Niedopełnienie podstawowych obowiązków informacyjnych przez Ubezpieczającego/Ubezpieczonego i sankcje z tego tytułu w świetle regulacji prawnych mających zastosowanie od dnia 10.08.2007r. Ewa Gryglewska

Obowiązek informacyjny wynikający z art. 815 par.1k.c. W oparciu o art.815 § 1 k.c.: ubezpieczający oraz ubezpieczony (o ile wie o zawarciu ubezpieczenia) a także przedstawiciel ubezpieczającego obowiązany jest: podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał pisemnie przed zawarciem umowy ubezpieczenia (wniosek, inne pisma). Utrzymano system kontynentalny „ odpowiedzi na pytania” Ubezpieczyciel więc winien z dużą starannością formułować pytania, szczególnie pod kątem oceny ryzyka. Ubezpieczający bowiem ma odpowiedzieć wyłącznie na te zadane przez ubezpieczyciela pytania ( a nie np. podać wszystkie okoliczności związane z zawarciem umowy ubezpieczenia- jak przyjmuje system anglosaski przewidujący obowiązek deklaracji spontanicznych ubezpieczającego).

Obowiązek informowania nałożony na przedstawiciela Po raz pierwszy w tytule kodeksu dot. umowy ubezpieczenia - pojawia się pojęcie przedstawiciela ( nie zostało doprecyzowane). Przyjmuje się, iż może być nim broker, przedstawiciel ustawowy, prokurent (choć nie jest to takie oczywiste, bo np. przedstawiciel ustawowy będzie z reguły ubezpieczającym.) Na przedstawicielu ciąży obowiązek podania wymaganych przez ubezpieczyciela okoliczności i ponadto obejmuje okoliczności jemu znane czyli np. takie, o których klient nie powiadomił brokera, a ten wie o nich z innych źródeł. Takie zrównanie przedmiotowego obowiązku przedstawiciela np. brokera z obowiązkiem ubezpieczającego ( sankcji za niedopełnienie) winno bezwzględnie skłaniać brokerów do pobierania od klientów – dla celów dowodowych - pisemnych oświadczeń o wiadomych ubezpieczonym okolicznościach związanych z zawarciem danego ubezpieczenia, szczególnie w zakresie danych o szkodowości, zabezpieczeń mienia itp.( pobieranie oświadczeń zawsze było dobrą praktyką brokerów).

Obowiązek informowania nałożony na ubezpieczonego w ubezpieczeniu na cudzy rachunek Istotną i b. korzystną zmianą w przepisach dot. umowy ubezpieczenia jest wprowadzenie pojęcia „ubezpieczony” ,które funkcjonowało do czasu zmian jedynie w zakresie ubezpieczeń osobowych. (Ubezpieczony to przecież podstawowy podmiot stosunku ubezpieczenia.) W świetle art. 815 par 2 k.c.ze zn.1, w razie zawarcia ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązki informacyjne zawarte w art. 815 k.c. spoczywają zarówno na ubezpieczającym jak i na ubezpieczonym chyba, że nie wiedział on o zawarciu ubezpieczenia na jego rachunek. Ubezpieczony nie wykonujący nałożonych na niego obowiązków, na zarzut ubezpieczyciela z tym związany może tłumaczyć się, że nie wiedział o zawarciu umowy. Ze strony ubezpieczyciela istnieje więc problem związany z tym, w jaki sposób zapewnić sobie w sensie dowodowym potwierdzenie, że ubezpieczony wie o zawarciu ubezpieczenia na jego rachunek.

Obowiązek notyfikacji Na podstawie Art. 815 § 2 K.c - ubezpieczający oraz ubezpieczony (o ile wie o zawarciu ubezpieczenia) obowiązany jest : zawiadamiać o zmianach okoliczności podanych przed zawarciem umowy ubezpieczenia niezwłocznie po otrzymaniu o nich wiadomości. Obowiązek notyfikacji : a) nie ciąży na przedstawicielu, b) istnieje wyłącznie wówczas gdy zastrzeżono go w umowie, c) nie dotyczy ubezpieczeń na życie Ad b) Umieszczenie tego obowiązku w OWU nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych (wywołuje je dopiero zapis w umowie). Pomimo tego zasadne byłoby gdyby ubezpieczyciel zawierał zapis o obowiązku zgłaszania zmian w OWU i dodatkowo- jak wymaga przepis – w umowie ubezpieczenia. Zapis nakładający obowiązek informowania o zmianach jest dodatkowym ciężarem nałożonym na ubezpieczającego/ ubezpieczonego czyli z istoty swej jest dla niego niekorzystnym. Umieszczenie obowiązku notyfikacji wyłącznie w umowie ubezpieczenia może narażać ubezpieczyciela na powołanie się przez ubezpieczającego / ubezpieczonego czy np. jego brokera na zastosowanie art. 812 par 8k.c.

Brak spełnienia obowiązku informacyjnego w świetle par. 1 i 3 art Brak spełnienia obowiązku informacyjnego w świetle par. 1 i 3 art. 815 k.c. Na podstawie art. 815 § 1 K.c – w razie zawarcia przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia pomimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania ( zadane przez ubezpieczyciela przed zawarciem umowy ) pominięte okoliczności uważa się za nieistotne. Z przedmiotowego sformułowania można wnioskować, iż niepodanie okoliczności nie rodzi dla ubezpieczającego / ubezpieczonego żadnych negatywnych skutków. Art. 815 patr 3 nakłada zaś sankcję za niepodanie ubezpieczycielowi wymaganych okoliczności :Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które nie zostały podane do jego wiadomości. Niespójność!!! W odniesieniu do okoliczności podawanych przed zawarciem umowy ubezpieczenia, ubezpieczyciel może nie ponosić odpowiedzialności w sytuacji braku podania okoliczności, o którą ubezpieczyciel zapytywał zgodnie z art. 815 § 3k.c.,ale może ponosić odpowiedzialność, w oparciu o 815 par1k.c.

Sankcje za niespełnienie obowiązku informacyjnego z art. 815 par 3 k.c. Aby móc uwolnić się od odpowiedzialności w oparciu o art. 815par3k.c.ubezpieczyciel musi wykazać, że dany wypadek jest skutkiem konkretnej, nie podanej mu okoliczności (ciężar dowodu spoczywa na ubezpieczycielu ). Dowód trudny do przeprowadzenia, a w większości wypadków niewykonalny, szczególnie w odniesieniu do zatajenia ( braku podania) przez ubezpieczającego/ubezpieczonego uprzednich szkód. (Raczej nierealne jest udowodnienie, że dana szkoda wynika z niepodania informacji o szkodowości.) Z uwagi na to, iż szkodowość jest dla ubezpieczyciela podstawowym elementem oceny ryzyka ubezpieczeniowego i tym samym ustalania składki, a najczęściej ewentualne zatajenia dotyczą właśnie szkód z poprzednich okresów, obecne uregulowanie powodujące brak sankcji z tytułu takiego zatajenia wydaje się nieetyczne i skłaniające ubezpieczających do zachowań amoralnych.

Podanie nieprawdy a sankcje z art. 815 par 3 k.c. Art. 815 par 3 określający sankcje za naruszenie obowiązku informacyjnego przewiduje je wyłącznie w razie braku podania do wiadomości ubezpieczyciela wymaganych okoliczności (pomija zaś podanie okoliczności niezgodnie z prawdą). Przed zmianami: brak odpowiedzialności ubezpieczyciela następował w sytuacji podania przez ubezpieczającego okoliczności niezgodnie z prawdą. Ubezpieczyciel wtedy miał co najwyżej wykazać, że ubezpieczający podał okoliczności niezgodnie z prawdą ( bez udowodnienia, że dany wypadek był skutkiem konkretnej podanej niezgodnie z prawdą okoliczności) i był wówczas wolny od odpowiedzialności, chyba że okoliczności te nie miały wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa wypadku objętego umową. Niezrozumiałym jest obecne wykreślenie sankcji za podanie ”niezgodnie z prawdą”.Pojęcie to nie jest tożsame z „ niepodaniem ”.(Sąd nie chcąc stosować rozwiązań mniej korzystnych dla ubezpieczającego niż wynikające wprost z przepisu może wyjść z założenia, że gdyby ustawodawca chciał nałożyć sankcje za podanie niezgodnie z prawdą, to o tym by napisał, tak jak np.o podniesieniu zarzutu wiadomości nieprawdziwych w art. 834 k.c. czy o wyjaśnieniach niezgodnych z prawdą i zatajaniu dowodów w art.103 par2 k.p.c.) Rozwiązanie to skłania do zachowań nieetycznych.

Informacja o wypadku i sankcje w razie niepowiadomienia o nim w terminie Art. 818k.c.- umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że Ubezpieczający (oraz Ubezpieczony , chyba że nie wie o zawarciu umowy na jego rachunek), ma obowiązek w określonym terminie powiadomić ubezpieczyciela o wypadku. (Do czasu zmian ubezpieczyciele także bez tego zapisu ,zwyczajowo regulowali obowiązek powiadomienia w OWU.) W razie naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa powyższego obowiązku ubezpieczyciel może odpowiednio zmniejszyć świadczenie jeżeli naruszenie : -przyczyniło się do zwiększenia szkody lub -uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku. Skutki braku zawiadomienia nie następują jeśli ubezpieczyciel w wyznaczonym terminie otrzymał wiadomość, którą należało podać do jego wiadomości.

Informacja o wypadku i sankcje w razie niepowiadomienia o nim w terminie c.d. Na ubezpieczycielu spoczywa ciężar dowodu co do: a) winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa ubezpieczającego/ubezpieczonego b) wykazania zwiększenia szkody na skutek niepowiadomienia ubezpieczyciela w terminie c) uniemożliwienia ubezpieczycielowi (w wyniku jego niepowiadomienia w terminie) ustalenia okoliczności i skutków wypadku. Ad a) udowodnienie winy umyślnej, o ile ubezpieczający /ubezpieczony sam jej nie przyzna, jest wyjątkowo trudne, niemal niemożliwe, zaś rażące niedbalstwo jest pojęciem nieostrym, poddawanym w ostateczności ocenie sądu ( z pewnością półroczne spóźnienie w zawiadomieniu o wypadku można uznać za niedbalstwo w stopniu rażącym, ale już trudno ocenić czy np. trzy tygodnie opóźnienia będzie uznane za niedbalstwo w stopniu rażącym czy zwykłym). Ad b) wydaje się, że zwiększenie szkody na skutek zawinionego przez ubezpieczającego/ubezpieczonego niepowiadomienia o niej w wyznaczonym terminie, nawet jeśli nastąpiło ono w wyniku niedbalstwa zwykłego ( a nie z innych przyczyn) winno skutkować możliwością co najmniej zmniejszenia odszkodowania wypłacanego przez ubezpieczyciela. Ad c) brak możliwości ustalenia okoliczności i skutków wypadku winno skutkować brakiem odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Sugestia zmian lub doprecyzowania niektórych przepisów w zakresie umowy ubezpieczenia. Art. 812 ust 5 k.c. należy przeformułować bowiem sugeruje on, że umowy na czas nieokreślony można wypowiedzieć bez ważnych przyczyn, czemu ( w odniesieniu do konsumentów) przeczy art. 385 ze zn.3 punkt 15 ) Art. 813 k.c. doprecyzowanie zwrotu składki. Art. 814 par. 2k.c. dodanie na końcu zapisu „lub jej rata” Art. 814 par 3k.c. ( kwestia formalna) dodanie na końcu zapisu „a ubezpieczający pomimo wezwania do zapłaty raty składki nie opłacił jej w wymaganym terminie”. Art. 815 par 1 i 3 k.c. ( zlikwidowanie niespójności par 1 i 3 , sankcje za podanie niezgodnie z prawdą – więcej -jak w w/w omówieniu) Art. 816 k.c. przynajmniej zapewnienie stronom możliwości negocjacji a nie tylko wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym w terminie 14 dni (co w sytuacji gdy istnieje ewidentna dysproporcja pomiędzy zwiększeniem lub zmiejszeniem ryzyka a proponowaną składką). Art. 818 k.c. jak podano w omówieniu zastosowanie możliwości odmowy wypłaty odszkodowania i co najmniej sankcja zmniejszenia odszkodowania w razie jakiejkolwiek postaci winy w tym nieumyślnej w postaci niedbalstwa zwykłego ubezpieczającego / ubezpieczonego. Art. 822 par 1k.c. sugestia zakończenia zdania „ wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczony”. ( wykreślić „ubezpieczający albo”)

Sugestia zmian lub doprecyzowania niektórych przepisów w zakresie umowy ubezpieczenia c.d. Art. 818 k.c. jak podano w omówieniu zastosowanie możliwości odmowy wypłaty odszkodowania i co najmniej sankcja zmniejszenia odszkodowania w razie jakiejkolwiek postaci winy w tym nieumyślnej w postaci niedbalstwa zwykłego ubezpieczającego / ubezpieczonego. Art. 822 par 1k.c. sugestia zakończenia zdania „ wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczony”. ( wykreślić „ubezpieczający albo”) Art. 826 par 4k.c. sugestia doprecyzowania jak daleko sięga zwrot kosztów wynikłych z zastosowania środków w celu ratowania, zapobieżenia szkodzie lub jej zmniejszenia (kwestia ponoszenia kosztów za akcje ratowniczą). Art. 827 k.c. rozważenie kwestii dotyczącej uwolnienia ubezpieczyciela od odpowiedzialności w sytuacji winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa osoby, za którą ponosi odpowiedzialność. (np. powrót w tym zakresie do dawnego uregulowania, lub danie możliwości ubezpieczycielom uznania za reprezentantów podmiotu także jego pracowników).