Romantyzm w sztuce – wstęp do sztuki nowoczesnej

. Miejsce romantyzmu w historii sztuki XIX wieku.. Romantyzm należy rozumieć jako nurt, prąd w sztuce, co oznacza, że przy podobnych założeniach ideowych, może przybierać różne formy, różne rozwiązania stylistyczne. Charakterystyczną jego cechą jest swoboda w kształtowaniu artystycznej wypowiedzi, zerwanie z wszelkimi regułami. Tak rozumiany romantyzm staje się zjawiskiem kontestującym estetykę klasycyzmu , ale jednocześnie jest źródłem innych zjawisk w sztuce tego stulecia: innych nurtów (historyzm,), kierunków (realizm), symbolizm), stylu (secesja).

Definicje romantyzmu Źródłem terminu (jako rzeczownika) jest przymiotnik (romantic, romantique), wywodzący się z kolei od określenia charakteryzującego pewien typ literatury średniowiecznej spisanej wjęzykach narodowych (lingua romana) w odróżnieniu od literatury spisanej dla docti (uczonych), spisanej w języku łacińskim (lingua latina). Stąd literacki typ – romans (Roman de la Rose – J. de Meun – XV w.), romanca, charakteryzujący się swobodnym stylem i pewną dozą fantastyki i folkloru. WXVII i XVIII w. w Anglii używano terminu romantic, jako synonimu dla określenia „niezwykły, niesamowity, fantastyczny”, często wymiennie z innym przymiotnikiem „gotycki”. W poł. XVIII w. poeci, literaci (Pope, Addison, Rousseau) używają tego słowa w tym znaczeniu. W ten sposób przechodzi ono do języka potocznego. Ok. 1800 r. przymiotnik „romantyczny” (romantic), uzyskuje swoje znaczenie jako określenie zjawiska w współczesnej kulturze (romantisch) i tak stosowane jest w pismach niemieckich poetów i teoretyków literatury (F. Schlegel, W.Tieck)

Chronologia romantyzmu Romantyzm właściwy poprzedza faza preromantyczna, od poł XVIII wieku, do początku XIX wieku. Ramy tworzą zjawiska widoczne w literaturze krajów germańskich – szczególnie w Anglii ok. 1760 (wydanie „Pieśni Osjana” –”Fragments of Ancient Poetry…”, „Fingal i Temora” ) oraz działalność poetów,dramaturgów i literatów niemieckiego „Sturm und Drang” (Goethe, Schiller, Herder, Hamann). Decydującymi wydarzeniami dla sztuki początku epoki nowoczesnej były wydarzenia związane z Wielką Rewolucją, epopeją wojen napoleońskich i reakcją ancien regimu po kongresie wiedeńskim. Właściwa faza romantyzmu rozpoczyna się z początkiem XIX w. (Encyclopedia Britannica) i trwa do ok. 1850 r. Można spotkać się też z datą 1830 roku – rewolucja lipcowa, powstania w Belgii i Polsce, koniec wojen o niepodległość Grecji, jako cezurą między preromantyzmem, a romantyzmem. Dla historii sztuki pomocne może być wyodrębnienie 3 generacji artystów: I generacja – preromantycy epoki Oświecenia: np. F.Goya, H.Fuseli, W.Blake – urodzeni ok. poł. XVIIIw.; II generacja – wcześni romantycy: np. C. Friedrich, W.Turner, J. Constable, A.J.Gros, Ph. Runge – urodzeni ok. 1775; III generacja – romantycy par excellence – urodzeni ok. 1800 r.: E. Delacroix, Th. Gericault, F.Rude, J.Overbeck; Czasem wyróżnia się spóźnionych romantyków, generację artystów urodzonych ok. 1820-30, którzy prezentują postawy romantyczne połączone z realizmem, historyzmem i akademizmem. Do nich będą należeć np. A.Grottger i J. Matejko. Każde z tych pokoleń miało odmienne doświadczenia wydarzeń współczesnej im epoki.

Zapowiedzi romantyzmu w sztuce poprzednich stuleci – XVII – XVIII w. Odnajdujemy je w sztuce artystów XVIII, XVII, a nawet XVI wieku – w sztuce baroku, rokoka, renesansu i manieryzmu, w sztuce posiadającej charakter antyklasyczny, estetyce groteski, kulcie artysty niezależnego, geniusza, w estetyce formy otwartej, dynamicznej, sztuce zmysłowej, uczuciowej, emocjonalnej, z elementami fantastyki i egzotyki. Stąd płyną inspiracje dla romantyków: w twórczości Rubensa, Rembrandta, „małych mistrzów” holenderskich, Piranesiego, Roberta, capriccio Canaletta, Guardiego, w architekturze gotyku.

Zapowiedzi w sztuce XVI w. Ale także w kontemplacyjnej sztuce przełomu średniowiecza i epoki nowożytnej, w terribilita Michała Anioła, pełnej żarliwości i prawdy sztuki Dürera i pejzażystów niemieckiego renesansu

Jak swoją twórczość określali sami romantycy? Sztuka romantyczna wyróżniała się samoświadomością. Wielu artystów określało swoją postawę jako romantyczną. Wybuchały spory między klasykami a romantykami (Delacroix vs Ingres). Niektórzy artyści próbowali sprecyzować sens swojej twórczości: V. Hugo: „Dla mnie romantyzm to to samo co liberalizm w sztuce”; J. Constable: :Malarstwo jest dla mnie synonimem uczucia”; E.Delacroix: „Nie znoszę wyrozumowanego malarstwa. Widzę, że mój pogmatwany umysł musi miotać się, niszczyc, próbować, zanim osiągnie cel do którego zmierzam nieustannie”; C.D.Friedrich: „Poszukiwałem Boga w najdrobniejszej cząstce – ziarenku piasku, źdźble trawy…” Z perspektywy XX wieku historyk sztuki (R.Huyghe) tak określa romantyzm: „indywidualizm zasilany intuicją życia subiektywnego, rozumianego jako żywa intensywność”

Sztuka romantyczna, a sztuka okresu romantyzmu – przykład rzeźby Szczególne znaczenie w sztuce romantycznej posiadają te jej dziedziny, które pozwalają na pełną swobody i wolności wypowiedź artysty. Dlatego najwidoczniej nurt ten uwidacznia się w malarstwie, grafice, literaturze, muzyce. Z racji swoich uwarunkowań – materiałowych, technicznych, warsztatowych, z racji złożoności procesu powstawania dzieła – obiektu, rzeźba i architektura są tymi dziedzinami, gdzie ingerencja inwestora, mecenasa, zamawiającego, odbiorcy – jest większa. Stąd konieczne kompromisy, uwzględniające współczesne upodobania i gusty. Dlatego w tych dziedzinach nawiązanie do form klasycznych trwa dłużej, a romantyczny charakter budowli, rzeźb, jest widoczny raczej w wymowie ideowej, niż w formie, która w estetyce dzieła romantycznego może być amorficzna – co wynika z wolności kreacji artystycznej. Stąd też spotykane rozróżnienia: sztuka romantyczna, sztuka okresu romantyzmu.

Romantyczne rozumienie sztuki Zarówno teoretycy, jak artyści tego czasu w szczególny sposób pojmowali rolę twórcy oraz funkcję sztuki w ówczesnych realiach. Refleksja artystyczna przybierała różne formy: W kręgu piśmiennictwa niemieckojęzycznego rozwinęła się filozoficzna refleksja na temat sztuki, uzasadniająca jej sens z punktu widzenia metafizyki systemów Kanta, Hegla, Schellinga, Schopenhauera. Obecne było także quasi religijne rozumienie sztuki a co za tym idzie swoiste ” kapłaństwo” artysty ; _We Francji i w Anglii rozwinął się bardziej literacki i eseistyczny typ piśmiennictwa o sztuce, którego przedstawicielami byli tzw. écrivans d’arts – pisarze, poeci, dziennikarze, historycy sztuki – Baudelaire, Gautier, Hugo, Ruskin. W 1836 w przedmowie do „Panny Maupin” Gautier sformułował tezę, że celem sztuki jest sama sztuka (L’art pour l’art.), a Baudelaire twierdził, że najlepszą formą recenzji jest poemat.

Główne cechy sztuki romantycznej - historyzm Romantyzm jest nurtem, który najwcześniej pojawił się w krajach Europy płn. – Anglii, Szkocji, w Niemczech i od początku był traktowany jako germańskie i celtyckie odrodzenie, w odróżnieniu od renesansu włoskiego i klasycyzmu francuskiego, będącego odrodzeniem helleńsko-rzymskiego antyku. Stąd pierwsza cecha: historyzm – odwołanie się do przeszłości – początkowo literatury i sztuki średniowiecznej, później także do innych epok – starożytności i odrodzenia, interpretowanego jednak w inny sposób, zgodnie z założeniami romantycznej estetyki, kierującej się zasadą „kostiumu”, „kolorytu lokalnego”, „malowniczości”. Fascynacja średniowieczem najwidoczniej jest obecna w architekturze (neogotyk), stylu „trubadurowym” (rzeźba), malarstwie niemieckim odwołującym się u wczesnych nazareńczyków do „prymitywów” końca średniowiecza.

Historyzm – obrazy heroicznej przeszłości

Historyzm – zasada decorum (stosowności) – forma a funkcja w architekturze Początkowo neogotyk spotykamy w ekscentrycznych rezydencjach angielskich arystokratów (Walpole’a, Beckforda), gdzie przyjmuje dziwaczne formy, przypominające wielkie makiety, w których forma i funkcja traktowane są oddzielnie. W późniejszym czasie za pomocą rozwiązań typowych dla określonego stylu z przeszłości, wyrażona zostaje określona funkcja budowli. Stosownym jest zastosowanie form architektury średniowiecznej do budowli sakralnych, form renesansowych do rezydencji i willi, banków i instytucji finansowych, galerii, muzeów, architektury klasycznej do gmachów państwowych instytucji, barokowej do wielkich rezydencji, muzeów, teatrów, oper.

Phantasia Charakterystyczną cechą sztuki romantycznej jest obecność świata wyobraźni. Imaginacja – obrazowanie ma różne źródła: literackie – odwołują się do wielkich dzieł światowej literatury (Biblia, dzieła Szekspira, Miltona, Dantego, Ariosta, poezja celtycka, mity germańskie, itd..), osobiste – będące zapisem własnych wizji artysty –dotkniętego darem profetycznym, transem narkotycznym, lub po prostu chorobą. Wizje mogą mieć charakter sennego marzenia (oniryczne), literackiej konwencji poematu (motywy osjaniczne), groteski, karykatury, wreszcie koszmaru.

Dante

Szekspir

Biblia i mity

Obraz natury - pejzaż Romantyczne malarstwo pejzażowe, szczególnie rozwinięte w Anglii i Niemczech, reprezentują różnorodne typy: akwarela (będąca wstępem do XIX pleneryzmu), malarstwo pejzażu transcendentnego - uosabiające panteistyczną interpretacje Natury, pejzaż realistyczny, preimpresjonistyczny, malowniczy i sentymentalny pejzaż biedermeierowski, i in.

Pejzaż romantyczny

Ogród romantyczny Ogrody typu angielskiego pojawiły się w połowie XVIII w. Natura ukształtowana jest na „naturalną”. Ogród ma przypominać Eden, ale także jest kulturową podróżą w czasie i przestrzeni. To jeszcze jeden aspekt „romantycznej podróży”, która ma oddalić taedium vitae (nudę życia).

Egzotyka, podróże Ucieczka od trywialności mieszczańskiej egzystencji odbywała się także w przestrzeni. Odkrycie krajów arabskich – Egiptu, krajów Maghrebu, naturalne „Katedry” parków przyrody w USA, odkrycia geograficzne – eksploracja nowych, nieznanych światów, pobudzała wyobraźnię ludzi tego czasu. Na szczególną uwagę zasługuje nurt inspirowany arabskim orientem (romantyczny orientalizm).

Puls współczesności Historyczne wydarzenia końca XVIII i początku XIX, stały się tematem wielu dzieł romantyzmu. W sztukach wizualnych znajdowano dla nich język alegorii, metafory, ale także jak najbardziej brutalny język naturalistyczny. Pragnienie uczestnictwa w gwałtownych wydarzeniach współczesnego artystom świata, niekiedy powodowało, że byli naocznymi świadkami przedstawianych wydarzeń, , pozostawiając w dziełach swoisty „reportaż.” Rewolucje, powstania, wojenne kampanie, bitwy (batalistyka), ale też świadectwo szybko nadchodzącej epoki industrialnej, staną się stałą tematyką sztuki współczesnej.

Malowniczość batalistyki

Okropności wojny

Nowy, wspaniały świat i zwykłe przyjemności życia

Koniec