Dziecko w gabinecie logopedycznym – zarys terapii logopedycznej 1

Według badań, problem z prawidłową wymową ma 41% trzylatków i 50 % czterolatków. W przypadku starszych dzieci braki się pogłębiają, dotyczą bowiem 75 % pięciolatków i 78 % sześciolatków. 2

W oddziale przedszkolnym 0b liczącym 19 uczniów, 16 uczęszcza na zajęcia logopedyczne. 3

Obniżenie wieku rozpoczynania nauki szkolnej nakłada na szkołę obowiązek intensywnej pracy logopedycznej w grupie 5 - 6 latków, a na nauczanie zintegrowane większy wysiłek wyrównywania opóźnień. Systemy klasowo - lekcyjne i siedzenie w ławce nie sprzyja rozwojowi mowy dziecka. Mowa ustna schodzi na drugi plan wobec nauki czytania. Obniżenie wieku rozpoczynania nauki szkolnej 4

Wg Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: okres melodii (0-1) okres wyrazu (1-2) okres zdania (2-3) okres swoistej mowy dziecięcej (3-7) Wg Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: 5

Schemat powstawania głosek w procesie rozwoju mowy dziecka: pierwsze miesiące życia - powstają przypadkowe dźwięki tzw. głużenie ok. 6 miesiąca życia - powtarzanie usłyszanych dźwięków tzw. gaworzenie 1-2 rok życia - pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba, dziecko wymawia samogłoski ustne: a, o, e, i, u, y oraz spółgłoski: p, b, m, d, t, n , a także zmiękczone: p', b', m' 2-3 rok życia - pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia samogłoski nosowe: ę, ą i spółgłoski: w, f, w', f', ś, ź, ć, dź, ń, l, l', k, g, ch, k', g', ch', j, ł, pojawiają się spółgłoski s, z, c, dz 4-5 rok życia - pojawia się głoska r oraz głoski: sz, ż, cz, dż 5-6 rok życia - utrwalane są głoski: sz, ż, cz, dż 7 rok życia - technika mówienia opanowana Schemat powstawania głosek w procesie rozwoju mowy dziecka: 6

Wg Bartkowskiej 37 % dzieci 5-letnich nie wymawia jeszcze prawidłowo głosek sz, ż, cz, dż. U sześciolatków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Mimo tej reguły Bartkowska wykryła jeszcze nie opanowaną wymowę głosek sz, ż, cz, dż, r. Zdarzają się kłopoty z wymową grup spółgłoskowych, zwłaszcza w śródgłosie wyrazów. 7

Opóźniony rozwój mowy: Opóźnienie rozwoju mowy (mówienia i rozumienia, bądź tylko mówienia lub rozumienia) występuje wtedy, gdy proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we wszystkich, bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą, przewidzianą dla danej grupy wiekowej. W każdej sytuacji, gdy mowa jest opóźniona w stosunku do rówieśników, stwierdza się opóźnienie jej rozwoju. Opóźniony rozwój mowy: 8

samoistne opóźnienie rozwoju mowy (SORM) jest następstwem zakłóceń procesu rozwojowego, którego przyczyny związane są z indywidualnym tempem i rytmem rozwoju dziecka; niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM), który jest następstwem zaburzeń o określonej etiologii, np. upośledzenia motoryki mowy, upośledzenia sensorycznego, zaburzenia neurologicznego, zaburzenia psychicznego, deprywacji środowiskowej. Literatura przedmiotu opisuje dwa podstawowe typy opóźnień rozwoju mowy: 9

Lżejszy stopień opóźnionego rozwoju mowy jest wtedy, gdy występuje mniejsze odchylenie czasowe w pojawianiu się kolejnych stadiów rozwojowych mowy. Wg H. Spionek lekki stopień opóźnienia rozwoju mowy można stwierdzić wówczas, gdy mowa dziecka 2-letniego jest na poziomie rozwoju dziecka 1,5 rocznego lub gdy u 7-8-latka rozwój mowy jest charakterystyczny jak u dzieci 5-6-letnich. 10

Zaburzenia mowy - wady wymowy Dyslalia – nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski lub wielu głosek. W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, bezdźwięczność i inne odchylenia od normalnej artykulacji. Zaburzenia mowy - wady wymowy 11

Zaburzenia mowy - wady wymowy Seplenienie – nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż i ś, ź, ć, dź. Najczęściej spotykamy nieprawidłową realizację głosek s, z, c, dz. Jedną z odmian seplenienia jest seplenienie międzyzębowe. Inną odmianą jest seplenienie boczne. Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka. Szczelina nie tworzy się wzdłuż linii środkowej języka, lecz w częściach bocznych. Zaburzenia mowy - wady wymowy 12

Zaburzenia mowy - wady wymowy Reranie – nieprawidłowa realizacja głoski r. głoska ta może być wymawiana jak l, j, rl, jako r języczkowe, gardłowe lub opuszczane. Wymienione wady, jak r języczkowe, wargowe, policzkowe, gardłowe, wymagają wczesnej reedukacji, gdyż nie jest to zwykła zamiana fizjologiczna, ale patologiczna forma artykulacji. Bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka (język zbyt gruby, o zbyt mocnym napięciu mięśniowym lub – przeciwnie – osłabiony, albo z wadą anatomiczną (krótkie wędzidełko). Dlatego dziecko szuka innego, zastępczego r. Zaburzenia mowy - wady wymowy 13

Zaburzenia mowy - wady wymowy Bezdźwięczność – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań więzadeł głosowych. Przyczyną bezdźwięczności jest zwykle zaburzenie słuchu fonematycznego, tzn. nieróżnicowanie dźwięków o tym samym miejscu artykulacji. Zaburzenia mowy - wady wymowy 14

Osobną grupę wad wymowy stanowi jąkanie Osobną grupę wad wymowy stanowi jąkanie. Powstaje ono w wieku przedszkolnym, a ujawnia się wtórnie lub nasila w okresie dojrzewania. U małych dzieci rozumienie mowy rozwija się szybciej niż umiejętność wysławiania. Jąkanie - ogólnie mówiąc - polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, przy czym w obrazie klinicznym obserwuje się zazwyczaj wzmożone napięcie mięśni związanych bezpośrednio lub pośrednio z aktem mowy 15

Badanie wymowy obejmuje: rozmowę z dzieckiem (o rodzeństwie, przedszkolu, o zabawkach, liczenie do 10, recytacja wierszyka) sprawdzanie wymowy za pomocą kwestionariusza obrazkowego; kwestionariusz obrazkowy stosuje się, aby nie pominąć żadnego fonemu powtarzanie; polecamy powtarzanie zdań, wyrazów, sylab, głosek; sprawdzamy w ten sposób możliwości artykulacyjne dziecka; uzyskujemy odpowiedź na pytanie, czy głoskę należy wywołać, czy tylko utrwalić. Badanie wymowy obejmuje: 16

Etapy pracy logopedycznej Etap przygotowawczy. Najczęściej logopeda prowadzi dwa rodzaje ćwiczeń – usprawnianie słuchu fonematycznego i motoryki narządów mowy. Ćwiczenia słuchu fonematycznego są potrzebne wówczas, gdy dziecko nie odróżnia (lub ma wahania w tym względzie) pewnych głosek, i albo konsekwentnie zastępuje je innymi, albo je miesza. Zaburzeń słuchu fonematycznego nie należy mieszać ze słuchem fizycznym. Prawidłowy słuch fizyczny jest podstawą do rozwoju mowy. Słuch fonematyczny to zdolność różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej. Doskonalenie słuchu fonematycznego postępuje z wiekiem. Tempo tego doskonalenia jest indywidualne. Jednym z najbardziej uchwytnych przejawów opóźnienia tego rozwoju są trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu. Etapy pracy logopedycznej 17

Etapy pracy logopedycznej Drugim etapem jest wywołanie głoski. Najczęściej rodzice lub nauczyciele dostrzegają problem niekoniecznie tam, gdzie jest on najistotniejszy. Najbardziej niepokoi ich brak głoski r. Jednakże w aspekcie logopedycznym należy uwzględnić inną kolejność pracy. Wg Kani optymalne postępowanie terapeutyczne rozpoczynamy: a) od dźwięku, który pojawia się najwcześniej w mowie dziecka b) od dźwięku, nad którym dziecko samo pracuje, np. odróżnia słuchem, ale nie potrafi jeszcze samo wymówić c) od dźwięków, których wadliwa postać jest mniej utrwalona d) od dźwięków, które najłatwiej da się wywołać. Etapy pracy logopedycznej 18

Etapy pracy logopedycznej Trzeci etap pracy logopedycznej to utrwalanie. Jest to najdłużej trwająca część terapii. Głoskę, którą się wywoła należy wyćwiczyć, tak aby była wymawiana swobodnie, bez wysiłku. Konieczne jest powtarzanie dźwięków w izolacji, w sylabach, w wyrazach, w zdaniach, w tekstach. Etapy pracy logopedycznej 19

a) wiem, jak wymawia się dźwięk b) mogę wymówić dźwięk c) mogę wymówić dźwięk prawidłowo między samogłoskami d) mogę wymówić dźwięk prawidłowo w nagłosie wyrazu e) mogę wymówić dźwięk prawidłowo w śródgłosie wyrazu f) mogę wymówić dźwięk prawidłowo w wygłosie wyrazu g) mogę wymówić dźwięk prawidłowo podczas czytania h) mogę wymówić dźwięk prawidłowo w poradni i) mogę zawsze prawidłowo posługiwać się dźwiękami. Stopniowanie trudności pracy ilustruje skala opracowana przez Ch. von Ripera i J. V. Irwina, którzy nazwali ją termometrem mówienia: 20

Współpraca z rodzicami poinformować rodziców o problemie poinstruować, jak ćwiczyć - rodzic obecny na zajęciach zobowiązać do codziennych kilkuminutowych ćwiczeń wspólne motywowanie dziecka i nagradzanie za osiągnięcia angażowanie nauczycieli w proces utrwalania i automatyzacji głosek Współpraca z rodzicami 21

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 22