Uczestnicy projektu z klasy Ib gimnazjum: Prezentacja do projektu edukacyjnego Ekoogród – zasady ekologicznej uprawy warzyw. Ekologicznie, fantastycznie, zdrowo i wesoło. Uczestnicy projektu z klasy Ib gimnazjum: -Aleksandra Świątek -Damian Gradziński -Natalia Popiołek -Szymon Kosowski -Martyna Bartnik -Jakub Dacko -Kacper Rak -Konrad Jedynak -Patrycja Flasińska -Julia Wrona -Oliwia Strachacka Opiekun: Halina Kocon

Dobrze zaplanowany i pielęgnowany ogródek warzywny może się stać nie tylko źródłem świeżych i ekologicznych warzyw, owoców oraz ziół, ale także elementem dekoracyjnym działki.

Według norm żywieniowych spożycie warzyw w ciągu roku powinno wynosić 180 kg na osobę. Tę ilość można wyprodukować na powierzchni 60-70 m2. Dobrze zaplanowany ogród powinien zawierać jak najwięcej różnorodnych gatunków wpływających na stan naszego zdrowia. Do warzyw szczególnie bogatych w witaminę C należą: pietruszka naciowa, liście pietruszki korzeniowej, seler naciowy, koper, rzeżucha, papryka, warzywa kapustne, a zwłaszcza jarmuż, kapusta brukselska i brokuły. Do zasobnych w karoten zaliczamy: marchew, dynię, melon, zielone warzywa liściowe. Takie warzywa jak: buraki ćwikłowe, cebula, ogórki, korzeń pietruszki, zgrubienie selera obfitują przede wszystkim w składniki mineralne i błonnik.

Lokalizacja ogrodu warzywnego Wiele osób ukrywa ogród użytkowy i umieszcza go daleko od domu nie dostrzegając w nim piękna. Zadbany, starannie zagospodarowany i przemyślany zagon warzywny w pobliżu kuchni jest przede wszystkim wygodny, ale może być również interesującym miejscem ogrodu. Obecne trendy światowej mody ogrodowej, nakazują wręcz posiadanie warzywnika. Niezależnie od jego wielkości jest źródłem zdrowych i świeżych warzyw, a kontakt z naturą pozwala na przywrócenie równowagi ducha. Dobrze jest, gdy znajduje się blisko domu, aby przysłowiowa pietruszka i koperek były zawsze „pod ręką ”. Powraca moda na „babcine ogródki”, w których ponad kwiatami górowały baldachy kopru.

Warzywnik powinien być usytuowany nie bliżej niż 150 - 200m od dróg szybkiego ruchu. Odległość ta chroni warzywa (zwłaszcza liściowe) od skażenia metalami ciężkimi, tlenkami węgla, azotu. Najmniej podatne na skażenie środowiska są: groch, bób, soja, dynia. Gdy ogród położony jest blisko drogi, powinien być osłonięty pasami zieleni- krzewami ozdobnymi. Może to być dereń, trzmielina, leszczyna, kalina, róże. W krzewach tych bytują ptaki, które są niezwykle pożyteczne w biologicznej walce ze szkodnikami. Pasy zieleni chronią przed zanieczyszczeniami, wiatrami, hałasem, dzięki czemu stwarzają odpowiedni mikroklimat.

Uprawa gleby Uprawa gleby ma za zadanie nadać jej strukturę gruzełkowatą, poprawić warunki powietrzno - wodne, wymieszać nawozy, zniszczyć chwasty, szkodniki, organizmy chorobotwórcze oraz stworzyć warunki do siewu i sadzenia roślin. Jesienią ogród warzywny powinien być zaorany lub przekopany. Pod orkę daje się obornik lub kompost w ilości 300- 400kg na 100m2.

Kompostownik-nawożenie Kompost to naturalny nawóz, łatwy do przygotowania, i to niemal za darmo. Kompost to substancja organiczna, która za sprawą bakterii, grzybów i drobnych zwierząt ulega rozkładowi.W uprawach ekologicznych brakującą ilość kompostu można uzupełnić nawozami zielonymi, rozłożonym obornikiem, mielonymi skałami.

Sąsiedztwo roślin Bardzo korzystna jest uprawa współrzędna warzyw, polegająca na uprawie obok siebie różnych gatunków. Sąsiedztwo roślin oparte jest na związkach allelopatycznych roślin, jedne z nich wydzielają do środowiska substancje chemiczne mające wpływ na wzrost i rozwój innych. Warto wykorzystać wiedzę na temat wzajemnego oddziaływania na siebie roślin.

Korzystne lub niekorzystne sąsiedztwo niektórych roślin ilustruje tabela.   Gatunek rośliny Niekorzystne Korzystne Cebula groch, fasola por, marchew, pomidory, koper, truskawki, brokuły, sałata, buraki, cząber, pietruszka, rumianek Czosnek groch, fasola, kapustne pomidory, ziemniaki, buraki, seler, truskawki, drzewa owocowe, róże, cząber, maliny Dynia ziemniaki fasola, kukurydza, nasturcja Fasola cebulowe, buraki, kapustne, mieczyk, koper, kolendra dynia, kukurydza, ogórki, seler, ziemniaki, cząber, mięta, marchew, pomidory, sałata, szpinak rabarbar, koper, truskawki Por cebula, fasola karłowata, sałata, seler, buraki, marchew, morela Kalafior pomidor, marchew kapustne

Przykłady korzystnego sąsiedztwa roślin Marchew i cebula- wąskie liście cebuli nie konkurują z rozłożystymi liśćmi marchwi. Podobnie jest z systemem korzeniowym tych warzyw. Zapach cebuli odstrasza połyśnicę marchwiankę, a zapach marchwi odstrasza śmietkę cebulankę. Seler i rośliny kapustne rośliny selera chronią warzywa kapustne przed pchełką ziemną i bielinkiem kapustnikiem.

Przykłady niekorzystnego sąsiedztwa roślin Czosnek, cebula i fasola – wydzieliny liści i korzeni czosnku i cebuli obniżają plon fasoli. Marchew i pomidor – marchew powoduje nasilenie występowania zarazy ziemniaka na pomidorze. Orzech włoski i wszystkie gatunki warzyw – wydzielina korzeni i liści orzecha włoskiego hamuje wzrost roślin. Właściwa uprawa współrzędna sprzyja rozwojowi organizmów pożytecznych. Dotyczy to szczególnie kwiatów rosnących na grządkach między warzywami. Z ich nektaru i pyłku, jako pokarmu, korzysta wielu naturalnych wrogów owadów – szkodników roślin uprawnych (astry + buraki; nagietki+ pomidory lub selery).

Rośliny odstraszające szkodniki Bielinek kapustnik Bylica piołun Bielinek rzepik Hyzop lekarski Drutowce gorczyca biała, gryka, sałata Mszyce anyż, czosnek, kolendra, mięta pieprzowa, nasturcja, petunia, Nornice czosnek, cesarska korona Myszy mięta pieprzowa, gorczyca Nicienie aksamitka, nagietek , cykoria, rudbekia Pchełki piołun ,bylica, mięta pieprzowa, pomidor, wrotycz, sałata Pędraki bylica, piołun, cebula Połyśnica marchwianka bylica, piołun,kolendra, szałwia, cebula, por Przędziorki cebula, czosnek, szczypiorek Stonka ziemniaczana chrzan, fasola len Ślimaki czosnek, begonia

Zaprawianie nasion i rozsad roślin warzywnych Przed siewem wskazane jest zaprawianie nasion metodami ekologicznymi. Celem tego zabiegu jest niszczenie owadów i zarodników grzybów. Zaprawianie nasion można przeprowadzić mieszając je z popiołem drzewnym z drzew liściastych, z wyjątkiem dębu. Dobrą zaprawą jest mączka bazaltowa. W celu zapobiegania groźnym chorobom roślin kapustnych np. czarnej nóżce, czarnej zgniliźnie kapustnych, zaprawiamy ich nasiona wyciągami roślinnymi. Jeden z nich robi się z zasuszonych liści aronii zbieranych w czerwcu i lipcu; drugi z bulw cebulek mieczyków, którym podlewa się posadzoną rozsadę lub moczy korzenie w papce z gliny wymieszanej z tym wyciągiem. Zaprawianie nasion i rozsad roślin warzywnych

Zwalczanie chorób i szkodników Metody fizyczne 1. Przykrycie uprawy włókniną przed wschodami lub bezpośrednio po wysadzeniu rozsady do gruntu zabezpiecza nadziemną część rośliny przed większością szkodników, a także znacznie ogranicza uszkadzanie systemu korzeniowego rośliny przez śmietki. 2. Ograniczenie występowania mszyc na roślinach kapustnych, sałacie i bobie można uzyskać wykładając międzyrzędzia czarną folią, która działa na nie odstraszająco. 3. W okresie wegetacji należy często przeglądać rośliny warzywne i niszczyć stadia rozwojowe szkodników mechanicznie, np. stonkę ziemniaczaną i gatunki mszyc, które budują duże kolonie. 4. Pchełki występujące na roślinach kapustnych i rzepowatych można wyłapywać za pomocą pułapek lepowych. Mechaniczne wyłapywanie owadów należy wykonywać w okresie ich wzmożonej aktywności ruchowej, w godzinach popołudniowych, przy pełnym słońcu.

Metody biologiczne Do zwalczania chorób i szkodników na działkach wykorzystuje się wiele gatunków roślin, z których sporządza się wyciągi, wywary i napary do oprysku i podlewania. Do roztworów nie powodujących ubocznych skutków należą: wyciąg z pokrzywy, skrzypu, czosnku, liści pomidora. Oto kilka receptur sporządzania preparatów przydatnych w warunkach domowych:

Wyciąg wodny z pokrzywy. Wiadro o pojemności 10 l należy luźno napełnić świeżym zielem pokrzywy zebranym przed kwitnieniem i zalać wodą. Po 24 godzinach odlać ciecz i bez rozcieńczania używać do opryskiwania. Wskazane jest dodanie 100 g szarego mydła w celu zwiększenia przyczepności preparatu. Wyciąg działa głównie na mszyce. Przy ich dużym nasileniu trzeba kilkakrotnie opryskiwać rośliny w odstępach kilkudniowych, najlepiej wieczorem.

Wyciąg wodny ze skrzypu polnego. Na wiadro o pojemności 10 l potrzeba 1 kg świeżego lub 150 g suchego ziela skrzypu polnego (bez korzeni). Ziele powinno moczyć się przez 24 godziny, a następnie gotować na wolnym ogniu przez 30min. Po ostudzeniu płyn odcedzić i rozcieńczyć wodą 5-krotnie. Jest to środek zapobiegający rozwojowi chorób grzybowych. Opryskuje się nim rośliny zapobiegawczo, kilkakrotnie w okresie wegetacji, co 2-3 tygodnie.

Wyciąg wodny z pomidora Liście i młode pędy boczne uzyskane przy czyszczeniu wysoko rosnących pomidorów zalewa się 2-3 l wody. Po 3 godzinach przecedzony płyn, bez rozcieńczenia, można używać do opryskiwania roślin kapustnych w celu odstraszenia bielinka kapustnika. Opryskiwanie powtarzać co 2 dni w okresie masowego lotu motyli.

Preparaty bakteryjne W uprawie ekologicznej warzyw do ochrony roślin wykorzystuje się preparaty oparte na bakterii Bacillus Thuringensis ( przeciwko larwom owadów). W handlu dostępny jest środek: Bacilan, Dipel WP. Działają na owady drogą pokarmową i służą do zwalczania szkodników gryzących. Po oprysku roślin bakterie pozostają na liściach; zaczynają namnażać się w przewodzie pokarmowym gąsienic żerujących na częściach nadziemnych warzyw. Niszczą one gąsienice, np. bielinka kapustnika, błyszczki jarzynówki, piętnówki kapustnicy, stonki ziemniaczanej.

Substancje odstraszające Preparaty Albareb i Bioczos, wyprodukowane na bazie czosnku, utrudniają owadom kierującym się zapachem rośliny żywicielskiej trafienie do niej. Zabezpiecza się w ten sposób warzywa przed takimi szkodnikami jak: śmietka kapuściana, bielinek kapustnik, mszyce, połyśnica marchwianka

Biologiczne fungicydy mineralne Zapobiegają one zainfekowaniu rośliny przez grzyby lub hamują dalsze rozprzestrzenianie się grzybni. Opryski tymi preparatami wykonuje się profilaktycznie. Biologiczne fungicydy mineralne, np. Miedzian 50 WP, Miedzian 50 WG, Miedzian 500 S.C., Siarkol Extra 80 WP, oparte są na związkach miedzi i siarki. Preparaty te niszczą choroby grzybowe i bakteryjne. Po zastosowaniu ulegają rozkładowi i dalej służą roślinie jako nawozy, dostarczając miedzi i siarki.

Stosowanie kalendarza biodynamicznego Kalendarz ten oparty jest na czasie astronomicznym, który uwzględnia ruch ciał niebieskich w kosmosie. Wzajemny układ tych ciał, a szczególnie Słońca i Księżyca, wskazuje na stan wegetacji roślin. Kalendarz precyzyjnie wyznacza terminy podejmowanych zabiegów i prac agrotechnicznych. Jego podstawą jest zależność między znakami Zodiaku a konkretnymi częściami rośliny, które zbieramy (korzeń, liść, kwiat czy owoc). Tak dobieramy porę siewu, sadzenia, pielęgnacji, zbioru, aby księżyc pozostawał w konstelacji odpowiedniego trygonu.

Każdy trygon odpowiada określonej części rośliny: ziemia: Byk, Panna, Koziorożec- dni korzeniowe; woda: Rak, Skorpion, Ryby- dni liściowe; powietrze: Bliźnięta, Waga, Wodnik- dni kwiatowe; ogień: Baran, Lew, Strzelec- dni owocowe. Wysiew roślin i ich pielęgnacja w określone dni pobudza je do ukierunkowania na tę część rośliny, na której nam najbardziej zależy. Przestrzeganie terminów zapewnia nie tylko większą ilość plonów, ale polepsza ich jakość, zmniejsza niebezpieczeństwo występowania chorób i szkodników. Dlatego też należy dopasować część rośliny, która ma być plonem, do odpowiedniego dnia. Jeśli plonem jest bulwa, cebula, korzeń- dni korzeniowe; liść lub łodyga- dni liściowe; kwiat- dni kwiatowe; owoc lub nasiona- dni owocowe. W dni korzeniowe dobrze jest wykonywać pikowanie, przesadzanie rozsady. W dni liściowe nie zbiera się żadnych plonów, bo szybciej się psują.

Wartość odżywcza wybranych warzyw    Pomidor - zajmuje w świecie pierwsze miejsce w uprawie i ma bardzo duże znaczenie konsumpcyjne. Pomidory mają małą wartość energetyczną i niską zawartość białka, ale są bogatym źródłem witamin i soli mineralnych. Są dobrym źródłem prowitaminy A, zawierają likopen- aktywny antyutleniacz, który hamuje rozwój komórek rakowych. Owoce zawierają też spore ilości witaminy C, oraz witamin z grupy B. Pomidory są dobrym źródłem soli mineralnych, szczególnie potasu, wapnia, fosforu, magnezu i żelaza.

Ogórek - należy do najbardziej popularnych warzyw na świecie Ogórek - należy do najbardziej popularnych warzyw na świecie. Pochodzi z Indii, gdzie był uprawiany ponad 3000 lat temu. Powszechnie podaje się, że wartość ogórka polega głównie na jego wartościach smakowych i dietetycznych. Co prawda w owocu ogórka jest aż 96% wody, ale dokładne analizy wykazują, że zawiera on większość składników mineralnych ważnych dla zdrowia człowieka, jak: potas, fosfor, wapń, magnez, żelazo, cynk, mangan, miedź oraz w mniejszych ilościach witaminy C, B, A, PP. Znaczenie ogórka w żywieniu człowieka polega na regulowaniu procesów trawienia, ciśnienia krwi oraz zapobieganiu tworzeniu się kamieni w nerkach.

Marchew - pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego lub terenów obecnego Afganistanu. Ze względu na różnorodność form użytkowania, wysokie walory odżywcze i smakowe, świeża jak i przetworzona marchew znajduje szerokie zastosowanie kulinarne. O wartości marchwi decyduje zawartość wielu cennych składników. Największe znaczenie ma beta-karoten, (prowitamina A),niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania wielu narządów, w szczególności wzroku. Marchew jest również źródłem innych witamin(B, C ,PP), błonnika, cukrów i soli mineralnych, głównie potasu, wapnia, fosforu, magnezu. Marchew ma działanie antybakteryjne, reguluje zaburzenia pracy przewodu pokarmowego.  

Cebula zwyczajna - jest jedną z najstarszych roślin uprawnych, znaną w uprawie i konsumpcji od ponad 5000 lat Jest źródłem soli mineralnych, potasu, fosforu, wapnia, sodu, magnezu, żelaza, cynku, witamin B, a także niewielkiej ilości kwasu foliowego. Cebula jest jednym z najważniejszych źródeł kwercetyny- która zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworów oraz chorób serca. Cebula obniża ciśnienie i poziom cukrów we krwi, wykazuje właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne. Ponadto cebula działa uspokajająco, uodporniająco, detoksykująco oraz łagodzi uczulenia.

Kapusta głowiasta - jest warzywem o bardzo wysokich walorach odżywczych i dietetycznych. Jest pokarmem niskokalorycznym i cecha ta jest wykorzystywana w różnych dietach odchudzających. Podobnie jak inne warzywa kapustne zawiera sulforan- związek o działaniu antyrakowym. Świeża kapusta jest bogatym źródłem witaminy C , oraz w mniejszych ilościach witamin A,B, PP oraz składników mineralnych. Zawiera ważne dla zdrowia człowieka składniki odżywcze- białko, tłuszcze, węglowodany i błonnik oraz olejki eteryczne z udziałem siarki. Ma właściwości robakobójcze, dezynfekuje i ułatwia gojenie ran, oparzeń, wrzodów, doskonale łagodzi skutki ukąszeń owadów, bóle reumatyczne, oczyszcza drogi oddechowe przy anginach i astmie. Kapusta kiszona działa wzmacniająco na wątrobę, żołądek i śledzionę, poprawia apetyt, pomaga przy zaparciach.

„Ogrodnictwo to coś więcej, niż tylko kopanie, pielenie i sadzenie roślin. To także ochrona i kultywacja życia.” Robert Rodale