CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze z biologii mgr Iwona Myśliwiec CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt „Naukowy zawrót głowy” WND-POKL 09.01.02-10-158/13 Liceum Ogólnokształcące im. J. Iwaszkiewicza, ul. Okrzei 1, 95-060 Brzeziny

TRZUSTKA JAKO GRUCZOŁ ZEWNĄTRZWYDZIELNICZY I WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Położenie trzustki względem innych narządów wewnętrznych. Trzustka jest położona w górnej części jamy brzusznej, poprzecznie do osi długiej ciała. Jest zlokalizowana z przodu od 1. lub 2. kręgu lędźwiowego kręgosłupa oraz ku tyłowi od żołądka Położenie trzustki względem innych narządów wewnętrznych.

ZEWNĄTRZWYDZIELNICZA ROLA TRZUSTKI: Czynność zewnątrzwydzielnicza to produkcja soku trzustkowego (ok.1l/dzień). Komórki śródpęcherzykowe produkują składniki enzymatyczne soku trzustkowego: -amylaza trzustkowa, -trypsynogen – enzym aktywuje się pod wpływem enzymu enterokinazy jelitowej w pH 5,2-6,0 lub autokatalitycznej aktywacji przy pH 7,9, w dwunastnicy do trypsyny, -chymotrypsynogen – enzym aktywuje się pod wpływem trypsyny i pH 8,0 w dwunastnicy do chymotrypsyny, -elastaza, -lipaza trzustkowa, -nukleaza: rybonukleaza i deoksyrybonukleaza, -hydrolaza estrów cholesterolowych, -fosfolipaza A2, -karboksypeptydaza.

Wyspy Langerhansa – zgrupowanie komórek endokrynnych leżących w części zewnątrzwydzielniczej trzustki. Liczba wysp waha się od 0,5 do 2 mln. Większość znajduje się w ogonie narządu. Zrąb wyspy utworzony jest z tkanki łącznej, w której zawieszone są naczynia włosowate oraz komórki wydzielające hormony. Budowa trzustki

Wyspy trzustkowe komórki: a –glukagon b – insuline

WEWNĄTRZWYDZIELNICZA ROLA TRZUSTKI Wyspy trzustkowe, rozproszone wśród gruczołów wydzielania zewnętrznego, produkują substancje dokrewne: komórki B (β) (około 60%) – produkują insulinę, proinsulinę, peptyd C i amylinę, komórki A (a) (około 25%) – produkują glukagon, komórki D (δ) (około 10%) – produkują somatostatynę, komórki F (około 5%)– produkują polipeptyd trzustkowy(PP). Czynność wydzielniczą trzustki modulują neuroprzekaźniki i adrenalina ( epinefryna) zmniejsza wydzielanie insuliny, noradrenalina (Nor) – hamuje wydzielanie insuliny, acetylocholina (Ach) wpływa dodatnio na uwalnianie insuliny, gdy stężenie glukozy jest podwyższone.

Komórki endokrynne trzustki stanowią % wszystkich komórek trzustki. · komórki B – stanowią około 70% wszystkich komórek wydzielniczych wyspy. Produkują insulinę. · komórki A – stanowią około 15% komórek endokrynnych wyspy. Wydzielają hormon białkowy glukagon, który zwiększa. · komórki PP – stanowią około 1% komórek wydzielniczych wyspy. Produkują peptyd trzustkowy pobudzający wydzielanie żołądkowe. · komórki D – stanowią około 5% komórek wyspy. Odpowiadają za wytwarzanie somatostatyny hamującej wydzielanie insuliny, glukagonu oraz somatotropiny. · komórki APUD – występują w różnej liczbie i produkują substancje do krwioobiegu. Produkują:serotoninę, VIP oraz inne hormony. Komórki endokrynne trzustki stanowią % wszystkich komórek trzustki.

Antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu Glukagon i insulina należą do podstawowych regulatorów przemian węglowodanowych w organizmie, wpływają na aktywny transport przez błonę komórkową i biosyntezę białek i tłuszczów w komórkach. Antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu

W warunkach zdrowia po każdym posiłku poziom glukozy we krwi nieznacznie się podnosi, w odpowiedzi na to trzustka uwalnia pewną ilość insuliny do krwi - stosownie do wielkości i składu posiłku. Obecna we krwi insulina powoduje wnikanie glukozy do wnętrza komórek, co skutkuje obniżeniem jej stężenia we krwi. U ludzi i wielu ssaków stężenie glukozy we krwi przeciętnie zawiera się w granicach 4,5- 5,5 mmol/l. Po spożyciu pokarmu bogatego w węglowodany wzrastać może do 6,5-7,2 mmol/l. Podczas głodzenia glikemia obniża się do wartości 3,3-3,9 mmol/l Poziom glukozy we krwi Badania poziomu cukru warto przeprowadzać kilka razy dziennie: 1. na czczo, 2. po posiłkach, 3. po spożyciu słodyczy, 4. po wysiłku fizycznym, 5. w nocy, 6. przy podejrzeniu nocnej hipoglikemii.

Glukozometr bada poziom cukru we krwi Miligramoprocent (miligram + procent) oznaczany mg% - jednostka stosowana dawniej w analizach biochemicznych, określała stężenie substancji w roztworze wyrażane jako liczba miligramów substancji oznaczanej w 100 cm³ próbki (mg/dl). Glikemia – stężenie glukozy we krwi. Glikemia jest wyrażana w mmol/l lub mg/dl (czyli mg%). Celem przeliczenia wartości glikemii z jednych jednostek na drugie stosuje się przelicznik: 1 mmol/l = 18 mg/dl. Glukozometr bada poziom cukru we krwi

Porównanie objawów hipoglikemii z hiperglikemią Hipoglikemia niski poziom cukru we krwi Hiperglikemia wysoki poziom cukru we krwi Objawy hipoglikemii: - zimny pot, - "wilczy apetyt", - drżenie rąk, - szybkie bicie serca, - niepokój, - trudności w koncentracji, - zaburzenia widzenia.   Objawy hiperglikemii: - wzmożone pragnienie, - wielomocz, - osłabienie, - zaburzenia widzenia (niewyraźne, zamazane widzenie), - trudne do wyleczenia infekcje. Porównanie objawów hipoglikemii z hiperglikemią

Cukrzyca typu 1 Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (nazywana również młodzieńczą lub insulinozależną) rozwija się w wyniku autoimmunologicznego uszkodzenia trzustki i braku insuliny. Ta postać cukrzycy zaczyna się głównie w dzieciństwie, przebieg choroby jest chwiejny i wymaga od początku insulinoterapii. Dotyczy około 10 % chorych na cukrzycę. Cukrzyca typu 2 (nazywana również cukrzycą dorosłych lub insulinoniezależną) rozwija się najczęściej w wyniku niedoboru insuliny. Przebieg choroby jest raczej stabilny. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, nie wymaga od początku insulinoterapii, ponieważ dobrą kontrolę cukrzycy typu 2 mogą zapewnić doustne leki przeciwcukrzycowe. Wyróżniamy jeszcze inne, znacznie rzadsze typy cukrzycy związane z: chorobami trzustki lub endokrynologicznymi, niektórymi zakażeniami wirusowymi np. (różyczka wrodzona, cytomegalia, świnka), zespołami genetycznymi czy ciążą.

Objawy cukrzycy typu1 Objawy cukrzycy typu2 Choroba przebiega przez długi czas w sposób utajony, bezobjawowy. niewielkie podwyższenie glikemii w przebiegu cukrzycy typu 2 nie wywołuje tych objawów, tym niemniej choroba się rozwija ze wszystkimi swoimi konsekwencjami zdrowotnymi. Objawy rozwijają się zazwyczaj gwałtownie w ciągu kilku-kilkunastu. wzmożone pragnienie do picia (nawet do kilka litrów płynów w  ciągu doby) zwiększone oddawanie moczu, chudnięcie, osłabienie, senność, wyczuwalny zapach acetonu z ust. Cukrzycę można rozpoznać, jeśli: 1. glikemia na czczo jest dwukrotnie powyżej 125 mg% (6,9 mmol/l), 2. glikemia wykonana o dowolnej porze dnia wykaże 200 mg% (11,1 mmol/l) lub wyższe.

Cukrzyca – grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia powoduje: zaburzenie czynności i niewydolność różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Zachorowaniu na cukrzycę typu 2 sprzyjają: otyłość – przy sporej nadwadze ilość produkowanej przez trzustkę insuliny może nie wystarczać; wiek powyżej 45r. roku życia, chociaż zachorować można w każdym wieku; schorzenia wątroby i trzustki, kamica żółciowa i dróg moczowych; epizody cukrzycy w czasie ciąży albo urodzenie dziecka o wadze ponad 4 kg; miażdżyca, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, mózgu, kończyn dolnych dające o sobie znać przed 50. rokiem życia; wrodzone predyspozycje i rodzinne obciążenia. Epidemia XXI wieku Cukrzyca swoim zasięgiem ogarnia cały świat. Dlatego i w Polsce chorych na nią jest coraz więcej. Przy czym ilość zachorowań na typ 1 cukrzycy (insulinozależny) utrzymuje się na dość stałym poziomie, natomiast zwiększa się gwałtownie liczba zachorowań na cukrzycę typu 2 (insulinoniezależną).

Za normoglikemie zdrowego człowieka, przyjmuje się przedział 60–99 mg% Za normoglikemie zdrowego człowieka, przyjmuje się przedział 60–99 mg%. Niższe stężenie glukozy oznacza hipoglikemię, a wyższe oznacza: stan przedcukrzycowy czyli: glikemia  na czczo 100– 125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) lub cukrzycę, gdy: stężenie glukozy zmierzone o dowolnej porze doby przekracza 200 mg/dl i występują objawy hiperglikemii (polidypsja i poliuria), dwukrotnie poziom glukozy na czczo przekracza 126 mg/dl (7,0 mmol/l). Normy podano według wytycznych WHO.

Glukoza – podstawowe źródło energii dla komórek organizmu Erytrocyty i neurony – niemal jedyne źródło energii Źródłem glukozy jest: pokarm, glikogen i glukoneogeneza a-glukoza b-glukoza

Cyklizacja glukozy b-D-glukopiranozy Krystaliczna glukoza ma budowę cykliczną. Sześcioczłonowy pierścień hemiacetalu powstaje w wyniku reakcji grupy aldehydowej przy atomie węgla C1 z grupą hydroksylową przy atomie węgla C5 w łańcuchu. Możliwe są zatem dwa anomery – α oraz β w zależności od położenia grupy OH przy pierwszym atomie węgla formy cyklicznej. Cyklizacja glukozy b-D-glukopiranozy

CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dziękuję za uwagę. BIURO PROJEKTU: Liceum Ogólnokształcące im. J. Iwaszkiewicza, ul. Okrzei 1, 95-060 Brzeziny www: projekt-lobrzeziny.pl; e-mail: projekt.lobrzeziny@gmail.com tel/fax: 0-46 874-28-27 Projekt „Naukowy zawrót głowy” WND-POKL 09.01.02-10-158/13 Liceum Ogólnokształcące im. J. Iwaszkiewicza, ul. Okrzei 1, 95-060 Brzeziny CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA