MŁODA POLSKA Planty o świcie: Stanisław Wyspiański

Młodej Polski obejmuje lata 1890 – 1918 RAMY CZASOWE EPOKI Okres Młodej Polski obejmuje lata 1890 – 1918 Wieże kościoła Mariackiego: St. Wyspiański Wieże kościoła Mariackiego: St. Wyspiański

Historycy literatury za początek epoki uznają kilka dat Historycy literatury za początek epoki uznają kilka dat. Wszystkie one mają charakter umowny. Według Andrzeja Makowieckiego i Kazimierza Wyki – największych znawców epoki – Młoda Polska rozpoczyna się w 1890 roku. Z datą tą nie wiąże się żadne ważne wydarzenie literackie ani historyczne. Od tego roku można dostrzec w literaturze wyraźny wzrost deklaracji filozoficznych i artystycznych nowego pokolenia literackiego.

Tomasz Weiss uważa za początek rok 1891 – moment wydania pierwszego tomiku POEZJI Kazimierza Przerwy - Tetmajera. Inni badacze opowiadają się za rokiem 1894, w którym wydrukowany został drugi tomik POEZJI Tetmajera. Dla jeszcze innych „momentem startu” Młodej Polski jest rok 1887 – czas powstania warszawskiego tygodnika „Życie” lub 10 września 1898 – data przybycia Stanisława Przybyszewskiego do Krakowa. Dla Juliana Krzyżanowskiego Młoda Polska rozpoczyna się w roku 1895.

Zapamiętaj! Wraz z narodzinami nowej epoki pisarze pozytywistyczni nie zaprzestali działalności literackiej. Powstały wtedy najlepsze dzieła np. Lalka, Faraon, Emancypantki – B. Prusa; Gloria victis – E. Orzeszkowej; Bez dogmatu, Krzyżacy – H. Sienkiewicza; cykl sonetów Nad głębiami – Adama Asnyka

RÓŻNORODNOŚĆ NAZW EPOKI Termin Młoda Polska po raz pierwszy użyty został w roku 1898 w krakowskim piśmie „Życie”. W ten sposób Artur Górski – reprezentant młodego pokolenia – zatytułował cykl artykułów poświęconych współczesnym zjawiskom literackim. Nazwa utworzona została na wzór popularnych na Zachodzie określeń najnowszej sztuki – Młoda Francja, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia…

MODERNIZM Terminem modernizm (od fr. słowa moderne – nowoczesny) określa się najczęściej pierwsze dziesięciolecie Młodej Polski, czyli lata 1890 – 1900. Młodzi artyści manifestowali za pomocą tej nazwy nowoczesność i przełomowość swej sztuki. Wojciech Weiss: Demon, 1904.

W historii literatury polskiej funkcjonują też inne określenia epoki: modernizm, neoromantyzm, dekadentyzm, fin de siècle. Dziwny ogród: Józef Mehoffer Dziwny ogród: Józef Mehoffer

Modernizm uchodzi za najbardziej bojową fazę epoki Modernizm uchodzi za najbardziej bojową fazę epoki. Wtedy wypowiedziano „wojnę” wcześniejszym prądom artystycznym (przede wszystkim realizmowi) oraz sformułowano większość manifestów i programów literackich. Polscy twórcy podróżowali, studiowali na europejskich uczelniach. W Monachium, Paryżu, Wiedniu uczestniczyli w artystycznych dyskusjach, których celem były poszukiwania nowego kształtu sztuki. Spotkanie z najnowszymi europejskimi prądami artystycznymi było dla nich bardzo ważnym doświadczeniem. Dlatego też twórczość pozytywistów wydawała się im nudna i prowincjonalna. Młodzi twórcy buntowali się przeciw prymatowi społecznych ról literatury, szukali nowych autorytetów i świeżych doświadczeń.

Mniej interesowało ich życie codzienne, które opisywali Prus i Orzeszkowa, bardziej – poszukiwania o charakterze uniwersalnym. Od zawiłości współczesnego świata uciekali w przestrzeń wyobraźni. Stanisław Wyspiański: Chochoły (Planty nocą), 1898-99 Pisarze starszego pokolenia zarzucali modernistom bezideowość, egoizm, narcyzm.

NEOROMANTYZM Nazwa neoromantyzm sugeruje bliskie związki epoki z romantyzmem. W okresie Młodej Polski nastąpił renesans popularności Juliusza Słowackiego. Twórcy „Kordiana” przyznano status pierwszego symbolisty w naszej literaturze. Odkryto poezję Cypriana Kamila Norwida (Zenon Przesmycki –Miriam) Stanisław Wyspiański: Ludwik Solski jako stary wiarus w „Warszawiance”, 1904. Stanisław Wyspiański: Ludwik Solski jako stary wiarus w „Warszawiance”, 1904.

zainteresowanie mistyką, powrót do religii O fascynacji romantyzmem świadczyło też powszechne w tym czasie przypisywanie artyście roli maga, kapłana, jednostki wybranej, zainteresowanie mistyką, powrót do religii oraz sięganie po formę otwartą w dziedzinie kompozycji utworu literackiego. Stanisław Wyspiański: Polonia. Projekt witraża do katedry lwowskiej, 1893-4 Stanisław Wyspiański: Polonia. Projekt witraża do katedry lwowskiej, 1893-4

Fin de siècle i dekadentyzm to terminy używane wymiennie. Pierwszy z nich oznacza „koniec wieku”. Wśród elit intelektualnych i artystycznych lat 90 powszechne było poczucie kresu kultury łacińskiej. Ówczesna Europa przeżywała głęboki kryzys (aksjologiczny, artystyczny, naukowy), chyliła się ku upadkowi. Świadomość ta byłą owocem lęku przed rodzącą się kulturą masową, postrzeganą jako nowe barbarzyństwo, estetyczna dyktatura motłochu.

Jacek Malczewski: Melancholia, 1890-94 Pod pojęciem dekadentyzmu rozumiemy dominujące w tym czasie nastroje: smutku, zniechęcenia, nudy, rozczarowania do nauki, niemocy. Pierwsi dekadenci to najczęściej dawni wyznawcy scjentyzmu, którzy zwątpili w możliwości poznawcze ludzkiego rozumu. Świat stał się dla nich labiryntem, przestrzenią zagadkową i niebezpieczną. Formami obrony przed tak pojmowaną rzeczywistością stały się alienacja, działalność artystyczna, ucieczka w alkohol i narkotyki.