Program ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna ATMOTERM S.A. Program ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna wraz z określeniem efektu ekologicznego

Niska emisja to obecnie jedna z głównych przyczyn złego stanu jakości powietrza, który w negatywny sposób wpływa na środowisko naturalne, warunki życia i zdrowie mieszkańców. Źródła niskiej emisji stanowią istniejące systemy grzewcze, oparte na przestarzałych kotłach, piecach domowych, opalanych głównie węglem. Wpływ tego zjawiska szczególnie uwidacznia się w sezonie grzewczym. Pierwszym krokiem w kierunku ograniczenia niskiej emisji jest opracowanie kompleksowego Programu działań. Gmina Pszczyna wzorem innych gmin województwa śląskiego przystąpiła do opracowania Programu ograniczania niskiej emisji (PONE)* *Pilotażowy PONE zrealizowano w latach 2002-2004 dla miasta Tychy.

W celu rozpoznania rzeczywistej sytuacji: Stworzenie PONE wymaga dokonania szczegółowego rozpoznania istniejącej sytuacji. Dopiero na tej bazie możliwe jest konstruowanie wariantów rozwiązań. W celu rozpoznania rzeczywistej sytuacji: przeanalizowano istniejący stan w zakresie jakości powietrza na terenie gminy – na podstawie wyników badań prowadzonych na terenie miasta Pszczyna przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach (IETU); przeprowadzono ankietyzację wśród mieszkańców, mającą na celu zidentyfikowanie funkcjonujących na terenie gminy systemów grzewczych.

Wyniki prowadzonych na terenie gminy pomiarów, a także symulacje rozprzestrzeniania mierzonych substancji na analizowanym obszarze, wskazują, że stan jakości powietrza w strefie pszczyńskiej można uznać za zadowalający. Należy się jednak liczyć się z występowaniem lokalnych przekroczeń dopuszczalnych poziomów pyłu zawieszonego PM10 oraz benzenu, niewykluczone są również przekroczenia, o tym samym charakterze, dopuszczalnych poziomów dwutlenku siarki. Poziom dopuszczalny* Sezon zimowy Sezon letni Rysunek 1. Stężenia 24-godz. SO2 zarejestrowane w stacji przy ul. Górnośląskiej (na podstawie pomiarów IETU) * Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym wynosi 3

Co jest przyczyną wysokich stężeń w powietrzu pyłu zawieszonego PM10 oraz dwutlenku siarki? niskie wysokości kominów indywidualnych obiektów mieszkalnych, co sprzyja koncentracji powstających substancji zanieczyszczających na poziomie przygruntowym, spalanie paliw złej jakości, w tym również odpadów z gospodarstw domowych, niskie sprawności kotłów i pieców domowych, spalanie paliw (nawet dobrej jakości) w kotłach o konstrukcji nie dostosowanej do własności chemicznych i uziarnienia zastosowanego paliwa. Przy niekorzystnych warunkach rozprzestrzeniania się substancji zanieczyszczających w powietrzu, a także gęstej zabudowie mieszkalnej wpływ niskiej emisji może być znaczący.

Ogólna charakterystyka systemów grzewczych na terenie gminy Pszczyna Istniejące systemy grzewcze na terenie gminy Pszczyna są zdeterminowane przez charakter występującego tu budownictwa. Do ogrzewania budynków indywidualnych, na terenie gminy, wykorzystuje się głównie kotły węglowe, sporadycznie gazowe, kominki opalane drewnem. Rzadkość stanowi natomiast ogrzewanie olejowe, elektryczne. Kotły instalowane są najczęściej w piwnicy (ewentualnie piece węglowe montowane bezpośrednio w pokojach). Ciepło z kotłów rozprowadzane jest za pośrednictwem instalacji centralnego ogrzewania (c.o.) do poszczególnych pomieszczeń (indywidualne c.o.). Kotły mogą służyć jednocześnie do podgrzewania ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), w przeciwnym wypadku podgrzewanie c.w.u. odbywa się za pomocą bojlerów gazowych lub elektrycznych, rzadziej przepływowych podgrzewaczy elektrycznych. Zaopatrzenie w ciepło mieszkań w budynkach wielorodzinnych odbywa się za pośrednictwem lokalnych kotłowni gazowych lub węglowych (zbiorowe c.o.) lub ogrzewania etażowego (piece kaflowe, elektryczne, kotły gazowe).

Inwentaryzacja źródeł niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna Inwentaryzację przeprowadzono w oparciu o wyniki ankiet dotyczących systemów grzewczych, wypełnionych przez mieszkańców. Ankietyzacją objęto budynki jednorodzinne, a także nieliczne wielorodzinne. Z uwagi na ograniczenia czasowe, ankietyzacją nie objęto wszystkich budynków mieszkalnych, a jedynie ze wskazanych na mapie obszarów. ankietowane osiedla Pszczyny ankietowane sołectwa Pszczyny

indywidualnych budynków WYNIKI ANKIET Struktura wiekowa indywidualnych budynków mieszkalnych w gminie Pszczyna miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

Rodzaje materiałów, z których wykonane są ściany budynków mieszkalnych WYNIKI ANKIET Rodzaje materiałów, z których wykonane są ściany budynków mieszkalnych miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

Stan okien indywidualnych budynków mieszkalnych WYNIKI ANKIET Stan okien indywidualnych budynków mieszkalnych miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

kotłów w indywidualnych budynkach mieszkalnych WYNIKI ANKIET Struktura wiekowa kotłów w indywidualnych budynkach mieszkalnych miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

WYNIKI ANKIET Struktura paliw wykorzystywanych do ogrzewania indywidualnych budynków mieszkalnych miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

WYNIKI ANKIET Kierunki modernizacji indywidualnych budynków mieszkalnych, deklarowane przez mieszkańców miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

WYNIKI ANKIET Lata modernizacji indywidualnych budynków mieszkalnych, deklarowane przez mieszkańców miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

WYNIKI ANKIET Struktura paliw po wykonaniu modernizacji, deklarowana przez właścicieli budynków indywidualnych miasto Pszczyna obszar wiejski Pszczyny

Obliczenia emisji dla wybranych obszarów - wprowadzono dwa wskaźniki charakteryzujące roczne zużycie energii cieplnej* – dla umownego budynku zlokalizowanego w mieście (139,5 GJ/rok) oraz na obszarze wiejskim (149,6 GJ/rok); - w celu oszacowania ogólnego zużycia energii cieplnej przez wszystkie budynki (w podziale na osiedla i sołectwa), wykorzystano ww. wskaźniki oraz dane nt. ilości budynków mieszkalnych; - określono zużycie energii cieplnej dla wykorzystywanych paliw, przyjmując następujące założenia: ilości odbiorców gazu do celów grzewczych na podstawie danych GSG Sp. z o.o. w Zabrzu, udziały pozostałych paliw w wytwarzaniu energii cieplnej na podstawie uśrednionych wyników ankiet, * Oszacowań wskaźników dokonano na podstawie wyników ankiet

Zużycie energii cieplnej na analizowanym terenie gminy Pszczyna wraz ze strukturą paliw Miasto Obszar wiejski

Przestrzenny rozkład emisji pyłu PM10 na obszarze gminy Pszczyna

Przestrzenny rozkład emisji dwutlenku siarki na obszarze gminy Pszczyna

Przestrzenny rozkład emisji dwutlenku azotu na obszarze gminy Pszczyna

Przestrzenny rozkład emisji tlenku węgla na obszarze gminy Pszczyna

Przestrzenny rozkład emisji dwutlenku węgla na obszarze gminy Pszczyna

Z przedstawionych rysunków wynika, że najwyższe wartości emisji analizowanych substancji, w ujęciu przestrzennym, występują w obrębie miasta Pszczyny, na osiedlu Powstańców Śląskich, a szczególnie w południowej jego części. Nieco niższe wartości emisji, o ok. 30 ­- 35%, występują na osiedlu Kolonia Jasna. Należy oczekiwać, że na ww. obszarach pojawiają się również najwyższe wartości stężeń analizowanych substancji zanieczyszczających w powietrzu. Biorąc pod uwagę wyniki monitoringu prowadzonego na terenie gminy przez IETU można przypuszczać, że na osiedlu Powstańców Śląskich są przekraczane dopuszczalne stężenia pyłu zawieszonego PM10 oraz dwutlenku siarki. By to jednak potwierdzić należałoby wykonać modelowanie rozprzestrzeniania się ww. substancji w powietrzu lub usytuować w tej okolicy stację pomiarową.

Ogólna charakterystyka sposobów ograniczania niskiej emisji W programach ograniczania niskiej emisji można wyróżnić kilka podstawowych kierunków działań, zmierzających m.in. do redukcji zużycia paliwa oraz zmniejszenia zużycia energii cieplnej, co w efekcie przyczynia się do minimalizacji ilości powstających substancji zanieczyszczających z procesów spalania. Do działań tych należą: wymiana przestarzałych źródeł ciepła na nowoczesne, zamiana paliwa na ekologiczne lub zastosowanie alternatywnych źródeł energii, termomodernizacja budynków, centralizacja systemów grzewczych np. poprzez podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej.

Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna (uwagi ogólne) Celowe wydaje się rozpoczęcie działań, zmierzających do ograniczenia niskiej emisji od obszarów, które zidentyfikowano jako miejsca występowania najwyższych wartości emisji, przypadających na jednostkę powierzchni. Za obszary takie uznano osiedla miejskie Powstańców Śląskich oraz w dalszej kolejności Kolonię Jasną. Są to obszary o stosunkowo gęstej zabudowie mieszkalnej.

Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna (uwagi ogólne) Tabela 1. Wybrane dane dotyczące budynków mieszkalnych zlokalizowanych na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna w Pszczynie (na podstawie ankiet) Nazwa obszaru Ilość zankietowanych budynków (ilość budynków wg [4]) Ilość kotłów wybudowanych w latach 1971-1995 Ilość budynków z ociepleniem Modernizacja rodzaj rok paliwo Powstańców Śląskich 335 (579) 65 100 114 a) 87 b) 65 c) 52 d) 2007 (106) 2008 (88) 2009 (56) 2010 (30) 2011 (29) 275 w) 24 g) 6 w+g) 4 p) 5 w+d) Kolonia Jasna 102 (705) 23 27 35 a) 25 b) 20 c) 17 d) 2007 (35) 2008 (24) 2009 (11) 2010 (12) 2011 (5) 84 w) 2 g) 5 w+g) 0 p) 3 w+d) a) wymiana kotła centralnego ogrzewania, b) wymiana kotła i instalacji centralnego ogrzewania, c) wymiana kotła, instalacji (c.o., c.w.u.) termomodernizacja prosta budynku (docieplenie), d) wymiana kotła, instalacji (c.o., c.w.u.), pełna termomodernizacja budynku (z wymianą okien). w) węgiel g) gaz w+g) węgiel + gaz p) pelety w+d) węgiel + drewno

Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna Analizując możliwości zastosowania przedstawionych metod ograniczania niskiej emisji, z uwzględnieniem opcji deklarowanych przez mieszkańców, wybrano wspólnie z Zamawiającym możliwe warianty działań do realizacji w ramach PONE. Warianty ograniczono do wymiany kotłów, gdyż takie rozwiązanie, w stosunku do poniesionych nakładów finansowych, przynosi największy efekt ekologiczny w postaci redukcji niskiej emisji. Zaproponowano następujące rodzaje kotłów po modernizacji: - kotły retortowe, - kotły gazowe, - kotły na pelety.

Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna wymiana kotłów 11-letnich i starszych, opalanych węglem i mułem węglowym na kotły retortowe, posiadające świadectwa badań energetyczno-emisyjnych na „znak bezpieczeństwa ekologicznego”, kotły gazowe oraz na pelety, na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna (wg tabeli 2) Tabela 2. Specyfikacja wariantu 1 Nazwa obszaru Kotły retortowe Kotły gazowe Kotły na pelety Powstańców Śląskich 80% 15% 5% Kolonia Jasna Można szacować, że wymianie wg przedstawionego kryterium (kotły 11-letnie i starsze) podlegałoby ok. 115 kotłów na os. Powstańców Śląskich oraz ok. 160 kotłów na os. Kolonia Jasna.

Pozostałe osiedla miasta Pszczyna Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna wariant 2 - wymiana kotłów 11-letnich i starszych, opalanych węglem i mułem węglowym na kotły retortowe, posiadające świadectwa badań energetyczno-emisyjnych na „znak bezpieczeństwa ekologicznego”, kotły gazowe oraz na pelety, na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna, - wymiana kotłów 16-letnich i starszych, opalanych jw., na pozostałych osiedlach. (wg tabeli 3). Tabela 3. Specyfikacja wariantu 2 Nazwa obszaru Kotły retortowe Kotły gazowe Kotły na pelety Powstańców Śląskich 80% 15% 5% Kolonia Jasna Pozostałe osiedla miasta Pszczyna Można szacować, że wymianie wg przedstawionego kryterium podlegałoby: - ok. 115 kotłów na os. Powstańców Śląskich, - ok. 160 kotłów na os. Kolonia Jasna, - ok. 265 kotłów na pozostałych osiedlach miasta Pszczyna.

Wybór wariantów ograniczania niskiej emisji dla gminy Pszczyna - wymiana kotłów 11-letnich i starszych, opalanych węglem i mułem węglowym na kotły retortowe, posiadające świadectwa badań energetyczno-emisyjnych na „znak bezpieczeństwa ekologicznego”, kotły gazowe oraz na pelety, na osiedlach Powstańców Śląskich i Kolonia Jasna, -wymiana kotłów 16-letnich i starszych, opalanych jw., na pozostałych osiedlach, -wymiana kotłów 16-letnich i starszych, opalanych jw., w sołectwach gminy Pszczyna, (wg tabeli 4). Tabela 4. Specyfikacja wariantu 3 Nazwa obszaru Kotły retortowe Kotły gazowe Kotły na pelety Powstańców Śląskich 80% 15% 5% Kolonia Jasna Pozostałe osiedla miasta Pszczyna Sołectwa gminy Pszczyna Można szacować, że wymianie wg przedstawionego kryterium (kotły 11-letnie i starsze) podlegałoby: - ok. 115 kotłów na os. Powstańców Śląskich, - ok. 160 kotłów na os. Kolonia Jasna, - ok. 265 kotłów na pozostałych osiedlach miasta Pszczyna, - ok. 390 kotłów w sołectwach gminy Pszczyna.

Przedstawione warianty działań zmierzających do zmniejszenia niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna ograniczono do wymiany kotłów, ponieważ takie podejście generuje największe efekty ekologiczne. Należy pamiętać, że wymiana kotła w wielu przypadkach będzie wiązała się z koniecznością wymiany instalacji wewnętrznej. Aspekt ten należy uwzględnić w analizie kosztów. Poza ww. działaniami proponuje się prowadzenie równolegle innych akcji, takich jak: termomodernizacje – proste (docieplenie) i pełne (połączone z wymianą stolarki okiennej), wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła jako uzupełniających źródeł pozyskiwania energii cieplnej (jak wynika z ankiet, niektórzy mieszkańcy korzystają obecnie z tego rodzaju urządzeń, niewielki procent mieszkańców deklaruje również zainstalowanie kolektorów lub pomp w przyszłości), działania edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, ogłoszenia w mediach) uświadamiające mieszkańcom szkodliwe działanie niskiej emisji, zachęcające do zmiany dotychczasowych niepoprawnych praktyk np. spalania w kotłach odpadów z gospodarstw domowych czy paliw o złej jakości.

Liczba wymienianych kotłów w kolejnych latach realizacji programu Harmonogram czasowy realizacji wybranych wariantów ograniczania niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna Rodzaj wariantu Nazwa obszaru Liczba wymienianych kotłów w kolejnych latach realizacji programu [szt.] Łącznie 1 rok 2 rok 3 rok Wariant 1 Powstańców Śl. 60 55 - 115 Kolonia Jasna 80 160 140 135 275 Wariant 2 Osiedla (poza ww.) 25 120 265 300 255 675 Wariant 3 Sołectwa 30 180 390 330 930

Liczba wymienianych kotłów Szacunkowe koszty wybranych wariantów ograniczania niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna Rodzaj wariantu Liczba wymienianych kotłów [szt.] Łącznie na retortowe na gazowe na pelety Wariant 1 220 41 14 275 Koszty [PLN] 2 310 000 348 500 175 000 2 833 500 Wariant 2 432 81 27 540 4 536 000 688 500 337 500 5 562 000 Wariant 3 744 140 47 930 7 812 000 1 190 000 587 500 9 589 500 Założono następujące średnie koszty jednostkowe: - koszt kotła retortowego – ok. 8 000 PLN, - koszt kotła gazowego – ok. 6 000 PLN, - koszt kotła na pelety – ok. 10 000 PLN, - koszt wymiany kotła – ok. 2 500 PLN

Efekt ekologiczny Efekt ekologiczny wariantu 1 dla tlenku węgla Granice miasta Pszczyna Osiedle Powstańców Śląskich Efekt ekologiczny wariantu 1 dla tlenku węgla na obszarze miasta Pszczyna Osiedle Kolonia Jasna

Efekt ekologiczny Efekt ekologiczny wariantu 1 dla pyłu PM10 Granice miasta Pszczyna Osiedle Powstańców Śląskich Efekt ekologiczny wariantu 1 dla pyłu PM10 na obszarze miasta Pszczyna Osiedle Kolonia Jasna

Warunki realizacji PONE O wyborze konkretnego wariantu ograniczania niskiej emisji zadecydować ma szczegółowa analiza kosztów. Realizacja działań wymaga posiadania odpowiednich funduszy. Wzorem innych gmin województwa śląskiego, w których PONE znajdują się w fazie realizacji, proponuje się wykorzystanie trzech, następujących źródeł finansowania: środków funduszy ochrony środowiska, budżetu gminy, wkładów własnych mieszkańców (ok. 30-40%).

Warunki realizacji PONE W ramach realizacji PONE, należy zastanowić się nad opcją umożliwiającą wykonanie dodatkowych zakresów robót, takich jak termomodernizacje proste i pełne (połączone z wymianą okien), a także nad możliwością zabudowy kolektora słonecznego czy pomp ciepła. Za dodatkowe roboty właściciel budynku mógłby zapłacić w części ze swoich środków finansowych, w części zaś z preferencyjnych niskooprocentowanych pożyczek.

Warunki realizacji PONE W celu zapewnienia sprawnego przebiegu całego przedsięwzięcia należy powołać Operatora Programu, pełniącego rolę pośrednika pomiędzy gminą a jej mieszkańcami. Zadaniem Operatora jest koordynacja działań związanych m.in. z organizacją punktu obsługi klienta, określeniem zasad realizacji programu, wyborem dostawców urządzeń, przygotowaniem stosownych umów oraz harmonogramu realizacji, nadzorem i kontrolą zadań inwestycyjnych.

Podsumowanie Niniejsza propozycja PONE stanowi pierwszy krok w kierunku rozwiązania problemu niskiej emisji na terenie gminy Pszczyna, spowodowanej spalaniem paliw w celach grzewczych, w mieszkalnictwie indywidualnym. Zostały w niej szczegółowo przeanalizowane następujące aspekty: aktualna sytuacja, w zakresie istniejących systemów grzewczych i wielkości niskiej emisji, oczekiwania mieszkańców w  stosunku do działań modernizacyjnych, zaproponowanych w ramach realizacji PONE, możliwe do osiągnięcia efekty ekologiczne, związane z realizacją Programu.

e-mail: office@atmoterm.pl ATMOTERM S.A. Dziękujemy za uwagę! ATMOTERM S.A. ul. Łangowskiego 4 45-031 Opole tel. +48 77 44 26 666 fax +48 77 44 26 695 e-mail: office@atmoterm.pl WWW: www.atmoterm.pl