SZTUKA RZYMU

Mianem sztuki rzymskiej określa się sztukę powstałą w mieście Rzym oraz w licznych prowincjach należących do państwa rzymskiego od początków istnienia Rzymu (chronologia tradycyjna zakłada rok 754 p.n.e.) do upadku Imperium Zachodniego w 1453 r. n.e. Rzym czerpał głęboko ze wzorów greckich adaptując je twórczo na własnym gruncie. Sztuka podbitych prowincji równie znacząco przyczyniła się do rozwoju sztuki rzymskiej. Brutus Kapitoliński, brąz z epoki Republiki, IV-III w.p.n.e. Muzeum Kapitolińskie

mapa Imperium Rzymskiego wraz z podbitymi prowincjami

CHRONOLOGIA Monarchia rzymska – 753 – 509 r. p.n.e Republika – 509 – 27 r. p.n.e. Imperium (Cesarstwo) Rzymskie – 27 r. p.n.e. – 395 r. n.e. Senatus Populusque Romanus, Senat i Lud Rzymu.

Rzymianie byli wojownikami praktycznie nastawionymi do życia Rzymianie byli wojownikami praktycznie nastawionymi do życia. Ich zmysł organizacji pozwolił im na stworzenie prężnego, sprawnie zarządzanego imperium. Pełny rozwój kulturowy i polityczny Rzymian nastąpił po II w. p.n.e., gdy potęgowały się wpływy Etrurii i Grecji. Szczyt potęgi militarnej i politycznej Rzym osiągnął w czasach Cesarstwa. Wówczas obejmował swoim zasięgiem Europę Zachodnią i Południową, Północną Afrykę i Bliski Wschód. W czasie Cesarstwa a nawet po jego upadku kultura i sztuka Rzymu stała się nośnikiem spuścizny kulturowej całego antycznego świata.

Wilczyca Kapitolińska, ok. V w. p. n. e Wilczyca Kapitolińska, ok. V w. p.n.e., brąz, chociaż najprawdopodobniej jest to dzieło późniejsze. Postacie chłopców odlane w średniowieczu Największy rozwój sztuk przypada na okres panowania Oktawiana Augusta w I poł. I w. n.e. oraz za Trajana, Hadriana. Początkowo sztuka grecka na terenach podbitych przez Rzymian (II w. p.n.e.) nie spotkała się z uznaniem konserwatywnej elity Rzymian. Z czasem jednak gust rzymski ewaluował na tyle, by otoczyć troską zdobyte zabytki sztuki greckiej i czerpać z nich na użytek nowej sztuki rzymskiej.

RELIGIA Większe znaczenie w Rzymie dla rozwoju sztuki miał ustrój polityczny niż wyznawana religia Ta była politeistyczna i miała raczej abstrakcyjny charakter Wznoszono świątynie na cześć bóstw, jednak były to głównie bóstwa opiekuńcze np. ogniska domowego czy lasów Wartościami, na które kładziono nacisk była cnota i moralność, wzorowe prowadzenie się Do religii rzymskiej przeniknęły wpływy z religii greckiej, stworzono rzymskie odpowiedniki bóstw greckich np. Zeus – Jowisz, Hera – Junona, Ares – Mars, Afrodyta – Wenus, Eros – Amor etc.

ARCHITEKTURA Miasto rzymskie było jasną doskonale przemyślaną kompozycją Charakteryzował je regularny plan ulic przecinających się pod kątem prostym Centrum stanowił rynek – forum, na którym wznoszono najważniejsze budowle Początkowy bardziej chaotyczny układ został w czasach Cesarstwa zastąpiony bardzo rygorystyczną symetrią i ścisłymi zasadami układu brył w przestrzeni

Przykładowy układ typowego miast rzymskiego

Przykłady typów budowli rzymskich, kolejno od lewej strony u góry : Dom Amfiteatr Hippodrom Teatr Świątynia Termy Łuk triumfalny Akwedukt

Makieta miasta Pompeje, zalanego lawą Wezuwiusza w 79 r. n.e. Ulice miast rzymskich krzyżowały się pod kątem prostym. Najczęściej miasto było podzielone dwiema osiami północ – południe (cardo) i wschód zachód (decumanus) , u skrzyżowania których znajdował się Rynek – Forum. Wzdłuż ulic u wylotu miast bardzo często umieszczano nekropolie.

Budowle rzymskie były zamierzeniami na wielką skalę Budowle rzymskie były zamierzeniami na wielką skalę. Duży nacisk kładziono na reprezentacyjność i przepych będących poniekąd wizytówką rozkwitającego Imperium. Po raz pierwszy budownictwo sakralne zyskało przewagę nad budowlami wznoszonymi bogom. Gmachy użyteczności publicznej czy prywatne pałace były nie mniej okazałe niż świątynie. Najlepiej zachowany teatr rzymski w Europie, zwraca uwagę zwłaszcza doskonale zachowany budynek sceniczny (skene) Orange, Francja, ok. 40 r. p.n.e.

TYPY BUDOWLI RZYMSKICH Świątynie – charakterystyczna dla Rzymu była mnogość planów i typów bryły. Częste są centralne założenia na planie koła, lecz także na prostokąta. Świątynie na planie koła (tzw. rotundy) wieńczyła kopuła, wynalazek nieznany Grekom, choć obecny w mniejszej skali w architekturze mykeńskiej (tolosy) Pantheon, Rzym, widok z lotu ptaka, ok. 126 r. n.e.

Pantheon, wnętrze Pantheon, rzut poziomy

Amfiteatry – budowle o ogromnych rozmiarach przeznaczone do oglądania walk gladiatorów i dzikich zwierząt o formie kilkupiętrowych kolistych budynków. Pod areną mieściły się pomieszczenia dla zwierząt i urządzenia kanalizacyjne. Najbardziej znanym i najlepiej zachowanym amfiteatrem jest amfiteatr Flawiuszów zwany Koloseum, mogący pomieścić 45 tys. osób Amfiteatr Flawiuszów, Koloseum, Rzym, ok. 80 r. n.e.

Teatry – rzymskie teatry były inspirowane greckimi Teatry – rzymskie teatry były inspirowane greckimi. Składały się z półkolistej widowni (cavea), sceny (pulpitum) oraz z zamykającego budynku scenicznego (skene). Teatr Wielki, Pompeje, ok. 80 r. p.n.e.

Hippodrom (cyrk) – budowle o kształcie zbliżonym do dzisiejszego stadionu sportowego. Służyły do wyścigów rydwanów oraz innych zajęć sportowych, którym przyglądała się widownia. Na odcinku kolistym cyrku stawiano spiczasto zakończone słupy – mety. Do najbardziej znanych należał Circus Maximus i Circus Maxence Circus Maximus, Rzym, zakończony ok..174 r. p.n.e. Mógł pomieścić 250 000 osób i miał wym. 544 – 129 m

Termy (łaźnie) – oprócz swego oczywistego przeznaczenia były miejscami spotkań towarzyskich. Prócz samych pomieszczeń, w których znajdowały się baseny z ciepłą (calidarium) i zimną wodą (frigidarium), łaźnie mieściły też biblioteki, ogrody, boiska sportowe. Były to miejsca odpoczynku i relaksu, które dziś określilibyśmy mianem spa… Były urządzone z wielkim przepychem, a zdobiły je liczne mozaiki i marmury. Do najbardziej znanych należały Termy Dioklecjana i Termy Karakalli.

Termy Dioklecjana, Rzym, otwarte w 306 r. n.e.

Rzut poziomy, Termy Dioklecjana 1. Caldarium, 2. Tepidarium (basen z letnią wodą) 3. sala główna bazyliki, 4. basen, 5. Palaestra, teren sportów 6. wejście, 7. portyk Termy Diklecjana, wnętrze, obecnie bazylika Świętej Marii od Aniołów

Pomniki – najpopularniejszym typem pomnika rzymskiego są łuki triumfalne – rodzaj monumentalnych wojno stojących bram, których przejścia zwieńczone były półkolistymi łukami. Dekoracja rzeźbiarska łuku triumfalnego opiewała sukcesy i zwycięstwa wojenne cesarza. Płaskorzeźby znajdowały się w pasie nad wejściem głównym oraz w wewnętrznej części przejścia. Szczyt często wieńczył posąg cesarza z brązu. Do najbardziej znanych należą łuki Tytusa i Trajana w Rzymie.

Łuk Tytusa, Rzym, zbudowany w latach 81 – 96 r. n. e Łuk Tytusa, Rzym, zbudowany w latach 81 – 96 r. n.e. W fasadzie znajdują się cztery kolumny w porządku korynckim

RZEŹBA Portret stanowi formę, w której najpełniej wyraża się sztuka rzymska. Na zamówienia prywatne powstawały popiersia portretowe. Miały na celu wierne odtworzenie rysów modelu. Dlatego portret rzymski jest realistyczny, a jednocześnie psychologicznym, ponieważ artyści z niejednokrotnie wyjątkowo udanym skutkiem podejmowali próby wyrażenia osobowości portretowanej postaci. Cechy modela były odtwarzane z dokładnością anatomiczną. Do najwybitniejszych dzieł portretowych należą rzeźby Cezara, Cycerona czy Wespazjana.

Marmurowe popiersie Juliusza Cezara, odkryte w 2007 r. w Arles, Francja.

Kolosalny portret Tytusa Flawiusza, pochodzący z rzeźby o wys Kolosalny portret Tytusa Flawiusza, pochodzący z rzeźby o wys. 3, 2 m, ok. 338 r. n.e., Monachium

Popiersie kobiety rzymskiej, ok. 80 r. n.e., Monachium

Formą która zyskała dużą popularność, stał się relief historyczny Formą która zyskała dużą popularność, stał się relief historyczny. Przedstawiał zazwyczaj wydarzenia z niedawnej przeszłości ukazujące ważne momenty historyczne. Ubiór, zbroje oraz otoczenie były oddawany w sposób wierny. To samo tyczyło się postacie, które nie były upiększane. Cesarze za pomocą reliefów historycznych starali się legitymizować swoją władzę, wówczas relief zyskał wymiar propagandowy. Ara Pacis – Ołtarz Pokoju, fragment reliefu mającego ukazywać boskie pochodzenie rodu Juliuszów

Za panowania Flawiuszów (druga poł. I w. n. e Za panowania Flawiuszów (druga poł. I w. n.e.) relief przechodzi kolejne metamorfozy lepiej oddając grę światłocienia i iluzję obrazu. Na początku II w. n.e. za czasów Trajana powrócono do wzorców greckich, a najwspanialszym przykładem sztuki rzeźbiarskiej tamtego okresu jest kolumna Trajana wraz z reliefem ukazującym w sposób niezwykle autentyczny podbój Dacji Kolumna Trajana, II w. n.e.

MALARSTWO Malarstwo w Rzymie skupiało się głównie do ozdoby ścian przede wszystkim domów prywatnych. Malarstwo ścienne wykonywano na suchym tynku wygładzonym i pokrytym kredowo-wapiennym gruntem Malarstwo sztalugowe, mniejszych rozmiarów, wykonywane było w technice enkaustycznej. Malunek wykonywano na marmurze, desce drewnianej, również polichromowano rzeźby Równie często posługiwano się techniką mozaiki, która choć nie należy do malarstwa, często ozdabiała ściany i posadzki mieszkań

Interesujące w malarstwie rzymskim jest dążenie do ukazania trójwymiarowej przestrzeni. Aby ukazać głębię przestrzeni stosowano różnice kolorystyczne, walorowe oraz stosowano perspektywę linearną. Przykład próby ukazania iluzji wnętrza

Portret pary małżeńskiej, Pompeje, pierwsza połowa I w. n.e. Portret wskazuje, że prezentowane na nim postacie nie należą do rodu patrycjuszów. Było to najprawdopodobniej przedstawienie ślubne pary mieszczan pompejańskich. Mężczyzna o urodzie południowej nie wykazuje cech typowo rzymskich, kobieta natomiast trzymająca pióro wskazuje na wyższe aspiracje (zainteresowanie poezją ?), Najprawdopodobniej małżeństwo to cieszyło się dobrą sytuacją materialną, skoro mogło sobie pozwolić na taki portret.

Przykłady malarstwa naściennego w Pompejach Przykłady malarstwa naściennego w Pompejach. Powierzchnia ścian dzielona była na pola za pomocą malowanych elementów architektonicznych. Martwa natura, przedstawione owoce są dowodem ścisłej obserwacji natury i prób oddania złudzenia optycznego za pomocą barwy i waloru. Barwy ciepłe i nasycone wydają się być bliżej oglądającego, natomiast barwy chłodne (błękity, fiolety) oddalają przedmiot w głąb obrazu