1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro- ekonomii, :)…

2 WYDATKI A WIELKOŚĆ PRODUKCJI W GOSPODARCE I (model popytowy gospodarki)

3 John Maynard KEYNES (1883–1946)

4 Jego głównym dziełem jest Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza opublikowana w 1936 roku (wydanie polskie 1956), kwestionująca zasady liberalnej myśli ekonomicznej. Teorie Keynesa były reakcją na kryzys ekonomiczny lat 30. XX wieku (zapoczątkowany w 1929 roku w USA) i pomogły ustabilizować sytuację gospodarczą w Europie po II wojnie światowej. (…). Od lat 70. XX wieku do dzisiaj monetaryzm i neoliberalizm wypierają myśl Keynesa i jego zwolenników (keynesistów) ze świadomości społecznej. (Za:

5 Michał KALECKI ( )

Na trzy lata przed Keynesem opublikował Próbę teorii koniun- ktury (1933), w której podjął kwestię wpływu popytu globalnego na rozmiary i strukturę dochodu narodowego, wskazując w niej na decydującą rolę inwestycji. Swoje tezy, występujące później w teorii J.M. Keynesa, pogłębił, wbudowując je w model niedosko- nałej konkurencji. W Teorii dynamiki gospodarczej (1954) zawarł syntezę badań nad procesami wzrostu gospodarki rynkowej. Sam Kalecki twierdził, iż w dużym stopniu wyprzedził Keynesa co do zasad sformułowanych przez niego w Ogólnej Teorii, a jego arty- kuły z lat publikowane były w języku polskim lub francuskim i przez to pozostały praktycznie niezauważone. Był twórcą teorii koniunktury. Opracował plan racjonowania dóbr w warunkach wojennych, wykorzystany częściowo w czasie wojny przez rząd Wielkiej Brytanii; współpracował w tym okresie z Keynesem (Za:

7

8 Przyjrzyjmy się dwusektorowej gospodarce (bez państwa i za- granicy) o STABILNYCH CENACH i NIE W PEŁNI WYKO- RZYSTANYCH MOŻLIWOŚCIACH PRODUKCYJNYCH. W tej gospodarce: Y=PNB=PKB=PNN * * Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

9 W tej gospodarce: Y=PNB=PKB=PNN * * Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa. Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa

10 RÓWNOWAGĄ KRÓTKOOKRESOWĄ nazywamy stan, kie- dy przedsiębiorstwa produkują tyle dóbr finalnych, ile wszyscy chcą kupić. Y E =AE PL Y E – odpowiadająca równowadze produkcja w gospodarce. AE PL – zagregowane wydatki (ang. aggregated expenditures, AE) w gospodarce. 1. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W NAJPROST- SZEJ GOSPODARCE

11 Y E =AE PL Y E – odpowiadająca równowadze produkcja w gospodarce. AE PL – zagregowane wydatki (ang. aggregated expenditures, AE) w gospodarce. Zwróć uwagę na STABILNOŚĆ tej sytuacji!

12 Y E =AE PL Uwaga! Chodzi o RZECZYWISTĄ produkcję, Y, w gospodarce, a nie o produkcję POTENCJALNĄ, Y p … RZECZYWISTA PRODUKCJA stanowi ilość dóbr naprawdę wytworzoną w gospodarce. Natomiast POTENCJALNA PRO- DUKCJA odpowiada hipotetycznemu całkowitemu wykorzysta- niu zasobów tej gospodarki.

13 POTENCJALNA PRODUKCJA odpowiada hipotetycznemu całkowitemu wykorzystaniu zasobów tej gospodarki. * Kiedy rzeczywista produkcja w gospodarce równa się produkcji potencjalnej, na rynkach czynników nie ma ani nadwyżki oferowanej ilości zasobów nad zapotrzebowa- niem na zasoby, ani nadwyżki zapotrzebowania na zasoby nad ich zaoferowaną ilością. Oznacza to, że na rynkach czynników panuje równowaga.

14 DYGRESJA W długim okresie zmiany potencjalnej produkcji, Y p, stanowią WZROST GOSPODARCZY. W okresie krótkim, którego dotyczy nasz model popytowy gospodarki, zmiany zagregowanych wydat- ków, AE PL, powodują, że rzeczywista wielkość produkcji, Y E, waha się wokół wielkości produkcji potencjalnej, Y P.

15 DYGRESJA W długim okresie zmiany potencjalnej produkcji, Y p, stanowią WZROST GOSPODARCZY. W okresie krótkim, którego dotyczy nasz model popytowy gospodarki, zmiany zagregowanych wydat- ków, AE PL, powodują, że rzeczywista wielkość produkcji, Y E, waha się wokół wielkości produkcji potencjalnej, Y P. KONIEC DYGRESJI

16 W opisanej sytuacji planowane zagregowane wydatki w gospodar- ce, AE PL mają dwa źródła: - Planowane WYDATKI KONSUMPCYJNE gospodarstw domo- wych (ang. consumption, C PL ) - Planowane WYDATKI INWESTYCYJNE prywatnych przedsię- biorstw, I PL (ang. investment, I). AE PL = C PL + I PL Y E =AE PL

17 C PL = KSK Y d + C a Dla różnych wielkości dochodu do dyspozycji gospodarstw do- mowych, Y d, funkcja konsumpcji wskazuje wielkość planowanej konsumpcji całkowitej, C PL. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI

18 Funkcja konsumpcji opisuje zależność C PL od Y (i Y D ). Wielkość konsumpcji zależy od poziomu KSK i C a. Zmiany Y D powodują przesunięcia wzdłuż wykresu funkcji konsumpcji, a np. zmiany wielkości majątku gospodarstw domowych przesuwają cały ten wy- kres. KONSUMPCJA AUTONOMICZNA, C a, jest to konsumpcja, która nie zależy od bieżącej wielkości produkcji i dochodu, Y d. CaCa α tga = KSK C PL Yd=Y C PL = KSKY d + C a

19 Dla różnych wielkości dochodu do dyspozycji, Y d, funkcja osz- czędności wskazuje wielkość planowanych oszczędności, S PL. S PL = KSOY d - C a

20 Funkcja oszczędności opisuje zależność S PL od Y i Y D. Na S PL jest przeznaczana stała część Y D, której wielkość zależy od KSO. -C a β tgβ = KSO S PL Y d =Y S PL =KSOY d -C a 0

21 Funkcja inwestycji opisuje zależność I PL firm od Y i Y D. W da- nym okresie inwestycje nie zależą od Y i Y D. I PL Y d =Y I PL =I a 0 INWESTYCJE

22 Ważne czynniki wpływające na I PL - Przewidywana stopa zysku - Wysokość stopy procentowej - Tempo i kierunki postępu technicznego - Ceny dóbr inwestycyjnych i koszty ich eksploatacji - Oczekiwania producentów - Stopień wykorzystania majątku produkcyjnego

23 Y E = AE PL (1) USTALAMY WIELKOŚĆ PRODUKCJI, KTÓRA OD- POWIADA RÓWNOWADZE W GOSPODARCE, Y E

24 Y E = AE PL (1) i AE PL = C PL + I PL (2) USTALAMY WIELKOŚĆ PRODUKCJI, KTÓRA OD- POWIADA RÓWNOWADZE W GOSPODARCE, Y E

25 Y E = AE PL (1) i AE PL = C PL + I PL (2) to: Y E = C PL + I PL (3) USTALAMY WIELKOŚĆ PRODUKCJI, KTÓRA OD- POWIADA RÓWNOWADZE W GOSPODARCE, Y E

26 A AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 A teraz posłużymy się rysunkiem… Na rysunku (a) linia 45° składa się z punktów, w których Y jest równa AE PL (Y E = AE PL ).

27 AE PL Y I PL AE PL 0 AE PL = C PL + I PL C PL A teraz posłużymy się rysunkiem… Na rysunku (b) AE PL zależą od Y. Na AE PL składają się: C PL i I PL (AE PL = C PL + I PL ).

28 A AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 Y I PL AE PL 0 AE PL = C PL + I PL C PL A teraz posłużymy się rysunkiem… Na rysunku (a) linia 45° składa się z punktów, w których Y jest równa AE PL. Na rysunku (b) AE PL zależą od Y. Na AE PL składają się: C PL i I PL.

29 A AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 Y I PL AE PL 0 AE PL = C PL + I PL C PL A teraz posłużymy się rysunkiem… Na rysunku (a) linia 45° składa się z punktów, w których Y jest równa AE PL. Na rysunku (b) AE PL zależą od Y. Na AE PL składają się: C PL i I PL. Y E = AE PL (1) i AE PL = C PL + I PL (2) to: Y E = C PL + I PL (3)

30 Tylko w punkcie przecięcia się linii 45° z wykresem funkcji plano- wanych zagregowanych wydatków (tzw. krzyż keynesowski ) Y jest równa AE PL, czyli gospodarka znajduje się w stanie krótkookreso- wej równowagi (Y E =AE PL ). E AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 AE PL = C PL + I PL

31 E AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 AE PL = C PL + I PL Istnieje tylko jedna wielkość produkcji, Y, przy której planowane zagregowane wydatki w gospodarce, AE PL, zrównują się z tą właś- nie wielkością produkcji, Y.

32 PRZYKŁAD LICZBOWY: C PL =0,7Y i I PL =60

33 PRZYKŁAD LICZBOWY: C PL =0,7Y i I PL =60 więc: Y=AE PL C PL +I PL =0,7Y+60

34 PRZYKŁAD LICZBOWY: C PL =0,7Y i I PL =60 więc: Y=AE PL C PL +I PL =0,7Y+60 Y=200

35 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO (procesy mnożnikowe, mnożnik- liczba)

36 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO 1.ΔI

37 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO 1.ΔI 2.KSKΔI

38 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO 1.ΔI 2.KSKΔI 3.(KSK ΔI)KSK=KSK 2ΔI

39 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO 1.ΔI 2.KSKΔI 3.(KSK ΔI)KSK=KSK 2ΔI 4.KSK 2ΔIKSK=KSK 3ΔI …………………………………

40 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO 1.ΔI 2.KSKΔI 3.(KSK ΔI)KSK=KSK 2ΔI 4.KSK 2ΔIKSK=KSK 3ΔI ………………………………… Cały przyrost wydatków i produkcji, ΔY, wywołany pierwotnym wzrostem prywatnych inwestycji o ΔI, jest zatem SUMĄ WYRA- ZÓW CIĄGU GEOMETRYCZNEGO, którego pierwszy wyraz równa się ΔI, a iloraz wynosi KSK.

41 1.ΔI 2.KSKΔI 3.(KSK ΔI)KSK=KSK 2ΔI 4.KSK 2ΔIKSK=KSK 3ΔI ………………………………… Cały przyrost wydatków i produkcji, ΔY, wywołany wzrostem pry- watnych inwestycji o ΔI, jest zatem SUMĄ WYRAZÓW CIĄGU GEOMETRYCZNEGO, którego pierwszy wyraz równa się ΔI, a iloraz wynosi KSK. Można ją obliczyć, posługując się wzorem: PIERWSZY WYRAZ CIĄGU/(1-ILORAZ CIĄGU) ΔI/(1-KSK) = ΔI/KSO

42 Mnożnik, M, to liczba, równa stosunkowi zapewniającej utrzy- manie krótkookresowej równowagi zmiany wielkości produkcji, ΔY, do będącej jej przyczyną zmiany zagregowanych wydatków, AE PL.

43 Mnożnik, M, to liczba, równa stosunkowi zapewniającej utrzy- manie krótkookresowej równowagi zmiany wielkości produkcji, ΔY, do będącej jej przyczyną zmiany zagregowanych wydatków, AE PL. Np. M = (ΔY E = ΔAE PL )/ΔI

44 M=(ΔY E =ΔAE PL )/ΔI = [ΔI/(1-KSK)]/ΔI

45 M=(ΔY E =ΔAE PL )/ΔI = [ΔI/(1-KSK)]/ΔI =1/(1-KSK)

46 M=(ΔY E =ΔAE PL )/ΔI = [ΔI/(1-KSK)]/ΔI =1/(1-KSK) =1/KSO.

47 Pamiętacie Państwo? C PL =0,7Y i I PL =60

48 Pamiętacie Państwo? C PL =0,7Y i I PL =60 M=(ΔY E =ΔAE PL )/ΔI = [ΔI/(1-KSK)]/ΔI =1/(1-KSK) =1/KSO = 1/0,3 = 3,(3)!

49

50 Na arenę wkracza państwo i nasz model (uproszczony obraz) gos- podarki staje się trzysektorowy… T E D (T D -B) PAŃSTWO G 2. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W GOSPO- DARCE Z PAŃSTWEM T E – podatki pośrednie. T D – podatki bezpośrednie. D – dochody państwa z własności. B – zasiłki (płatności transferowe). G – wydatki państwa na zakup dóbr.

51 Niczym gospodyni domowa państwo planuje swoje dochody i wy- datki… BUDŻET PAŃSTWA jest to plan dochodów i wydatków państ- wa w jakimś okresie (zwykle roku). Powiedzmy, że nie ma podatków pośrednich (T E =0), i że państwo nie jest właścicielem firm (D=0). PAŃSTWO G (T D -B)

52 BUDŻET PAŃSTWA (T D -B)-G=NT-G Podatki netto [NT=(T D -B)]

(T D -B)-G=NT-G Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe, państwo prowadzi POLITYKĘ BUDŻETOWĄ. Jej celem jest EFEKTYWNOŚĆ i SPRAWIEDLIWOŚĆ. 53 POLITYKA STABILIZACYJNA PAŃSTWA

54 DYGRESJA Gospodarujący ludzie pragną: 1. EFEKTYWNOŚCI (ang. effi- ciency); 2. SPRAWIEDLIWOŚCI (ang. equity).

55 EFEKTYWNOŚĆ dotyczy rozdziału (alokacji) dóbr mię- dzy różne zastosowania, czyli kwestii: Co i jak jest produkowa- ne?. Efektywność rośnie, kiedy z posiadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wytwarza więcej dóbr, które możliwie najlepiej od- powiadają potrzebom ludzi.

56 Natomiast SPRAWIEDLIWOŚĆ dotyczy kwestii: Dla ko- go jest produkowane?, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY. Wielu za sprawiedliwy ma taki podział dochodów, w przypadku którego do- chody są proporcjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) potrzeb ludzi. KONIEC DYGRESJI

(T D -B)-G=NT-G W praktyce polityka budżetowa przyjmuje formę POLITYKI STA- BILIZACYJNEJ czyli kontroli poziomu zagregowanych wydatków, AE PL, dla pełnego wykorzystania zasobów. Celem jest EFEKTYW- NOŚĆ i SPRAWIEDLIWOŚĆ. Odmiany polityki stabilizacyjnej to EKSPANSYWNA i RESTRYK- CYJNA polityka budżetowa. 57

Prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo wpływa na wielkość produkcji, która odpowiada krótkookresowej równowadze w gos- podarce: AE PL =Y E. PO PIERWSZE, wydatki państwa zwiększają zagregowane wydat- ki planowane, AE PL. PO DRUGIE, państwowe podatki (T D ) i zasiłki (B) wpływają na za- chowania konsumentów. 58

59 PO PIERWSZE, wydatki państwa zwiększają zagregowane wy- datki planowane, AE PL. AE PL Y ΔYΔY 0 G C+I 45°

60 PO DRUGIE, państwowe podatki (T D ) i zasiłki (B) wpływają na za- chowania konsumentów. AE PL Y ΔYΔY 0 G C+I 45°

61 Podatki, Y D, i zasiłki, B, wpływają na zachowania konsumentów… Założenie: T D -B=NT=tY, gdzie t to stała stopa opodatkowania netto. Więc: Y D =Y-NT=Y-tY=Y(1-t), gdzie Y D to dochód do dyspozycji (dochód po opodatkowaniu) gospodarstw domowych.

62 Zmienia się zatem funkcja konsumpcji… C PL =KSKY D +C a =KSK(1-t)Y+C a =KSK Y+C a Gdzie KSK oznacza krańcową skłonność do konsumpcji z PKB (z Y) a nie z dochodu do dyspozycji (Y D ). KSK = KSK(1-t).

63 Zmienia się zatem funkcja konsumpcji… C PL =KSKY D +C a =KSK(1-t)Y+C a =KSK Y+C a Gdzie KSK oznacza krańcową skłonność do konsumpcji z PKB (z Y) a nie z dochodu do dyspozycji (Y D ). KSK = KSK(1-t). KSK<KSK, więc nachylenie wykresu funkcji konsumpcji w gospo- darce z państwem (a więc także nachylenie wykresu AE PL ), C PL = KSKY+Ca, okazuje się mniejsze niż wykresu funkcji konsumpcji w gospodarce bez państwa, C PL = KSK(1-t)Y+C a. AE PL Y ΔYΔY 0 G C+I 45°

64 MNOŻNIK W GOSPODARCE Z PAŃSTWEM Tym razem z każdej złotówki dodatkowego dochodu wydatki na dobra produkowane w kraju zwiększa KSK, a nie KSK złotych. 1.ΔI 2.KSKΔI 3.(KSK ΔI)KSK=KSK 2ΔI 4.KSK 2ΔIKSK=KSK 3ΔI ………………………………… Zatem mnożnik w gospodarce z państwem jest równy: M=1/(1-KSK)=1/[1-(KSK(1-t)]

65 M=1/(1-KSK)=1/[1-(KSK(1-t)] Mnożnik w gospodarce z państwem jest mniejszy niż w gospodar- ce bez państwa (podatki powodują, że KSK<KSK!). Obecność państwa w gospodarce AUTOMATYCZNIE łagodzi wahania pro- dukcji. (Przekonamy się, że podobnie działa handel zagraniczny).

66 O podatkach netto i handlu zagranicznym mówi się czasem, że są AUTOMATYCZNYMI STABILIZATORAMI gospodarki, zmniej- szając fluktuacje rzeczywistej produkcji, Y E, wokół produkcji po- tencjalnej, Y P.