ARBITRAŻ METODĄ NIWELACJI KOSZTÓW RYZYKA SPORU Wykład IX „ ... Spory nie trwałyby długo, gdyby brak słuszności był tylko po jednej stronie ... „ François de La Rochefoucauld

CO TO JEST ARBITRAŻ GOSPODARCZY? Nowoczesny, ale posiadający długą tradycję tryb rozstrzygania spraw cywilnych (gospodarczych) przez osoby (arbitrów) stosownie do zasad (proceduralnych jak i materialnych), na wybór których strony mają bezpośredni lub pośredni wpływ. arbitraż  sąd polubowny

WARUNKI ROZSTRZYGANIA SPRAWY W RAMACH ARBITRAŻU strony stosunku prawnego muszą na to wyrazić zgodę w formie zawarcia umowy zwanej zapisem na sąd polubowny forma postanowienia zawartego w umowie dotyczącej innego stosunku prawnego (umowie głównej) - klauzula arbitrażowa umowy o poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu już istniejącego - tzw. kompromis skutki prawne umowy zawartej w formie klauzuli arbitrażowej lub kompromisu przyznanie sądowi polubownemu kompetencji do rozstrzygania sporu objętego umową, wykluczenie sądownictwa państwowego

ZAKRES DOPUSZCZALNOŚCI ARBITRAŻU ustawodawstwo każdego z państw, posiadających regulacje dotyczące sądownictwa polubownego, określa dziedziny, w jakich spory mogą być, a w jakich nie, rozstrzygane w drodze arbitrażu – zagadnienie łączące się z koncepcją tzw. porządku publicznego. precyzyjnie określenie jakie kategorie spraw mogą być rozstrzygane przez sądy polubowne => traktowanie orzeczeń arbitrażowych jak wyroków sądów państwowych w Polsce jako zasadę przyjmuje się, że strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie arbitrażu (sądu polubownego) wyłącznie spory o charakterze majątkowym z wyjątkiem sporów o alimenty i sporów wynikających ze stosunku pracy.

ARBITRAŻ KRAJOWY A ARBITRAŻ MIĘDZYNARODOWY arbitraż - głównie sposób rozstrzygania sporów w handlowych stosunkach międzynarodowych. arbitraż międzynarodowy - oddanie sporu pod rozstrzygnięcie arbitrażu w każdej sytuacji, gdy strony sporu nie są podmiotami prawnymi tego samego państwa arbitraż krajowy – rozstrzyganie sporu między podmiotami prawnymi tego samego państwa. zagraniczny sąd arbitrażowy - decyduje siedziba bądź miejsce orzekania sądu. sąd krajowy orzeka w sprawach międzynarodowych, kiedy podmiot polski i podmiot zagraniczny dokonają zapisu na sąd polubowny, który orzekał będzie w Polsce.

MIĘDZYNARODOWA UZNAWALNOŚĆ POSTANOWIEŃ ARBITRAŻOWYCH Protokół o klauzulach arbitrażowych z dnia 24.09.1923 o uznawaniu ważności zapisu i klauzuli arbitrażowej (Polska ratyfikowała 21.05.1931 – Dz. U. z 1931, nr 84, poz. 648) Konwencja Nowojorskiej o uznawaniu, wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 roku ( Dz. U. z 1962, Nr 9, poz. 242) Konwencja Genewska o międzynarodowym arbitrażu handlowym z 1961 roku ( Dz. U. z 1969 r., Nr 40, poz. 271)

PRZYKŁADOWE KLAUZULE ARBITRAŻOWE część I Klauzula podstawowa: wersja polska: " Wszelkie spory wynikające z umowy lub w związku z nią, włączając w to sprawy związane z jej ważnością lub wypowiedzeniem będą ostatecznie rozstrzygane przez ...., zgodnie z jego Regulaminem.„ wersja angielska: " All disputes arising out of this contract or relating to this contract including its validity or termination shall be finally settled by ... in accordance with its Rules"

PRZYKŁADOWE KLAUZULE ARBITRAŻOWE część II Klauzule uzupełniające: wyraźne określenie w celu uniknięcia trudności i wydatków prawa właściwego dla ich umowy, liczby arbitrów, miejsca i języka postępowania arbitrażowego. wersja polska: " Prawem właściwym dla tej umowy jest prawo .... Sad arbitrażowy składał się będzie z.......................( jednego lub trzech) arbitrów."  W przypadku trzyosobowego zespołu arbitrów można dodać sposób wybierania arbitrów: "... dwóch z nich wyznaczonych będzie przez strony umowy. Nastepnie dwaj arbitrzy wybiorą superarbitra. Miejscem arbitrażu będzie ... Językiem postępowania arbitrażowego będzie język. ..." wersja angielska: " This contract shall be governed by the law of ...The arbitration court shall be composed of ... ( a sole or three ) arbitrator (s) ... two of them shall be appointed by the Parties of the contract. Then two arbitrators shall appoint superarbitrator. The place of arbitration shall be ...The language ( s) to be used in the arbitral proceedings shall be ..."

PODSTAWOWE CECHY ARBITRAŻU GOSPODARCZEGO część I dobrowolność arbitrażu nikt nie może być zmuszony do zawarcia zapisu na sąd polubowny, strony mogą swobodnie określić zarówno arbitraż, który wybierają bądź ustanawiają do rozstrzygnięcia ewentualnych sporów mogących między nimi wyniknąć, jak i określić zasady (proceduralne i materialne), jakie będą przed arbitrażem obowiązywać. kompetencja sądu arbitrażowego do rozpoznania sporu wynika z umowy między stronami. Sądy arbitrażowe nie są sądami państwowymi a sędziowie sądów państwowych nie mogą być arbitrami w sądach polubownych. sądy ad hoc, sądy instytucjonalne powoływane zazwyczaj przy izbach przemysłowo handlowych i wówczas nazywane są stałymi sądami arbitrażowymi (polubownymi). regulaminy stałych sądów polubownych zachowują generalną zasadę kształtowania składu orzekającego sądu przez strony, ograniczając ją, co najwyżej do ograniczenia możliwości wyboru arbitrów (lub superarbitra) z listy arbitrów prowadzonej przez sąd.

PODSTAWOWE CECHY ARBITRAŻU GOSPODARCZEGO część II jednoinstancyjność postępowania arbitrażowego jeżeli strony w zapisie na sąd polubowny (w klauzuli arbitrażowej) inaczej się nie umówią, postępowanie arbitrażowe jest jednoinstancyjne, od orzeczenia arbitrażowego nie przysługuje odwołanie (apelacja) do wyższej instancji. założenie, że skoro strony mają wpływ na ukształtowanie składu orzekającego sądu polubownego (sądu arbitrażowego) to procedura ta stanowi wystarczające zabezpieczenie interesów stron, które z góry godzą się wykonać orzeczenie arbitrażowe wydane przez arbitrów, do których mają zaufanie. procedury umożliwiające sądom państwowym pewną kontrolę nad orzeczeniami arbitrażowymi. sądy państwowe - jeżeli orzeczenia arbitrażowego strona przegrana dobrowolnie nie wykona - stwierdzają prawomocność orzeczenia arbitrażowego oraz nadają takiemu orzeczeniu klauzulę wykonalności. zrównanie na mocy przepisu prawnego orzeczenia arbitrażowego z wyrokiem sądu państwowego po spełnieniu odpowiedniej procedury (polegającej na uzyskaniu klauzuli wykonalności orzeczenia arbitrażowego) orzeczenie arbitrażowe traktowane jest tak jak wyrok sądu państwowego może być egzekwowane przez komornika

ZALETY ARBITRAŻU część I Oszczędność czasu i pieniędzy. w porównaniu z sądami państwowymi postępowanie jest znacznie tańsze. przy umowie na sąd ad hoc, strony same określają wynagrodzenie arbitrów. stałe sądy arbitrażowe posiadają własne reguły i tabele wpisów sądowych zazwyczaj wpisy znacznie niższe niż w sądach państwowych (wyjątkowo przy bardzo niskich wartościach przedmiotu sporu mogą być wyższe), w niektórych stałych sądach arbitrażowych wpisy sądowe wynoszą określony ułamek (70% lub 50%) wpisu, jaki strona uiściłaby przed sądem państwowym. postępowanie arbitrażowe jest jednoinstancyjne i strony nie są narażone na koszty kolejnych instancji.

ZALETY ARBITRAŻU część II Szybkość postępowania proces arbitrażowy oparty jest w większości stałych sądów arbitrażowych na zasadzie pisemności. sądy arbitrażowe i ich składy orzekające są znacznie mniej obciążone niż sądy państwowe a proces arbitrażowy kończy się najczęściej na pierwszej rozprawie lub w ogóle bez wyznaczania rozprawy. Poufność postępowania akta spraw sądowych w sądach państwowych są dostępne wyłącznie stronom i ich pełnomocnikom, ale sama rozprawa w sądzie państwowym jest z zasady jawna sam fakt toczenia się sprawy w sądzie jest obwieszczany zawsze na wokandzie sądowej. Kompetencja składu orzekającego i autorytet arbitrażu do składu orzekającego sądu polubownego (arbitrażu gospodarczego) strony mogą powołać specjalistów z dziedziny, której spór dotyczy. nie ma wymogu, aby arbitrzy byli prawnikami (nieliczne regulaminy stałych sądów arbitrażowych ograniczają się do wymogu, aby superarbiter był prawnikiem).

ZALETY ARBITRAŻU część III Jednoinstancyjność postępowania arbitrażowego sąd arbitrażowy jest w zasadzie jednoinstancyjny - zależy to od woli stron, orzeczenie jest ostateczne, nieodwołalne. jedyną możliwością jego wzruszenia jest skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego, którą składa się do sądu państwowego. Wykonalność orzeczenia arbitrażowego Wyrok sądu polubownego działającego w Polsce jest tytułem egzekucyjnym, który po nadaniu przez sąd państwowy klauzuli wykonalności nadaje się do egzekucji, podobnie jak wyrok sądu państwowego. wyroki zagranicznych sądów polubownych są wykonalne obecnie w 140 krajach świata (dzięki porozumienom międzynarodowym - głównie konwencji nowojorskiej z 1958 r.) umożliwienie bezpośredniej egzekucji roszczeń zasądzonych orzeczeniem arbitrażowym. Sądy państwowe rozstrzygają spory wyłącznie na podstawie norm prawa natomiast sądy arbitrażowe – jeśli strony tak postanowią – mogą rozstrzygać spór na podstawie zasad słuszności.

NIEKTÓRE STAŁE SĄDY ARBITRAŻOWE Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie (www.sadarbitrazowy.pl) Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy dla Żeglugi Morskiej i Śródlądowej w Gdyni przy Krajowej Izbie Gospodarki Morskiej (http://www.kigm.pl/) Londyński Sąd Arbitrażu Międzynarodowego z siedzibą w Londynie (http://www.lcia-arbitration.com/) Centrala Arbitrażu Federalnych Izb Gospodarczych w Wiedniu (www.wko.at/arbitration/engl/index.htm) Instytut Arbitrażu Sztokholmskiej Izby Handlowej w Sztokholmie (www.chamber.se/arbitration/english/index.html) Sąd Arbitrażowy przy Międzynarodowej Izbie Handlowej w Paryżu (www.iccwbo.org/index_court.asp) Sąd Arbitrażowy przy Amerykańskim Stowarzyszeniu Arbitrażowym (www.adr.org/index2.1.jsp)

MINIMALNE HONORARIUM JEDNEGO ARBITRA (stawki w EUR) wartość przedmiotu sporu (mln EUR) Paryż Wiedeń Sztokholm Warszawa do 0,025 2,2 tys. 6% (min. 1 tys.) 2,5 tys. 207 0,025-0,05 2,2 tys. 6% (min. 1 tys.) 2,5 tys.+2% 1 tys.+2% 0,05-0,1 2,2 tys.+2% 6% (min. 1 tys.) 3 tys.+2% 1 tys.+2% 0,1-0,2 4 tys.+1% 6 tys.+3% 4 tys.+1% 1 tys.+2% 0,2-0,5 4 tys.+1% 9 tys.+2,5% 4 tys.+1% 1 tys.+2% 0,5-1 8,6 tys.+0,75% 16,5 tys.+2% 8 tys.+0,5% 6 tys.+0,4% 1-2 12,9 tys.+0,5% 26,2 tys.+1% 12 tys.+0,5% 6 tys.+0,4% 2-5 12,9 tys. - 18,6 tys. + 0,25-0,5% 36,5 tys.+0,6% 17 tys.+0,2% 6 tys.+0,4% 5-10 27,2 tys.+0,1% 54,5 tys.+0,4% 23 tys.+0,1% 6 tys.+0,4% 10-50 33 tys.+0,05% 74,5 tys.-94,5 tys. +0,2%-1% 28 tys.+0,03% 10,5 tys.+0,3% od 50 od 56 tys.+0,03% od 71 tys.+0,01% od 94,5 tys.+0,1% od 174,5 tys.+0,01% od 40 tys.+0,02% od 48 tys.+0,01% 10,5 tys.+0,3%

OPŁATY ARBITRAŻOWE (stawki w EUR) wartość przedmiotu sporu (mln EUR) Paryż Wiedeń Sztokholm Warszawa do 0,025 1 tys. 3 tys. 2,2 tys. 0,4 tys. 0,025-0,05 1 tys.+4% 3 tys. 2,2 tys. 2,1 tys.+4% 0,05-0,1 2 tys.+2% 3 tys. 2,2 tys.+3,5% 2,1 tys.+4% 0,1-0,2 3 tys.+1% 3 tys.+1,5% 4,8 tys.+1,7% 2,1 tys.+4% 0,2-0,5 3 tys.+1% 4,5 tys.+1% 4,8 tys.+1,7% 2,1 tys.+4% 0,5-1 7 tys.+0,8% 7,5 tys.+0,7% 12,6tys.+1,15% 12,1 tys.+0,8% 1-2 11 tys.+0,3% 11 tys.+0,4% 19,2 tys.+0,6% 12,1 tys.+0,8% 2-5 14 tys. + 0,1% 15 tys.+0,1% 26,1 tys.+0,2% 12,1 tys.+0,8% 5-10 17 tys.+0,06% 18 tys.+0,05% 26,1 tys.+0,1% 12,1 tys.+0,8% 10-50 20 tys.+0,02% 20,5 tys. +0,01% 38,7 tys.+0,06% 21 tys.+0,6% od 50 od 28 tys.+0,01% do 30,5 tys.+0,01% (maks. 60 tys.) 20,5 tys. +0,01% od 66,3 tys.+0,06% do 87 tys. 21 tys.+0,6% (maks. 69,5 tys.)

SĄDY ARBITRAŻOWE W LICZBACH Liczba spraw oddanych do rozpatrzenia Rok Warszawa Paryż 1999 256 529 2000 352 541 2001 552 (60 z zagr.) 566 I kw. 2002 200 b.d. Udział spraw o wartości pow. 1 mln USD Rok Warszawa Paryż 1999 b.d. 8% 2000 8,6% 2001 11% 12,5%

ZNANE SPRAWY W ARBITRAŻU W OSTATNICH LATACH spór Elektrimu z DT Mobil o udziały w PTC ERA przed sądem arbitrażowym we Wiedniu od X 1999 spór Ministerstwa Skarbu Państwa z EUREKO w sprawie PZU przed sądem arbitrażowym we Wiedniu spór Canal+ z Wizja TV w sprawie tworzeniu wspólnego projektu Wizja+ przed sądem arbitrażowym Międzynarodowej Izby Handlowej w Genewie