. Do formalnego aresztowania Tumidajskiego doszło 4 sierpnia 1944 r. Po przesłuchaniu w siedzibie NKWD w Lublinie przewieziono go samolotem do Moskwy i osadzono w więzieniu Lefortowskim. Nie został postawiony przed sądem.

Przebywał w wielu obozach, początkowo w Charkowie, a następnie w Diagilewie pod Riazaniem. Osadzano tam także wielu czołowych dowódców AK i działaczy Okręgowych Delegatur Rządu. Z czasem w Diagilewie znaleźli się obok Tumidajskiego także inni dowódcy AK, m.in. płk Aleksander Krzyżanowski "Wilk" (komendant Okręgu Wilno- Nowogródek) i płk Władysław Filipkowski "Janka" (komendant Obszaru Lwów). W obozie był przywódcą strajku głodowego. 4 lipca 1947 w szpitalu NKWD w Skopinie pod Riazaniem, podczas przymusowego karmienia został uduszony. Tam też został pochowany na cmentarzu przyszpitalnym w anonimowej (numerowanej) mogile.

We wrześniu 1944 r. Kazimierz Tumidajski został odznaczony przez Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego orderem Virtuti Militari IV kl. "za całokształt pięcioletniej pracy konspiracyjnej, doskonałe przygotowanie do walki i dowodzenie oddziałami swego Okręgu" oraz awansowany do stopnia gen. brygady. Jego prochy w 1991 r. zostały sprowadzone do Polski i spoczęły w Lublinie na cmentarzu przy ul. Lipowej, wśród grobów żołnierzy, którymi dowodził.

Zofia Pelczarska „Ciotka”, (ur. 1897 r. , zm. 18 grudnia 1944 r Zofia Pelczarska „Ciotka”, (ur. 1897 r., zm. 18 grudnia 1944 r.) – nauczycielka i kierowniczka Szkoły Powszechnej nr 12 w Lublinie, referentka Wojskowej Służby Kobiet w Sztabie Inspektoratu Rejonowego AK „Lublin” i obwodu Lublin, harcerka. Pierwsza kobieta-żołnierz w Komendzie Inspektoratu Rejonowego Puławy AK. Aresztowana 6 listopada 1944 przez kontrwywiad Armii Czerwonej "Smiersz" i 8 grudnia 1944 r. Wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego skazana na karę śmierci. Wyrok zatwierdził 17 grudnia gen. Karol Świerczewski. Rozstrzelana została 18 grudnia 1944 r. w podziemiach Zamku w Lublinie. Była pierwszą kobietą-żołnierzem AK, rozstrzelaną w Polsce na mocy wyroku sądowego. Jej grób znajduje się na cmentarzu w Lublinie.

Wiele osób walczyło w obronie ojczyzny, wielu z nich zginęło. Spośród wszystkich bohaterów wybrałam te osoby, ponieważ chciałam podkreślić ich zaangażowanie w walce z wrogami Polski na terenie naszego regionu. Wśród nich są dowódcy wojskowi, partyzanci oraz zwykła kobieta-żołnierz a większość z nich poświęciła swoje życie w imię wyższego celu jakim była wolność. A niewielu z nas o nich wie .

Bibliografia: - wikipedia, dzieje.pl – portal historyczny, Teatrnn.pl – leksykon Lublin.