SZTUKA GRECJI Doryforos („niosący włócznię”), marmurowa kopia oryginału z brązu Polikleta, ok. 440 r. p.n.e.

RAMY CZASOWE 1000 r .p.n.e. – 600 p.n.e. – wielka kolonizacja : - VIII w. p.n.e. dzieła Homera ujednolicają pismo greckie - założenie Kartaginy - 776 r. p.n.e. – pierwsze Igrzyska Olimpijskie - początek kolonizacji basenu morza Śródziemnego 600 r. p.n.e. – 550 p.n.e. – okres archaiczny : - ok. 600 r. p.n.e. ustawodawstwo Drakona w Atenach - ok. 590 r. p.n.e. Syrakuzy świątynia Apollina, początek porządku doryckiego i jońskiego - od 566 r. p.n.e. Wielkie Panatenaje w Atenach

550 – 500 r. p.n.e. – Grecy i Persowie wojny z Persami, Jonia w rękach Persów panowanie Dariusza I w Persji podporządkowanie Greków Persom w Tracji 510 r. p.n.e. obalenie tyranii w Atenach 500 – 450 r. p.n.e. – styl klasyczny 491 – 493 r. p.n.e. – pierwsza wojna perska 481 – 478 r. p.n.e. – druga wojna perska 480 r. p.n.e. – zburzenie Akropolis Ateńskiej

400 – 32 r. p.n.e. – schyłek okresu klasycznego, okres hellenistyczny 450 – 430 epoka Peryklesa okres największej świetności Aten Ateny – genialni architekci i rzeźbiarze tworzą Partenon : Kalikrates, Iktios i Fidiasz 443 – 429 r. p.n.e. – rządy Peryklesa w Atenach 430 r. p.n.e. – epidemia zarazy w Atenach 400 – 32 r. p.n.e. – schyłek okresu klasycznego, okres hellenistyczny - Ekspansja Greków w Azji Mniejszej 347 r. p.n.e. Arystoteles wychowawcą Aleksandra Wielkiego 331 r. p.n.e. założenie Aleksandrii od II w. p.n.e. stopniowy wzrost znaczenia Rzymu

Platon Śmierć Sokratesa, Jacques-Louis David, 1787, Metropolitan Museum of Art, New York

GRECJA ARCHAICZNA Po okresie świetności sztuki mykeńskiej i rozwoju pałaców helladzkich Grecja musiała stawić czoło najeźdźcom z północy Okres ten nazywany ciemnym w sztuce i kulturze trwał od ok. 1300 r. p.n.e. do ok. 800 r. p.n.e. Zanikła wówczas w Grecji umiejętność pisania Nie powstawały żadne istotne dzieła architektury i sztuki Kontynuowano jedynie rzemiosło artystyczne tzn. garncarstwo i brązownictwo Powrót do form bardziej rozwiniętych w sztuce związany był z ukształtowaniem się greckiego polis – miasta – państwa ok. VI w. p.n.e.

Architektura okresu archaicznego Świątynia Hery w Paestum (Italia), styl dorycki, połowa VI w. p.n.e.

- najważniejszymi budowlami, które dały impuls do tworzenia bogatej dekoracji były świątynie w VII w. p.n.e. pojawiły się pierwsze kolumnady otaczające świątynie (Samos) porządki architektoniczne stosowane były w zewnętrznych partiach świątyń, które zachowały prosty plan złożony z westybulu (pronaos) oraz sali (cella) budowle otaczane były kolumnadą lub przynajmniej (w przypadku mniejszych budowli) miały kolumny w fasadzie Przykład świątyni z antami

Architektura dorycka wywodzi się najprawdopodobniej z budownictwa drewnianego jej początki sięgają VII w. p.n.e. Charakteryzuje się ciężkimi proporcjami i surowością kolumna w tym porządku nie posiada bazy, trzon natomiast w ok. 1/3 wys. zwężał się ku górze (entasis), miało to zapobiec złudzeniu pochylania się kolumn głowica kolumny miała bardzo uproszczony kształt, przypominała poduszkę, na której spoczywa kwadratowa płyta Porządek dorycki

porządek joński powstał na terenie Azji Mniejszej ok. VI w. p.n.e. charakteryzuje się lekkością i smukłymi proporcjami złożona baza oparta na plincie trzon kolumny żłobkowany tzw. kanelury, żłobkowanie węższe niż w stylu doryckim kapitel złożony z przypominających baranie rogi wolut trójczłonowy architraw bogato zdobiony fryz ciągły (zamiast tryglifów i metop w porządku doryckim) Porządek joński

- porządek koryncki rozwinął się na przełomie V i IV w. p. n. e - porządek koryncki rozwinął się na przełomie V i IV w. p.n.e. jako odmiana porządku jońskiego Charakteryzuje się smuklejszymi proporcjami niż porządek joński i bardziej ozdobnym kapitelem kapitel ma kształt koszyka z dwoma rzędami liści akantu powyżej liści woluty „podtrzymują” abakus trzon kolumny z kanelurami (podobnie jak w porządku jońskim) porządek zastosowano m.in. w tolosach w Delfach, świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach Porządek koryncki

Rzeźba okresu archaicznego Grecy stosunkowo wcześnie uznali reprezentację ciała ludzkiego jako ważny temat artystyczny rzeźby kurosów, czyli nagich młodzieńców przedstawiane były zgodnie z ówczesnym kanonem tzn. w symetrycznej postawie, z rękami przyciśniętymi do boków i wysuniętą jedną stopą posągi zamawiane były przez arystokratów lub władze, a ich przeznaczeniem było uświetnienie świątyń lub grobów, spełniały też funkcje ofiarne miały przedstawiać ideał urody, który w sztuce greckiej rozumiany był jako połączenie piękna fizycznego ze szlachetną duszą Kuros, Teby, ok. poł. VI w. p.n.e.

postacie męskie reprezentowane w rzeźbie są wyidealizowane, przestawione w ponadczasowej młodości charakterystyczną cechą rzeźby tego okresu jest tzw. archaiczny uśmiech tzw. Moschofors to mężczyzna ofiarnik w cienkim chitonie, ukazującym nagi tors, niosący cielątko kompozycja zwarta, spójna (skrzyżowanie nóg zwierzęcia i rąk człowieka), symbioza ze zwierzęciem Tzw. Moschoforos, mężczyzna niosący cielątko, marmur, ok. 560 r. p.n.e., 1,65 m, Ateny

Kora archaiczna Posągi kobiet w okresie archaicznym były rzadkim zjawiskiem, były one zazwyczaj portretowane podobnie jak mężczyźni, wyraz twarzy prawie nie zdradzał cech kobiecych, dopiero z czasem, gdy opanowano sztukę modelunku, kobiety zaczęły być częściej przedstawiane.

GRECJA KLASYCZNA W okresie wczesnoklasycznym i klasycznym tzn. ok. 500 - 400 r. p.n.e. w Grecji rozwinął się system demokratyczny, a sztuka osiągnęła swój szczytowy poziom zwłaszcza w Atenach Ateny zapewniły sobie silną pozycję m.in. dzięki temu, iż stały na czele związku stworzonego dla obronności Greków przed Persami, związek ten płacił trybut Część trybutu została przeznaczona przez męża stanu Peryklesa na program odbudowy Akropolis Ateńskiej, zniszczonej w znacznej mierze przez wojny z Persją

Perykles największy ateński polityk, mówca, twórca tzw. demokracji ateńskiej, rządził Atenami od 444 do swojej śmierci w 429 r. p.n.e. corocznie był wybierany strategiem miasta mimo że władza w polis była skupiona w jego rękach, to on był autorem demokracji ateńskiej poprzez danie ludowi większego udziału w sprawach państwowych zaplanował zakrojoną na wielką skalę odbudowę Akropolis Ateńskiej zniszczonej wojami perskimi patronował kulturze i sztuce rozbudował flotę ateńską i port Pireus Popiersie Peryklesa, wg Kresilasa

Architektura okresu klasycznego Partenon, czyli świątynia Ateny Partenos (Ateny dziewicy), Akropolis Ateńska, 447 – 432 r. p.n.e., Iktinos

Najważniejsza i najbardziej znana klasyczna budowla grecka to Partenon wzniesiony przez dwóch architektów Kalikratesa i Iktinosa na Akropolis Ateńskiej Założenie o śmiałym planie, w stylu doryckim, o perfekcyjnych detalach, imponujące swym majestatem świątynia na planie peripterosu, otoczona kolumnadą złożoną z 46 kolumn, 17 na dłuższych i 8 na krótszych bokach wnętrze naosu (sali większej) otoczone było z 3 stron kolumnadą jońską Partenon budził zachwyt już w czasach antycznych (m.in. opis Plutarcha) Partenon został wzniesiony po zniszczeniach perskich pierwotnej konstrukcji Rzut poziomy Partenonu

znajdowała się tam kolosalnej wielkości statua Ateny z chryzelefantyny (połączenia złota i kości słoniowej), dzieło wielkiego rzeźbiarza Fidiasza Kopia monumentalnej statuy Ateny, Fidiasz Rekonstrukcja Akropolis Ateńskiej

Obecny widok na Akropolis Ateńską z lotu ptaka

Grupa trzech bogiń asystujących przy narodzinach Ateny, wschodni przyczółek Partenonu, ok. 435 r. p.n.e. British Museum

Metopa z południowego boku Partenonu, walka centaura z Lapitem Metopa z południowego boku Partenonu, walka centaura z Lapitem. Charakterystyczne przedstawienie twarzy centaura jako maski, ok. 440 r. p.n.e., wys. 1,2 m, British Museum

Fidiasz pokazujący swym przyjaciołom fryz joński z celli Partenonu, Lawrence Alma-Tadema, 1868 r.

Erechteion, Akropolis Ateńska, 421 – 405 r. p.n.e. Erechteion to niezwykle oryginalna, asymetryczna w planie budowla. Budowla ta, pełniąca funkcje kaplicy, posiadała wspaniałą dekorację roślinną na szyjach kolumn i na ścianach, rzeźbiony fryz zewnętrzny, co kontrastowało z surowością znajdującego się nieopodal Partenonu. Osobliwością Erechteionu jest rodzaj werandy niedostępnej od strony zewnętrznej, którego płaski dach podtrzymywało sześć kariatyd (posągów kobiet)

Rzeźba okresu klasycznego - od V w. p.n.e. zaczyna być zauważalna zmiana w stylistyce i funkcji rzeźby - pozy stają się bardziej naturalne (np. Woźnica delficki), zauważalna jest też znacząca ewolucji sposobu przedstawiania ruchu postaci swobodne potraktowanie fryzury i budowy ciała zmianie uległa też rzeźba nagrobna stając się bardziej „osobową”, ukazując postacie opłakujące śmierć najbliższych Woźnica delficki, ok. 470 r. p.n.e., brąz, Delfy

- jedno ze szczytowych osiągnięć rzeźby greckiej okresu klasycznego - jedno ze szczytowych osiągnięć rzeźby greckiej okresu klasycznego. Grupa wojowników z Riace postawa w tzw. kontrapoście , czyli sposobie ukazania postaci, której cały ciężar ciała opiera się na jednej nodze, druga natomiast delikatnie dotyka podłoża, barki natomiast pochylone są w kierunku przeciwnym do linii bioder, kręgosłup przybiera kształt litery S, jedna ręka luźno opada, druga najczęściej trzyma jakiś przedmiot kontrapost wyparł archaiczne przedstawianie postaci frontalnej, opartej równo na obu nogach Tzw. Wojownik z Riace, ok. 460 – 450 r. p.n.e., 1,97 m, brąz, Reggio

Rzymskie kopie dzieł greckich - dzieła rzeźbiarzy greckich wywarły ogromny wpływ na kulturę starożytną, dlatego często były kopiowane w epokach późniejszych i wyznaczyły kanon klasycznego piękna Rzymianie którzy czerpali z dorobku sztuki greckiej wykonywali liczne kopie w marmurze istniejących jeszcze wówczas oryginałów z brązu różnicą zauważalną w kopiach z marmuru jest dodawanie podpór, które nie istniały w oryginałach Dyskobol, marmurowa kopia brązowej rzeźby Myrona z ok. 450 r. p.n.e., Rzym

Marmurowa kopia grupy Tyranobójców Kritiosa i Nesjotesa, ok. 470 r. p Marmurowa kopia grupy Tyranobójców Kritiosa i Nesjotesa, ok. 470 r. p.n.e., wys. 1,95 m, Neapol Herakles Farnese, kopia z marmuru brązowej rzeźby Lizypa, ok. 325 r. p.n.e., Neapol

Grecja hellenistyczna określenie hellenizm ( z niem. Hellenismus) używana była przez badaczy dla określenia fuzji sztuki greckiej i wpływów orientalnych jest to umowny ostatni okres w dziejach Grecji starożytnej, wyznaczony przez datę śmierci Aleksandra Wielkiego 323 r. p.n.e. i podbój Egiptu Ptolemeuszy w 30 r. p.n.e. przez Imperium Rzymskie Podboje Aleksandra Wielkiego wyznaczyły rozwój sztuki greckiej poprzez wpływy podbitych krajów Orientu Idealizacja postaci w sztuce Grecji klasycznej została zastąpiona dążeniom ku naturalizmowi, a harmonia przeistoczyła się w ekspresję

Architektura hellenizmu Okres poprzez podboje Aleksandra wiązał się z zakładaniem nowych miast i przebudową istniejących ośrodków miejskich był to wzmożony okres rozwoju urbanizmu, przy budowie obiektów zwracano uwagę na odległość od ciągów komunikacyjnych, możliwość zaopatrzenia w wodę, ukształtowanie terenu etc. miasta zakładano na planie geometrycznym, którego centrum stanowiła Agora – rynek najważniejszymi obiektami w mieści były buleuterion – ratusz, eklesiastreon – gdzie miały miejsca posiedzenia rady, stoa – najczęściej w formie portyku również piętrowego o przeznaczeniu użytkowych (kupiectwo) powstawały gimnazjony – miejsca do uprawiania sportów oraz biblioteki, z których najbardziej znaną była Biblioteka Aleksandryjska

Ołtarz Zeusa w Pergamonie, ok. 180 r. p.n.e., Berlin

Ołtarz Zeusa został zbudowany w mieście Pergamon w Azji Mniejszej Była to monumentalna wersji ołtarza, który miał bogatą tradycję we Wschodniej Grecji Między bocznymi skrzydłami znajdował się ciąg schodów prowadzący na wysoką platformę, w wyższej partii wzgórza znajdowało się sanktuarium Ateny Powstawały także świątynie, jednak budowane już tylko w porządku jońskim lub korynckim Powstawały też świątynie na planie koła, z których najsłynniejsza znajduje się w Delfach, mimo iż została zbudowana jeszcze przed okresem hellenistycznym Tholos, Delfy, ok. 380 r. p.n.e.

Rzeźba hellenistyczna - hellenizm poszukiwał nowych form w przedstawieniach postaci ludzkiej, zaczęto odchodzić od idealizmu na rzecz realizmu, intencją artysty często było ukazanie słabości ludzkiej , wieku, wyrażenia emocji postaci Umierający Gal, rzymska kopia pergamońskiego oryginału, ok. 180 r. p.n.e., Rzym

stylowo rzeźba hellenistyczna inspirowała się dziełami wielkich mistrzów greckich m.in. Praksytelesa czy Lizypa tworzono rzeźby indywidualne bądź też przedstawienia grupowe pełne patosu i dynamiki jak np. tzw. Grupa Laokoona Grupa Laokoona, kopia z ok. I w. p.n.e. oryginały greckiego z przełomu III i II w. p.n.e., wys. 2,4 m, Watykan

Wenus z Milo (zwana też Afrodytą z Melos), marmur, ok. II w. p. n. e Wenus z Milo (zwana też Afrodytą z Melos), marmur, ok. II w. p.n.e., wys. 1,8 m, Louvre, Paryż Nike z Samotraki, marmur, ok. 180 r. p.n.e., wys. 2,4 m, Louvre, Paryż

Bibliografia John Boardman, Sztuka grecka, wyd. VIA, 1999 Henri Stierlin, Grecja Od Myken do Parntenonu, wyd. Taschen, 2001 Hugh Honour, Jonh Fleming, Historia Sztuki Świata, wyd. Arkady, 2002