OPCJE GIEŁDOWE Krzysztof Mejszutowicz Dział Notowań i Rozwoju Rynku Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. OPCJE GIEŁDOWE Krzysztof Mejszutowicz Dział Notowań i Rozwoju Rynku

Zawartość prezentacji W trakcie prezentacji dowiemy się Czym jest opcja Funkcje wypłaty Jak obraca się opcjami na giełdzie Jak zarabiać na opcjach Depozyty zabezpieczające

Czym jest opcja (1) Definicja opcji Opcja to instrument dający jej nabywcy prawo do: kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) w przyszłym terminie po określonej z góry cenie zwanej ceną wykonania określonej ilości instrumentu bazowego dla tej opcji

Czym jest opcja (2) Czym jest opcja Gra w której obstawiamy kierunek zmiany wartości instrumentu bazowego. Możemy obstawiać. Wzrost – kupno opcji kupna (opcji call) Spadek – kupno opcji sprzedaży (opcji put) Ile zapłacimy premia opcyjna (wartość wyceniana przez rynek) Zysk nieograniczony (może znacznie przewyższyć kwotę zapłaconą za instrument) Strata ograniczona do kosztu nabycia opcji

Czym jest opcja (3) Druga strona transakcji Wystawca opcji (może nim być każdy inwestor), Czego oczekuje wystawca? Oczekuje, że prognozy kupującego opcję nie sprawdzą się Co zarabia wystawca? Premię – płaci kupujący opcję Koszt początkowy dla wystawcy? Brak* Musi utrzymywać depozyt zabezpieczający (depozyt jest zwracany po zamknięciu pozycji) * pomijamy prowizje maklerskie

Kupno opcji (1) Jak obstawiamy? Kupno opcji Kupując opcję należy wybrać jedną z serii notowanych na rynku. Każda seria reprezentuje inne oczekiwania inwestora. Obstawiamy kierunek zmiany wartości instrumentu bazowego Wzrost – seria opcji kupna Spadek – seria opcji sprzedaży Określamy skalę zmiany wartości indeksy Określamy jak „daleko” zmieni się wartość instrumentu bazowego. Im większą zmianę obstawiamy tym tańsza jest opcja. Skalę zmiany określa tzw. KURS WYKONANIA serii opcji. Wygrywamy wówczas gdy w dniu wygaśnięcia opcji kurs instrumentu bazowego przekroczy (lub spadnie poniżej) poziomu kursu wykonania. Określamy czas do wygaśnięcia W każdej chwili dostępne są opcje na dwa terminy (szczegóły później)

Kupno opcji (2) Przykład 1 – na podstawie opcji na WIG20 WIG20 1.800 pkt Oczekiwania Wzrost WIG20 o 150 pkt (do poziomu 1.950 pkt) Decyzja Kupno opcji kupna Dostępne opcje kupna z kursami wykonania 1.700 pkt 1.900 pkt 2.000 pkt 2.100 pkt Zarobimy wybierając jedną z serii z kursami wykonania 1.700, 1.800, 1.900. Najdroższa jest seria z kursem wykonania 1.700 Najtańsza jest seria z kursem wykonania 1.900.

Kupno opcji (3) Przykład 2 – na podstawie opcji na WIG20 WIG20 2.000 pkt Oczekiwania Spadek WIG20 o 150 pkt (do poziomu 1.850 pkt) Decyzja Kupno opcji sprzedaży Dostępne opcje sprzedaży z kursami wykonania 1.700 pkt 1.800 pkt 1.900 pkt 2.100 pkt Zarobimy wybierając jedną z serii z kursami wykonania 1.900, 2.000, 2.100. Najdroższa jest seria z kursem wykonania 2.100 Najtańsza jest seria z kursem wykonania 1.900.

Kupno opcji (4) Ile i kiedy zarabiamy? Kiedy zarabiamy? Opcje kupna - gdy wartość instrumentu bazowego wzrośnie powyżej kursu wykonania opcji Opcje sprzedaży - gdy wartość instrumentu bazowego spadnie poniżej kursu wykonania opcji Ile zarabiamy brutto? (Kalkulacja kwoty rozliczenia) Zarabiamy tyle o ile wartość instrumentu bazowego przekroczy (lub spadnie poniżej) kursu wykonania opcji. Opcje kupna = (wartość instrumentu bazowego – kurs wykonania) x m Opcje sprzedaży = (Kurs wykonania – wartość instrumentu bazowego) x m Gdzie m oznacza mnożnik dla opcji na WIG20 (10 zł) lub liczbę akcji przypadającą na jedną opcję Ile zarabiamy netto? Kwota rozliczenia – zapłacona za opcję premia

Kupno opcji (5) Przykład 1 – na podstawie opcji na WIG20 WIG20 1.800 pkt Oczekiwania Wzrost WIG20 o 150 pkt (do poziomu 1.950 pkt) Decyzja Kupno opcji kupna Wśród wielu serii opcji decydujemy się na serię z kursem wykonania 1.900 pkt Premia 250 zł WIG20 w dniu wygaśnięcia 1.950 pkt Kwota rozliczenia (1.950 pkt - 1.900 pkt) x 10 zł = 500 zł Kwota zysku 500 zł – 250 zł = 250 zł Stopa zwrotu 100%

Kupno opcji (6) Przykład 2 – na podstawie opcji na WIG20 WIG20 2.000 pkt Oczekiwania Spadek WIG20 o 150 pkt (do poziomu 1.850 pkt) Decyzja Kupno opcji sprzedaży Wśród wielu serii opcji decydujemy się na serię z kursem wykonania 1.900 pkt Premia 220 zł WIG20 w dniu wygaśnięcia 1.850 pkt Kwota rozliczenia (1.900 pkt - 1.850 pkt) x 10 zł = 500 zł Kwota zysku 500 zł – 220 zł = 280 zł Stopa zwrotu 127%

Kupno opcji (7) Profil wypłaty – opcja kupna – na przykładzie opcji na WIG20 WIG20 Z/S Kwota rozliczenia (1.900 – 1.800) x 10 zł = 1.000 zł Zysk/Strata (1.900 – 1.800) x 10zł – 200zł = 800zł (1.850 – 1.800) x 10 zł = 500 zł (1.850 – 1.800) x 10zł – 200zł = 300zł Kurs wykonania np. 1.800 pkt 1.850 1.900 Premia - 200 zł

Kupno opcji (8) Profil wypłaty – opcja kupna – cd. Z/S Kurs wykonania (X) WIG20 Premia (P) Punkt opłacalności X + P

Kupno opcji (9) Profil wypłaty – opcja sprzedaży – na przykładzie opcji na WIG20 Kwota rozliczenia Kurs wykonania np. 1.800 pkt WIG20 Z/S (1.800 – 1.700) x 10 zł = 1.000 zł (1.800 – 1.700) x 10 zł – 200 zł = 800 zł (1.800 – 1.750) x 10 zł = 500 zł (1.800 – 1.750) x 10 zł – 200 zł = 300 zł 1.700 1.750 Premia - 200 zł Zysk/Strata

Kupno opcji (10) Profil wypłaty – opcja sprzedaży - cd. Z/S Kurs wykonania opcji (X) Premia (P) WIG20 Punkt opłacalności X - P

Kupno opcji Podsumowanie Możliwość zarabiania na: Wzroście wartości instrumentu bazowego – kupno opcji kupna Spadku wartości instrumentu bazowego – kupno opcji sprzedaży Zysk Nieograniczony Może znacznie przewyższyć zaangażowany kapitał Strata Ograniczona Maksymalnie tracimy zapłaconą premię opcyjną

Wystawianie opcji (1) Funkcja wystawcy Inwestor który w zamian za premię gwarantuje nabywcy opcji wypłatę kwoty rozliczenia (wygranej z opcji) Kiedy zarabia? Gdy oczekiwania nabywców opcji co do zmiany wartości indeksu okażą się błędne Zarabia gdy: dla opcji kupna – indeks WIG20 NIE WZROŚNIE powyżej kursu wykonania opcji dla opcji sprzedaży – indeks WIG20 NIE SPADNIE poniżej kursu wykonania opcji Ile zarabia? Zysk ograniczony - premia opcyjna (opłata za wystawienie opcji) Koszt początkowy? Brak Utrzymuje depozyt zabezpieczający

Wystawianie opcji (2) Profil wypłaty – wystawienie opcji kupna – na przykładzie opcji na WIG20 WIG20 Z/S Kurs wykonania np. 1.800 pkt Zysk/Strata 1.850 1.900 Premia - 200 zł Kwota rozliczenia (tyle wystawca wypłaca nabywcy opcji) (1.850 – 1.800) x 10zł – 200zł = 300zł (1.900 – 1.800) x 10zł – 200zł = 800zł (1.900 – 1.800) x 10 zł = 1.000 zł (1.850 – 1.800) x 10 zł = 500 zł

Wystawianie opcji (3) Profil wypłaty – wystawienie opcji kupna – cd. Z/S Punkt opłacalności X + P Premia (P) Kurs wykonania opcji (X) WIG20

Wystawienie opcji (4) Profil wypłaty – wystawienie opcji sprzedaży – na przykładzie opcji na WIG20 WIG20 Z/S Kurs wykonania np. 1.800 pkt Zysk/Strata 1.700 1.750 Premia - 200 zł Kwota rozliczenia (tyle wystawca wypłaca nabywcy opcji) (1.800 – 1.750) x 10 zł – 200 zł = 300 zł (1.800 – 1.700) x 10 zł – 200 zł = 800 zł (1.800 – 1.700) x 10 zł = 1.000 zł (1.800 – 1.750) x 10 zł = 500 zł

Wystawienie opcji (5) Profil wypłaty – wystawienie opcji sprzedaży - cd. Z/S Punkt opłacalności X - P Premia (P) WIG20 Kurs wykonania opcji (X)

Wystawienie opcji Podsumowanie Możliwość zarabiania na: Wzroście indeksu – wystawienie opcji sprzedaży Spadku indeksu – wystawienie opcji kupna Zysk Ograniczony Wystawca nie może zarobić więcej niż premia opcyjna Strata Nieograniczona Może przewyższyć kwotę otrzymanej premii opcyjnej

Zasady obrotu (1) Terminy wygaśnięcia opcji Ile terminów? Zawsze pozostają w obrocie opcje wygasające w 2 terminach wygaśnięcia W których miesiącach wygasają Najbliższe 2 miesiące z marcowego cyklu kwartalnego Marzec Czerwiec Wrzesień Grudzień Jedna seria pozostaje w obrocie 6 miesięcy W którym dniu Trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia

Zasady obrotu (2) Instrumenty bazowe Opcje indeksowe WIG20 Opcje na akcje Akcje najbardziej płynnych spółek W obrocie początkowo znajdą się opcje na akcje PKN ORLEN Telekomunikacji Polskiej KGHM PROKOM PEKAO

Zasady obrotu (3) Wartość opcji Opcje na WIG20 Wartość opcji kalkulowana jako kurs opcji x mnożnik (10 zł) Przykład kurs transakcji – 87 pkt wartość opcji – 87 pkt x 10 zł = 870 zł Opcje na akcje kurs opcji x liczba akcji przypadająca na jedną opcje (np. dla opcji na TPSA = 500 akcji) kurs transakcji opcjami na TPSA – 1,25 zł wartość opcji – 1,25 zł x 500 akcji = 625 zł Liczba akcji przypadająca na jedną opcję jest indywidualnie określona dla każdego instrumentu bazowego – patrz kolejny slajd

Zasady obrotu (4) Liczba akcji przypadająca na jedną opcję na akcje Dla każdego instrumentu bazowego liczba ta jest określona w standardzie instrumentu Dla opcji początkowo wprowadzonych do obrotu Telekomunikacja Polska – 500 akcji PKN ORLEN – 500 akcji PROKOM – 100 akcji KGHM – 500 akcji PEKAO – 100 akcji

Zasady obrotu (5) Nazwa skrócona – OPCJE NA WIG20 O W20 k r ccc O nazwa instrumentu – OPCJA W20 nazwa instrumentu bazowego – indeks WIG20 k kod który jednocześnie wskazuje czy opcja jest kupna czy sprzedaży oraz w których miesiącu wygasa Opcja kupna Opcja sprzedaży Marzec C O Czerwiec F R Wrzesień I U Grudzień L X r Ostatnia cyfra roku wygaśnięcia ccc Kurs wykonania opcji (należy dodać jedno zero)

Zasady obrotu (6) Nazwa skrócona – OPCJE NA WIG20 – przykłady OW20C5190 OW20 – opcja na indeks WIG20 C5 – opcja kupna wygasająca w marcu 2005 roku 190 – z kursem wykonania 1.900 pkt OW20X6180 X6 – opcja sprzedaży wygasająca w grudniu 2006 roku 180 – z kursem wykonania 1.800 pkt

Zasady obrotu (7) Nazwa skrócona – OPCJE NA AKCJE O XYZ k r ccc p O Nazwa instrumentu – OPCJA XYZ Nazwa instrumentu bazowego przykładowo: PKN – PKNORLEN, TPS – Telekomunikacja Polska, KGH – KGHM, PKM – PROKOM, PEO – PEKAO k Kod który jednocześnie wskazuje czy opcja jest kupna czy sprzedaży oraz w których miesiącu wygasa (oznaczenia identycznie jak opisane dla opcji na WIG20) r Ostatnia cyfra roku wygaśnięcia ccc Wartość kursu wykonania opcji p Kod określający operacje na opcjach w związku z operacjami na instrumencie bazowym D – dywidenda, P – prawo poboru, S – podział wartości nominalnej, M – podział spółki, Z – inne zdarzenie

Zasady obrotu (8) Nazwa skrócona – OPCJE NA AKCJE - przykłady 1 OPKNI5042 OPKN – opcja na akcje PKN ORLEN I5 – opcja kupna wygasająca we wrześniu 2005 roku 042 – z kursem wykonania 42 złote OTPSX6018 OTPS – opcja na akcje Telekomunikacji Polskiej X6 – opcja sprzedaży wygasająca w grudniu 2006 roku 018 – z kursem wykonania 18 złotych

Zasady obrotu (9) Nazwa skrócona – OPCJE NA AKCJE - przykłady 2 OPKMO6112D OPKM – opcja na akcje PROKOMU U5 – opcje sprzedaży wygasająca w marcu 2006 roku 112 – z kursem wykonania 112 D – której parametry zostały zmodyfikowane w związku z dywidendą OKGHL5037P OKGH – opcja na akcje KGHM L5 – opcje kupna wygasające w grudniu 2005 roku 037 – z kursem wykonania 37 P – której parametry zostały zmodyfikowane w związku z prawem poboru Zasady modyfikacji parametrów opcji w związku z operacjami na akcjach lub realizacją praw z nich wynikających są opisane w dalszej części prezentacji

Zasady obrotu (10) Terminologia opcje at-the-money (ATM) Opcje których kurs wykonania jest bliski bieżącej wartości instrumentu bazowego (indeksu WIG20 lub akcji spółki) opcje in-the-money (ITM) Opcje dla których bieżąca wartość instrumentu bazowego znajduje się po stronie zysku tzn. dla opcji kupna Wartość instrumentu bazowego > Kurs wykonania dla opcji sprzedaży Wartość instrumentu bazowego < Kurs wykonania opcje out-of-the-money (OTM) Opcje dla których bieżąca wartość instrumentu bazowego znajduje się po stronie straty tzn.

Zasady obrotu (11) Terminologia – przykład (na podstawie opcji na WIG20) WIG20 1.810 pkt Opcje kupna Opcje sprzedaży OW20C5190 OTM OW20O5190 ITM OW20C5180 ATM OW20O5180 OW20C5170 OW20O5170

Zasady obrotu (12) Wartości jakie mogą przyjmować kursy wykonania – opcje na WIG20 Opcje na Przedział wartości kursów wykonania Odległości pomiędzy kursami wykonania Przykładowe wartości WIG20 > 1.000 pkt 100 pkt 1.000 pkt 1.100 pkt 1.200 pkt 1.300 pkt < 1.000 pkt oraz > 500 pkt 50 pkt 500 pkt 550 pkt 600 pkt 650 pkt < 500 pkt 25 pkt 475 pkt 450 pkt 425 pkt 400 pkt

Zasady obrotu (13) Wartości jakie mogą przyjmować kursy wykonania – opcje na AKCJE Opcje na Przedział wartości kursów wykonania Odległości pomiędzy kursami wykonania Przykładowe wartości AKCJE > 1.000 zł 100 zł 1.000 zł, 1.100 zł < 950 zł oraz > 500 zł 50 zł 500 zł, 550 zł < 480 zł oraz > 260 zł 20 zł 260 zł, 280 zł < 250 zł oraz > 100 zł 10 zł 100 zł, 110 zł < 95 zł oraz > 50 zł 5 zł 50 zł, 55 zł < 48 zł oraz > 20 zł 2 zł 20 zł, 22 zł < 20 zł 1 zł 19 zł, 18 zł Nie wprowadza się opcji z kursami wykonania poniżej 1 zł

Zasady obrotu (14) Jakie kursy wykonania w obrocie Przy wprowadzaniu opcji na nowy termin do wygaśnięcia 1 seria ATM 2 serie OTM 1 seria ITM Przykład (na podstawie opcji na WIG20) WIG20 1920 pkt Opcje kupna Opcje sprzedaży 1.700 OTM ITM 1.800 ATM 1.900 2.000 2.100

Zasady obrotu (15) Przykład wprowadzania nowych serii opcji KUPNA (na podstawie opcji na WIG20) 2300 2100 2000 2200 2300 1900 2100 2000 2200 2300 1900 2100 2000 2200 2300 1900 2100 2000 2200 1900 2100 2000 2200 1900 Kursy wykonania Kurs zamknięcia indeksu Sesja T Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 Sesja T+4 1800 2105 2050 2030 1950 1890

Zasady obrotu (16) Przykład wprowadzania nowych serii opcji SPRZEDAŻY (na podstawie opcji na WIG20) 2200 2100 2000 1900 1800 2200 2100 2000 1900 1800 2200 2100 2000 1900 1800 2200 2100 2000 1900 1800 2100 2000 1900 1800 Kursy wykonania Kurs zamknięcia indeksu Sesja T Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 Sesja T+4 1700 2110 2080 2030 1950 1870

Zasady obrotu (17) Styl wykonania Europejski Wykonanie tylko w dniu wygaśnięcia Wykonanie automatyczne (jeżeli opcja jest ATM) Kwota rozliczenia Dla opcji kupna (kurs rozliczeniowy – kurs wykonania) x m Dla opcji sprzedaży (kurs wykonania – kurs rozliczeniowy) x m Gdzie „m” oznacza: Dla opcji na WIG20 mnożnik = 10 zł, Dla opcji na akcje liczbę akcji przypadającą na jedną akcje (np. dla opcji na TPSA = 500 akcji)

Zasady obrotu (18) Kurs rozliczeniowy Algorytm identyczny jak dla futures na ten sam instrument bazowy co dla opcji Dla opcji na WIG20 kurs rozliczeniowy jest kalkulowany jako: Średnia arytmetyczna z wartości indeksu z ostatniej godziny notowań ciągłych i wartości indeksu na zamknięciu Ważona obrotami średnia arytmetyczna kursów wszystkich transakcji zawartych na sesji

Zasady obrotu (19) Jednostka notowania Dla opcji na WIG20 notowanie w punktach indeksowych Dla opcji na akcje notowanie w złotych za jedną sztukę akcji System notowań Notowania ciągłe w godzinach 9:00 – 16:30 Widełki +/- 100 punktów indeksowych widełki określane w złotych wartość widełek jest wyznaczana raz na kwartał jako 5% średniej arytmetycznej z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego kwartału

Zasady obrotu (20) Kurs odniesienia Wartość teoretyczna opcji (wycena modelem Black-Scholes) Wspomaganie płynności Animator Zlecenia Wszystkie rodzaje za wyjątkiem PKC – po każdej cenie PCRO – po cenie rynkowej na otwarciu PCR – po cenie rynkowej RFQ (Request For Quotes) Zapytanie o cenę

Zasady obrotu (21) Modyfikacja parametrów opcji Modyfikacja parametrów opcji w wyniku Dywidendy Prawa poboru Zmiany wartości nominalnej Podziału spółki Innych operacji mogących mieć znaczny wspływ na wartość opcji Modyfikacji mogą ulec Kurs wykonania opcji oraz/lub Liczba akcji przypadająca na jedną opcję

Zasady obrotu (22) Modyfikacja parametrów opcji - Dywidenda Co podlega modyfikacji? Kurs wykonania opcji Liczba akcji przypadająca na jedną opcję pozostaje bez zmian Jakie dywidendy? Tylko duże dywidendy które maja istotny wspływ na wartość opcji Korekta prowadzona jest wówczas gdy udział dywidendy na akcję do kursu akcji (średniej ważonej wolumenem kursu transakcji akcjami z ostatniego dnia notowani akcji z dywidendą) jest większy niż 10% Jakie są zasady modyfikacji? Kurs wykonania jest pomniejszany o kwotę dywidendy na akcję Wynik jest zaokrąglany do wartości całkowitej Kiedy korekta? Po ostatnim dniu notowania akcji z prawem do dywidendy Korekta jest dokonywana na wszystkich seriach opcji które w tym dniu są notowane na giełdzie

Zasady obrotu (23) Modyfikacja parametrów opcji – Dywidenda Przykład – Opcje kupna na akcje spółki ABC wygasające we wrześniu 2005 Dywidenda na akcję 5,2 zł Kurs akcji (średnia ważona wolumenem z kursów transakcji akcjami w ostatnim dniu notowania akcji z dywidendą) 50 zł Kursy wykonania opcji 48, 50, 55, 60 Sprawdzenie czy korekta powinna być przeprowadzona 5,2 zł / 50 zł = 10,40% 10,40% > 10% (tak korekta powinna być przeprowadzona) Korekta kursów wykonania Kalkulacje po zaokrągleniu 48 – 5,2 = 42,80 43 50 – 5,2 = 44,80 45 55 – 5,2 = 49,80 50 60 – 5,2 = 54,80 55

Zasady obrotu (24) Modyfikacja parametrów opcji – Dywidenda – Przykład cd.. Zestawienie wyników Kursy wykonania przed modyfikacją 48 50 55 60 Kursy wykonania po modyfikacji 43 45 Nazwy opcji przed modyfikacją OABCI5048 OABCI5050 OABCI5055 OABCI5060 Nazwy opcji po modyfikacji OABCI5043D OABCI5045D OABCI5050D OABCI5055D

Zasady obrotu (24) Modyfikacja parametrów opcji – Prawo Poboru Co podlega modyfikacji? Kurs wykonania opcji Liczba akcji przypadająca na jedną opcję Które prawa poboru Wszystkie Niezależnie od ich wartości Kiedy korekta? Po ostatnim dniu notowania akcji z prawem poboru Korekta jest dokonywana na wszystkich seriach opcji które w tym dniu są notowane na giełdzie

Zasady obrotu (25) Modyfikacja parametrów opcji – Prawo Poboru – cd Jakie są zasady modyfikacji? Kurs wykonania jest pomniejszany poprzez podzielenie przez współczynnik korekty Liczba akcji przypadająca na jedną opcję jest powiększana poprzez przemnożenie przez współczynnik korekty Wzór na współczynnik korekty Gdzie a – kurs zamknięcia akcji w ostatnim dniu notowania akcji z prawem poboru, b – cena emisyjna akcji nowej emisji, n – liczba akcji uprawniająca na nabycia „m” akcji nowej emisji, m – liczba akcji nowej emisji którą otrzymujemy w zamian za „n” akcji starej emisji Wynik jest zaokrąglany do wartości całkowitej

Zasady obrotu (26) Modyfikacja parametrów opcji – Prawo poboru – Przykład cd. Przykład – Opcje sprzedaży na akcje spółki ABC wygasające w grudniu 2006 Parametry dywidendy Zgodnie z oznaczeniami z poprzedniego slajdu a – 110, b – 100, n – 2, m – 1 Współczynnik korekty = 110 / [(110 x 2 + 100 x 1) / (2 + 1)] = 1,0313 Kursy wykonania opcji 100, 110, 120, 130 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję 100 Korekta kursów wykonania Kalkulacje po zaokrągleniu 100 / 1,0313 = 96,97 97 110 / 1,0313 = 106,67 107 120 / 1,0313 = 116,36 117 130 / 1,0313 = 126,06 126 Korekta liczby akcji przypadających na jedną opcję 100 x 1,0313 = 103,13 103

Zasady obrotu (26) Modyfikacja parametrów opcji – Prawo poboru – Przykład cd. Zestawienie wyników Kursy wykonania przed modyfikacją 100 110 120 130 Kursy wykonania po modyfikacji 97 107 117 126 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję przed modyfikacją Liczba akcji przypadająca na jedną opcję po modyfikacji 103 Nazwy opcji przed modyfikacją OABCX6100 OABCX6110 OABCX6120 OABCX6130 Nazwy opcji po modyfikacji OABCX6097P OABCX6107P OABCX6117P OABCX6126P

Zasady obrotu (27) Modyfikacja parametrów opcji – Zmiana wartości nominalnej Co podlega modyfikacji? Kurs wykonania opcji Liczba akcji przypadająca na jedną opcję Jakie są zasady modyfikacji? Kurs wykonania jest zmieniany w identyczny sposób jak zmienia się wartość nominalna akcji Liczba akcji przypadająca na jedną opcję zmienia się odwrotnie jak zmienia się wartość nominalna akcji Wynik jest zaokrąglany do wartości całkowitej Kiedy korekta? Po ostatnim dniu notowania akcji przed zmianą Korekta jest dokonywana na wszystkich seriach opcji które w tym dniu są notowane na giełdzie Zmiana liczby akcji przypadających na jedną opcję jest na stałe (obowiązuje również dla serii opcji wprowadzanych do obrotu na nowe terminy wygaśnięcia)

Zasady obrotu (28) Modyfikacja parametrów opcji – Zmiana wartości nominalnej Przykład – opcje kupna na akcje spółki ABC wygasające w marcu 2007 Zmiana wartości nominalnej Następuje podzielenie na pół wartości nominalnej akcji Kursy wykonania opcji 100, 110, 120, 130 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję 100 Korekta kursów wykonania Kalkulacje 100 / 2 = 50 110 / 2 = 55 120 / 2 = 60 130 / 2 = 65 Korekta liczby akcji przypadających na jedną opcję 100 x 2 = 200

Zasady obrotu (28) Modyfikacja parametrów opcji – Zmiana wartości nominalnej – Przykład cd. Zestawienie wyników Kursy wykonania przed modyfikacją 100 110 120 130 Kursy wykonania po modyfikacji 50 55 60 65 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję przed modyfikacją Liczba akcji przypadająca na jedną opcję po modyfikacji 200 Nazwy opcji przed modyfikacją OABCC7100 OABCC7110 OABCC7120 OABCC7130 Nazwy opcji po modyfikacji OABCC7050S OABCC7055S OABCC7060S OABCC7065S

Cena opcji (1) Cena za opcję Stanowi wynagrodzenie dla wystawcy opcji Nazywana jest premią opcyjną NIE JEST wielkością stałą Jest wyceniana przez rynek w trakcie sesji giełdowej Co wpływa na cenę opcji Czynnik Zmiana kursu* Opcje kupna Opcje sprzedaży Wartość instrumentu bazowego rośnie   Wartość instrumentu bazowego maleje Zmienność instrumentu bazowego rośnie Zmienność instrumentu bazowego maleje Upływa czas do wygaśnięcia * Zmiana kursu opcji przy założeniu braku wpływu pozostałych czynników

Wartość wewnętrzna (pkt) Cena opcji (2) Ile powinna kosztować opcja? Nie mniej niż – wartość wewnętrzna Wartość wewnętrzna wskazuje: Ile nabywca opcji mógłby zarobić gdyby opcja w danej chwili wygasała (zysk wyrażony w punktach indeksowych – bez mnożnika) Przykład (na przykładzie opcji na WIG20) WIG20 – 1.850 pkt Opcje kupna Kursy wykonania (pkt) Opcje sprzedaży Wartość wewnętrzna (pkt) ITM 150 1.700 OTM 50 1.800 1.900 2.000 2.100 250

Cena opcji (3) Ile powinna kosztować opcja? – cd. Opcje kosztują więcej niż ich wartość wewnętrzna Opcje OTM też mają swoją wartość mimo iż ich wartość wewnętrzna jest równa zero Kwotę ponad wartość wewnętrzną nazywa się wartością czasową

Cena opcji (4) Kto ma wpływ na cenę opcji? Opcje są wyceniane przez rynek Wycena na zasadach identycznych jak pozostałych instrumentów Wpływ na cenę ma zatem zarówno wystawca jak i kupujący opcję Kupując opcję w odróżnieniu od zakładu (np. lotto) mamy wpływ na cenę po której opcja zostanie kupiona (zostanie kupiony zakład) Teoretyczną wartość opcji można obliczyć korzystając z modeli wyceny (np. najbardziej popularnego modelu Black’a-Scholes’a)

Cena opcji (5) Przy kalkulacji wartości teoretycznej opcji można korzystać w arkusza dostępnego na stronie http://www.gpw.com.pl/zrodla/gpw/greckie1.xls Jednym z parametrów wyceny jest zmienność. Za zmienność można zastosować: Zmienność implikowaną kalkulowaną przez GPW dla każdej serii opcji dostępną na stronie http://www.gpw.com.pl/zrodla/gpw/spws/spws1/opginapl.html Zmienność kalkulowaną przez KDPW dostępną na stronie http://www.kdpw.pl/irip/pliki/komunika.xls Uwaga – zmienność nie jest parametrem jednoznacznym. Zastosowanie zmienności kalkulowanej przez GPW lub KDPW nie oznacza, że otrzymamy najlepsze wyniki wyceny opcji.

Cena opcji (6) Do arkusza zleceń napływają Oferty kupna – maksymalne ceny przy których kupujący są zainteresowani nabyć instrument (kupić zakład) Oferty sprzedaży – minimalne ceny przy których wystawcy są zainteresowani wystawić opcję (sprzedać zakład) Transakcja ma miejsce gdy ceny w ofertach kupna i sprzedaży będą identyczne Kurs transakcji wyznacza wartość premii jaką nabywca opcji płaci wystawcy opcji Przykład – kurs 45 pkt oznacza premię 450 zł (45 pkt x 10 zł)

Depozyty zabezpieczające (1) Kto wnosi depozyty? Tylko wystawcy opcji Nabywcy opcji nie utrzymują depozytów Dlaczego depozyty są wymagane? Ze względy na zobowiązanie wystawcy opcji który gwarantuje nabywcy zapłatę w terminie wygaśnięcia kwoty rozliczenia Depozyty są finansową gwarancją dla nabywcy opcji otrzymania kwoty rozliczenia (wygranej z opcji)

Depozyty zabezpieczające (2) Czy depozyty dla opcji funkcjonują podobnie jak dla kontraktów terminowych? Istnieją cechy odmienne Dla kontraktów terminowych ustalany jest poziom depozytu zabezpieczającego Jest on wyrażany w % Aby otrzymać wartość depozytu należy poziom depozytu przemnożyć przez wartość kontraktu Dla opcji od razu jest ustalana wartość depozytu Jest ona wyrażana w złotych Jest wyznaczana dla każdej serii opcji oddzielnie Jest aktualizowana codziennie (zmienia się codziennie)

Depozyty zabezpieczające (3) Wspólne cechy depozytów dla opcji i kontraktów Od inwestorów są wymagane przed zawarciem transakcji Ustalane są 2 poziomy depozytów wstępny – wymagany od klienta właściwy – minimalny poziom jaki klient musi utrzymać na rachunku Jeżeli depozyt klienta spada poniżej minimalnego klient otrzymuje wezwanie do uzupełnienia depozytu uzupełnia depozyt do poziomu depozytu wstępnego W efekcie braku uzupełnienia depozytu DM zamyka pozycję na rynku (w przypadku opcji odkupuje opcję na rynku) Składnikami depozytu mogą być gotówka, oraz papiery wartościowe uznawane przez KDPW

Depozyty zabezpieczające (4) Jaka powinna być wartość depozytu dla opcji? Jego wartość powinna Gwarantować wypłatę kwoty rozliczenia dla nabywcy opcji W przypadku jeżeli klient nie uzupełnia depozytu umożliwić zamknięcie pozycji na rynku Odkupić opcję na rynku Aby mieć w każdej chwili gwarancję, że za środki z depozytu odkupimy opcje jego wartość powinna być równa najbardziej niekorzystnym dla wystawcy opcji wzroście wartości opcji na najbliższej sesji KDPW codzienne po sesji prowadzi symulacje o ile na najbliższej sesji może wzrosnąć wartość opcji Najwyższa wartość opcji ustalona w wyniku symulacji jest uznawana za depozyt obowiązujący na kolejną sesję

Depozyty zabezpieczające (5) Pobieranie depozytów Depozyt wymagany przed złożeniem zlecenia Różnica pomiędzy wartością depozytu wymaganą przez KDPW a wartością opcji Przykład - depozyt wymagany na danej sesji – 4.507 zł - wartość opcji – 280 pkt - depozyt wymagany od klienta = 4.507 zł – 280 pkt x 10 zł = 1.707 zł Depozyt wymagany po rozliczeniu transakcji Wymagany jest depozyt wyznaczony przez KDPW - Depozyt wymagany na danej sesji – 4.507 zł - kurs transakcji = 280 pkt (wystawca otrzymał od nabywcy opcji kwotę 2.800 zł), - na rachunku wystawcy znajduje się suma wpłaconego depozytu oraz otrzymanej premii opcyjnej = 2.800 zł + 1.707 zł = 4.507 zł.

Depozyty zabezpieczające (6) Korelacja Analizowane jest ryzyko jakie generuje portfel papierów wartościowych Depozyt zabezpieczający uwzględnia korelację pomiędzy instrumentami W chwili obecnej korelacja tylko w obrębie instrumentów z tym samym instrumencie bazowym. Przykładowo istnieje korelacja pomiędzy FW20, OW20, MW20 Przykład FW20H5 kupno kontraktu (17.02.05) = 1.069,54 zł OW20C5200 wystawienie opcji (17.02.05) = 1.457,15 zł Depozyt od portfela: kupno kontraktu FW20H5 + wystawienie opcji OW20C5200 (17.02.05) bez korelacji = 2.526,67 zł (1.069,54 zł + 1.457,15zł) z uwzględnieniem korelacji = 1.236,38 zł

Depozyty zabezpieczające (7) Jak najszybciej wyznaczyć depozyt dla opcji? Należy skorzystać z arkusza kalkulacyjnego dostępnego na stronie http://www.kdpw.pl/irip/pliki/wdz.xls Gdzie znajduje się lista papierów wartościowych które mogą być składnikami depozytu? Lista dostępna jest na stronie http://www.kdpw.pl/irip/pliki/tab_zab.xls

Jak zarabiać na opcjach (1) Sposób najprostszy Kupno opcji kupna lub sprzedaży oraz poczekanie do terminu wygaśnięcia W terminie wygaśnięcia otrzymamy kwotę rozliczenia (wygraną z opcji) jeżeli Dla opcji kupna – wartość instrumentu bazowego wzrośnie powyżej kursu wykonania opcji Dla opcji sprzedaży – wartość instrumentu bazowego spadnie poniżej kursu wykonania opcji Jeżeli błędnie przewidzieliśmy zmianę wartość instrumentu bazowego wówczas w terminie wygaśnięcia opcji nie otrzymamy NIC Wygraną z opcji wypłaca kupującemu wystawca opcji

Jak zarabiać na opcjach (2) Handlowanie premią opcyjną Co w przypadku jeżeli nie chcemy czekać do terminu wygaśnięcia? Można bardzo dobrze zarabiać wykorzystując zmianę wartości premii opcyjnej Po kupnie opcji można ją sprzedać dla innego inwestora (odsprzedać po wyższej cenie) Jeżeli cena sprzedaży opcji jest wyższa od ceny po której opcje kupiliśmy wówczas zarabiamy Można wielokrotnie kupować i sprzedawać opcje nawet w trakcie jednej sesji giełdowej (day-trading) Zmienność kursu opcji jest bardzo duża dlatego ten sposób zarabiania może przynieść bardzo duże stopy zwrotu

Jak zarabiać na opcjach (3)  WIG20 1.950 pkt Kurs opcji 28 pkt WIG20 2.000 pkt Kurs opcji 45 pkt Kurs rozliczeniowy 2.050 pkt Kwota rozliczenia (2.050 – 2.000) x 10 zł = 500 zł WIG20 1.900 pkt Kurs opcji 13 pkt Wystawca 500 zł 130 zł Nabywca A Zysk 280 zł – 130 zł = 150zł OW20F5200 280 zł Nabywca B 450 zł Nabywca C Zysk 450 zł - 280 zł = 170 zł Zysk 500 zł – 450 zł = 50 zł

Jak zarabiać na opcjach (4) Handlowanie premią opcyjną – na przykładzie opcji na WIG20 - przykład 1 Dane Opcja kupna z kursem wykonania 1.900 pkt Opcja wygasa za 2 miesiące WIG20 = 1.800 pkt Premia = 220 zł (22 pkt x 10 zł) Oczekiwania Wzrost indeksu WIG20 w okresie 1 miesiąca Spowoduje wzrost kursu opcji kupna Decyzja Kupić opcję kupna Sprzedać po upływie miesiąca Po miesiącu WIG20 = 1.880 pkt (wzrost o 4,4 %) Premia = 530 zł (53 pkt x 10 zł) Sprzedaż opcji za 530 zł Wynik Zysk = 310 zł Stopa zwrotu = 141%

Jak zarabiać na opcjach (5) Handlowanie premią opcyjną – na przykładzie opcji na WIG20 - przykład 2 Dane Opcja sprzedaży z kursem wykonania 1.900 pkt Opcja wygasa za 2 miesiące WIG20 = 1.920 pkt Premia = 350 zł (35 pkt x 10 zł) Oczekiwania Spadek indeksu WIG20 w okresie 1 miesiąca Spowoduje wzrost kursu opcji sprzedaży Decyzja Kupić opcję sprzedaży Sprzedać po upływie miesiąca Po miesiącu WIG20 = 1.880 pkt (spadek o 2,1%) Premia = 570 zł (57 pkt x 10 zł) Sprzedaż opcji za 570 zł Wynik Zysk = 220 zł Stopa zwrotu = 63%

Jak zarabiać na opcjach (6) Handlowanie premią opcyjną – na przykładzie opcji na WIG20 - przykład 3 Dane Opcja sprzedaży z kursem wykonania 1.900 pkt Opcja wygasa za 2 miesiące WIG20 = 1.920 pkt Premia = 350 zł (35 pkt x 10 zł) Oczekiwania Spadek indeksu WIG20 w czasie bieżącej sesji giełdowej Spowoduje wzrost kursu opcji sprzedaży Decyzja Kupić opcję na początku sesji Sprzedać NA TEJ SAMEJ SESJI W czasie sesji WIG20 = 1.900 pkt (spadek o 1%) Premia = 390 zł (39 pkt x 10 zł) Sprzedaż opcji za 390 zł Wynik Zysk = 40 zł Stopa zwrotu = 11%

Jak zarabiać na opcjach (7) Handlowanie premią opcyjną – cd. Czy po wystawieniu opcji również można zamknąć swoją pozycję przed terminem wygaśnięcia? Tak. Aby zamknąć pozycję w wystawionej opcji należy opcję odkupić z rynku Dlaczego tak się dzieje Wystawiając opcję w zamian za premię opcyjną zobowiązujemy się w stosunku do nabywcy opcji, że w terminie wygaśnięcia wypłacimy mu kwotę rozliczenia Odkupując opcję płacimy dla innego wystawcy w zamian za co przejmuje on od nas nasze zobowiązania Jeżeli kwota po której opcje odkupujemy będzie niższa niż kwota którą otrzymaliśmy przy wystawianiu opcji wówczas zarabiamy Wystawiając opcję zarabiamy zatem na spadku kursu opcji

Jak zarabiać na opcjach (8)  WIG20 1.950 pkt Kurs opcji 69 pkt Kurs rozliczeniowy 1.940 pkt Kwota rozliczenia (1.940 – 1.900) x 10 zł = 400 zł WIG20 2.000 pkt Kurs opcji 100 pkt WIG20 1.980 pkt Kurs opcji 90 pkt Nabywca 1.000 zł Wystawca A Zysk 1.000 zł – 900 zł = 100zł OW20F5190 900 zł Wystawca B 690 zł Wystawca C Zysk 900 zł – 690 zł = 210 zł Zysk 690 zł – 400 zł = 290 zł 400 zł

Jak zarabiać na opcjach (9) Handlowanie premią opcyjną – na przykładzie opcji na WIG20 – przykład 1 Dane Opcja kupna z kursem wykonania 1.900 pkt Opcja wygasa za 2 miesiące WIG20 = 1.800 pkt Premia = 220 zł (22 pkt x 10 zł) Oczekiwania Spadek indeksu WIG20 w okresie 1 miesiąca Spowoduje spadek kursu opcji kupna Decyzja Wystawić opcję kupna Odkupić po upływie miesiąca Po miesiącu WIG20 = 1.750 pkt (wzrost o 2,7 %) Premia = 100 zł (12 pkt x 10 zł) Odkupienie opcji za 100 zł Wynik Zysk = 120 zł Stopa zwrotu = 55%

Jak zarabiać na opcjach (10) Handlowanie premią opcyjną – na przykładzie opcji na WIG20 – przykład 2 Dane Opcja sprzedaży z kursem wykonania 1.900 pkt Opcja wygasa za 2 miesiące WIG20 = 1.920 pkt Premia = 350 zł (35 pkt x 10 zł) Oczekiwania Wzrost indeksu WIG20 w okresie 1 miesiąca Spowoduje spadek kursu opcji sprzedaży Decyzja Wystawić opcję sprzedaży Odkupić po upływie miesiąca Po miesiącu WIG20 = 1.950 pkt (spadek o 2,1%) Premia = 250 zł (25 pkt x 10 zł) Odkupienie opcji za 250 zł Wynik Zysk = 100 zł Stopa zwrotu = 29%

Jak zarabiać na opcjach (11) Zmiana % wartości indeksu WIG20 i opcji kupna od początku roku 2005 do terminu wygaśnięcia opcji.

Jak zarabiać na opcjach (12) Strategie opcyjne Handlowanie opcjami nie musi składać się wyłącznie z kupowania bądź wystawiania pojedynczych serii opcji Zajmując jednocześnie różne pozycje w różnych seriach opcji możemy tworzyć portfele o różnych profilach wypłaty Do najbardziej popularnych strategii należą Spread byka Spread niedźwiedzia Długi stelaż Krótki stelaż W dalszych rozważaniach nie uwzględniamy kosztów transakcyjnych

Jak zarabiać na opcjach (13) Spread byka Strategia złożona z dwóch opcji kupna jedną opcję kupujemy drugą opcję wystawiamy Strategia umożliwia zarabianie na wzroście indeksu WIG20 Oczekujemy jednak umiarkowanego wzrostu Jeżeli oczekujemy dużego wzrostu więcej zarobimy kupując tylko opcję kupna (bez wystawiania drugiej opcji) Szczegóły Kupujemy opcję kupna z kursem wykonania X Wystawiamy opcję kupna z wyższym kursem wykonania Y (gdzie Y>X) Strategie można również utworzyć z opcji sprzedaży

Jak zarabiać na opcjach (14) Spread byka Zarabiamy więcej niż w przypadku kupna opcji kupna Wartość Instrumentu bazowego Z/S PX PY X Punkt opłacalności zaczyna się wcześniej Y Strategia przynosi mniejsze straty niż przy kupnie opcji kupna

Jak zarabiać na opcjach (15) Spread byka – na przykładzie opcji na WIG20 SESJA GIEŁDOWA 13.04.2005 WIG20 2.005 PKT KUPNO OW20F5200 PŁACIMY PREMIĘ – 51 PKT WYSTAWIENIE OW20F5210 OTRZYMUJEMY PREMIĘ – 18 PKT

Jak zarabiać na opcjach (16) WIG20 ZYSK/STRATA OW20F5200 OW20F5210 SPREAD BYKA 1950 -51 18 -33 2000 2050 -1 17 2100 49 67 2150 99 -32

Jak zarabiać na opcjach (17) Spread niedźwiedzia Strategia złożona z dwóch opcji sprzedaży jedną opcję kupujemy drugą opcję wystawiamy Strategia umożliwia zarabianie na spadku indeksu WIG20 Oczekujemy jednak umiarkowanego spadku Jeżeli oczekujemy dużego spadku więcej zarobimy kupując tylko opcję sprzedaży (bez wystawiania drugiej opcji) Szczegóły Kupujemy opcję sprzedaży z kursem wykonania X Wystawiamy opcję sprzedaży z niższym kursem wykonania Y (gdzie Y<X) Strategię można również utworzyć z opcji kupna

Jak zarabiać na opcjach (18) Spread niedźwiedzia Zarabiamy więcej niż w przypadku kupna opcji sprzedaży Wartość instrumentu bazowego Z/S PX PY X Punkt opłacalności zaczyna się wcześniej Y Strategia przynosi mniejsze straty niż przy kupnie opcji sprzedaży

Jak zarabiać na opcjach (19) Spread niedźwiedzia – na przykładzie opcji na WIG20 SESJA GIEŁDOWA 13.04.2005 WIG20 2.005 PKT KUPNO OW20R5200 PŁACIMY PREMIĘ – 67,0 PKT WYSTAWIENIE OW20R5190 OTRZYMUJEMY PREMIĘ – 25,2 PKT

Jak zarabiać na opcjach (20) WIG20 Zysk/Strata OW20R5200 OW20R5190 SPREAD NIEDŹWIEDZIA 1850 83 -25 58 1900 33 25 1950 -17 8 2000 -67 -42 2050

Jak zarabiać na opcjach (21) Długi Stelaż Strategia złożona jest z 2 opcji Kupionej opcji kupna oraz Kupionej opcji sprzedaży Strategia umożliwia zarabianie na spadku indeksu WIG20 Oczekujemy znacznej zmiany wartości indeksu Zarabiamy niezależnie od tego czy indeks wzrośnie czy spadnie Rynek charakteryzuje wysoka zmienność Szczegóły Kupujemy opcję kupna z kursem wykonania X Kupujemy opcję sprzedaży z tym samym kursem wykonania X

Jak zarabiać na opcjach (22) Długi Stelaż Wartość instrumentu bazowego Z/S X P2 P1 P3 = P2 + P1 X+P3 X-P3

Jak zarabiać na opcjach (23) Długi stelaż – na przykładzie opcji na WIG20 SESJA GIEŁDOWA 13.04.2005 WIG20 2.005 PKT KUPNO OW20F5200 PŁACIMY PREMIĘ – 51 PKT KUPNO OW20R5200 PŁACIMY PREMIĘ– 67 PKT

Jak zarabiać na opcjach (24) WIG20 Zysk/Strata OW20R5200 OW20F5200 DŁUGI STELAŻ 1800 -67 149 82 1850 99 32 1900 49 -18 1950 -1 -68 2000 -51 -118 2050 -17 2100 33 2150 83 2200 133

Jak zarabiać na opcjach (25) Krótki Stelaż Strategia złożona jest z 2 opcji Wystawionej opcji kupna oraz Wystawionej opcji sprzedaży Strategia umożliwia zarabianie wówczas gdy WIG20 nie zmieni znacznie swojej wartości Rynek charakteryzuje mała zmienność Szczegóły Wystawiamy opcję kupna z kursem wykonania X Wystawiamy opcję sprzedaży z tym samym kursem wykonania X

Jak zarabiać na opcjach (26) Długi Stelaż Z/S Wartość instrumentu bazowego X P3 = P2 + P1 X+P3 X-P3 P2 P1

Jak zarabiać na opcjach (27) Długi stelaż – na przykładzie opcji na WIG20 SESJA GIEŁDOWA 13.04.2005 WIG20 2.005 PKT WYSTAWIENIE OW20F5200 OTRZYMUJEMY PREMIĘ – 51 PKT WYSTAWIENIE OW20R5200 OTRZYMUJEMY PREMIĘ– 67 PKT

Jak zarabiać na opcjach (28) WIG20 Zysk/Strata OW20R5200 OW20F5200 KRÓTKI STELAŻ 1800 67 -149 -82 1850 -99 -32 1900 -49 18 1950 1 68 2000 51 118 2050 17 2100 -33 2150 -83 2200 -133

Jak zarabiać na opcjach (29)

Dalsze informacje strona internetowa www.opcje.gpw.pl e-mail opcje@gpw.com.pl (odpowiedź w ciągu 24h)