Mitologia, Mit o Odyseuszu.

Czasy i twórczość Homera Homer, Homeros (VIII w. p.n.e.), grecki epik, uważany za autora Iliady i Odysei. Legenda mówi, że był ślepym śpiewakiem wędrownym (aojdą). Jest uważany za najstarszego znanego z imienia poetę. Na temat okoliczności powstania i autorstwa poematów toczyły się spory od starożytności po współczesność (tzw. kwestia homerycka), np. czy były tworem jednego autora czy też wielu i czy powstały w określonym czasie lub stopniowo narastały, niektórzy uważali nawet, że Homer w ogóle nie istniał.

Większość badaczy twierdzi, że Iliada i Odyseja narodziły się na wybrzeżu Azji Mniejszej . Pisane heksametrem, stały się wzorem dla starożytnej epiki rycerskiej. Trudno przecenić ich rolę w kulturze europejskiej i światowej, bo na owych tekstach uczyła się zarówno młodzież starożytnej Grecji, jak współczesnych liceów klasycznych. Do dziś jest niewyczerpanym źródłem motywów i toposów.

Wygląd Homera

Gatunek literacki. Epos/epopeja – jeden z głównych gatunków epickich aż do XVIII w., tj. do początków powieści. Obejmuje utwory pisane wierszem (np. Odyseja Homera czy Pan Tadeusz Adama Mickiewicza). Ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów w momencie przełomowym dla danej społeczności narodowej.  Mówi najczęściej o więzi społeczno-narodowej, o ważnych postaciach i zdarzeniach oraz o wspólnie wyznawanych przez tę społeczność wartościach i wierzeniach religijnych.

W eposach Homera charakterystyczną cechą było np W eposach Homera charakterystyczną cechą było np. funkcjonowanie obok siebie dwóch płaszczyzn fabularnych: jedna w rzeczywistości bogów, druga – w świecie ludzi. Stąd wielu jego bohaterów miało rodowód boski, byli herosami.

Do najbardziej znanych innych eposów, poza Odyseją, należą: przed naszą erą – Iliada - VIII w.; Eneida - I w. p.n.e.; naszej ery –Pieśń o Rolandzie - XI w.; Jerozolima wyzwolona – XVI w.; Pan Tadeusz - XIX w.; Władca Pierścieni - XX w.

Homerowi materiału dostarczyły głównie pieśni aojdów (wędrownych pieśniarzy, gawędziarzy, bajarzy), którzy ustnie przekazywali różne mityczne opowieści z przeszłości. Homer swobodnie je przetworzył i zbudował z nich przemyślaną kompozycyjnie i fabularnie całość. Zrobił to w tak charakterystyczny dla siebie sposób że określa się ten gatunek mianem eposu homeryckiego.

Cechy gatunkowe eposu homeryckiego (na przykładzie Odysei): wszechwiedzący, obiektywny narrator, zachowujący dystans wobec opowiadanych treści; poznajemy go już w inwokacji: „Muzo! Męża wyśpiewaj (…) co przygód doświadczył i trudów! / Jak było? Powiedz, córo Dijosa, coś o tem!’’

rozpoczyna się inwokacją– rozbudowaną apostrofą umieszczoną na początku utworu, zwłaszcza poematu epickiego, w której poeta zwraca się w uroczysty sposób do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o inspirację; pisany heksametrem, wersem 6-stopowym, długim i uroczystym, w Polsce jego rolę przejął trzynastozgłoskowiec.

styl podniosły, uroczysty, patetyczny, np. Antiklea o Penelopie: „Ona zawsze stateczna sercem, dotąd siedzi / W zamku swym, gdzie dni wszystkie wśród tęsknej żałoby / Płyną jej, a na płaczach schodzą nocne doby”.

stałe epitety (np. Zeus egidowładny), porównania (np stałe epitety (np. Zeus egidowładny), porównania (np. tak zwane porównania homeryckie - przykład podany wyżej); współistnienie dwóch płaszczyzn: boskiej (nadprzyrodzonej, np. Atena, Posejdon, Zeus) i ludzkiej, np. Odyseusz, Telemach, Penelopa, Eurykleja, Melanto); każde ważne wydarzenie odbywa się przy udziale bogów, z ich ingerencją, choć i tak o wszystkim decyduje przeznaczenie (np. rady Ateny dla Telemacha w sprawie poszukiwań ojca); nagromadzenie scen realistycznych (np. pieśń Demodoka o zdobyciu Troi); nadrzędny tok akcji wzbogacony jest bardzo licznymi epizodami (Np. wiec na Itace, motyw blizny Odyseusza).

Opis utworu. Akcja rozpoczyna się od narady bogów, którzy zlitowali się nad więzionym przez nimfę Kalipso Odyseuszem i postanowili mu pomóc. Bogini Atena tymczasem udaje się na Itakę do Telemacha, syna Odyseusza, by skłonić go do podjęcia poszukiwań ojca. Telemach uzyskuje pomoc w zdobyciu statku od Ateny i wyrusza do Nestora, króla Pylos. Jednak Nestor niewiele wie na temat Odyseusza. Z Pylos Telemach wyrusza z synem Nestora do Menelaosa do Lakedajmonu. Od króla Sparty dowiaduje się, że ojciec żyje na wyspie nimfy Kalipso. W Itace zalotnicy dowiedzieli się już o podróży Telemacha i postanawiają przygotować zasadzkę, aby się go pozbyć. Tymczasem Hermes przybywa z rozkazem bogów do Kalipso, która niechętnie oznajmia Odyseuszowi, że jest wolny. Odyseusz buduje tratwę i spuszcza ją na morze. Po siedemnastu dniach i przeżyciu ciężkiej burzy, rozpętanej przez Posejdona, zostaje wyrzucony na brzeg wyspy Feaków. Rankiem nad brzeg morza przybywa królewna Nauzykaa. Odys wynurza się z zarośli i prosi ją o pomoc. Nauzykaa odziewa bohatera i zaprasza do bajkowego pałacu swego ojca Alkinoosa. Na dworze Odyseusz zostaje przyjęty bardzo serdecznie. Opowiada swe dzieje, ukrywając na razie imię. Potem przedstawia się Feakom i relacjonuje swe dotychczasowe przygody. Feakowie obdarowują Odysa kosztownościami i odwożą go na Itakę. Bohater budzi się i nie poznaje ojczystej ziemi. Dopiero Atena przekonuje go, że to Itaka. Odys ukrywa dary Feaków w pieczarze i przemieniony przez Atenę w okrytego łachmanami żebraka udaje się do chaty pasterza Eumajosa. Zostaje serdecznie przyjęty, ale nie ujawnia, kim jest.

Z polecenia Ateny wraca ze Sparty Telemach, unikając zasadzki zalotników. W chacie Eumajosa dochodzi do spotkania ojca z synem i rozpoznania. Następnie obaj planują, jak pozbyć się z domu intruzów. Telemach wraca do pałacu i wita się z matką. Na drugi dzień przybywają tam Odys-żebrak z Eumajosem. Poznaje bohatera jedynie stary pies Argos. Zalotnicy obrzucają żebraka obelgami, lżą go też dawni słudzy. Dopiero wieczorem, po wyjściu zalotników, Odys rozmawia z Penelopą, ale nie daje się jeszcze rozpoznać. Litując się nad żebrakiem, Penelopa wzywa starą służącą Eurykleję, by umyła przybyszowi nogi. Staruszka poznaje Odysa po bliźnie na nodze. Odyseusz nakazuje jej jednak zachowanie tajemnicy. Następnego dnia Penelopa urządza zawody łucznicze, które zadecydują o wyborze przez nią męża. Odyseusz bez wysiłku napina cięciwę - strzała przeszywa otwory dwunastu toporów. Kolejna zabija jednego z zalotników. Odys ujawnia, kim jest. Rozpoczyna się rzeź, giną wszyscy zalotnicy. Służące, które żyły z nimi, zostają powieszone. Odys ogniem i siarką wykadza megaron, czyli główną salę w pałacu. Wtedy dopiero, wykąpany i odmieniony przez Atenę, staje przed żoną, witającą go z radością. Rano Odys odwiedza ojca, Laertesa, by naradzić się z nim, jak uniknąć zemsty rodzin pomordowanych. Na agorze zebrali się już ich zwolennicy i zanosi się na śmiertelny bój. Wtedy zjawia się Atena i kładzie kres waśniom, wzywając do pojednania.

Opis bohaterów Odysei Odyseusz - Odys, gr. Odysseus, łac. Ulixes, Ulisses; główny bohater, król Itaki, syn Laertesa, mąż Penelopy, ojciec Telemacha. Ukazany przede wszystkim poprzez wydarzenia, w których uczestniczy. Wygląd Odyseusza zmienia się w zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się bohater. Telemach - syn Odyseusza i Penelopy. Wspiera matkę w jej oporze przeciw zalotnikom. Wraz z Ateną wyrusza na poszukiwania ojca. Po powrocie do Itaki spotyka ojca w przebraniu żebraka i dzielnie pomaga mu w zgładzeniu zalotników. Penelopa - żona Odyseusza. Wzór i ideał wierności małżeńskiej. Czeka dwadzieścia lat na powrót Odysa. Zalotnicy usiłowali wymusić na niej wybór jednego z nich na męża, ucztując nieustannie w jej domu i trwoniąc w ten sposób majątek Odysa. Przyrzekła im ustąpić, gdy uszyje całun śmiertelny dla Laertesa. Całą noc pruła to, co uszyła w dzień. Na koniec zgodziła się poślubić tego, kto napnie łuk Odysa. Dokonał tego sam Odyseusz w przebraniu żebraka.

Odyseusz i Penelopa

Mapa przedstawiająca podróż Odysa

Przygody Odysa w sztuce

Odyseusz i Polifem

Laertes - król Itaki, ojciec Odyseusza. Nestor - król Pylos, najstarszy i najbardziej doświadczony uczestnik wojny trojańskiej. Jeden z nielicznych, którzy po zdobyciu Troi wrócili szczęśliwie do ojczyzny. Udziela rad Telemachowi, który przybywa do Pylos w poszukiwaniu informacji o zaginionym ojcu.

Menelaos - król Sparty, uczestnik wojny trojańskiej, mąż Heleny; żyje szczęśliwie w domu ze swoją piękną i szanowaną małżonką, dzięki której, jako córce Zeusa, i on ma zapewnione po śmierci Pola Elizejskie. Przekazuje Telemachowi informację, że Odyseusz przebywa na wyspie nimfy Kalipso. Kirke - boginka-czarodziejka, mieszkająca na bajecznej wyspie Ajaja; córka Heliosa, słynąca ze znajomości magii i trujących ziół. Jej dom otaczały dzikie zwierzęta, oswojone przez nią. Zamieniła towarzyszy Odyseusza w świnie, ale po interwencji Odysa przywróciła im ludzką postać. Odyseusz spędził u niej rok, a gdy postanowił ją opuścić, Kirke wysłała go do Hadesu, aby zasięgnął wróżby u Tejrezjasza. Sama także udzieliła mu rad na dalszą drogę. Kalipso - nimfa, córka Atlasa. Mieszka na bajecznej wyspie Ogygii i przyjmuje Odyseusza, który tam rozbił swój okręt. Przyrzeka mu nieoemiertelnooeć, ale Odys pragnie powrócić do domu. Kalipso pozwala mu odpłynąć dopiero po siedmiu latach pobytu na jej wyspie, zaopatrzywszy go w narzędzia i materiały do budowy tratwy.

Problematyka Odysei Problematyka Odysei koncentruje się przede wszystkim na niezwykłych, często bardzo dramatycznych, przygodach władcy Itaki. Jego podróż może być odczytana jako metafora ludzkiego losu. Bohater epopei wędruje i mimo wielu trudów wciąż nie może dotrzeć do upragnionego celu. Odyseusz chce powrócić spod Troi do Itaki, swojego domu i ojczyzny. Powrót trwa dziesięć lat, ponieważ na drodze bohatera ciągle pojawiają się jakieś przeciwności. Odys jednak uparcie dąży do celu. Dom w Odysei to przede wszystkim miejsce upragnione. Być może król Itaki już nie bardzo pamięta, jak wygląda dom, do którego zmierza, ale wie, że to jego miejsce na ziemi i że za wszelką cenę musi tam dotrzeć. Idea utworu wyraźnie ilustruje przesłanie, że takie właśnie jest ludzkie życie, pełne trudów, zasadzek, niebezpieczeństw, pokonywania przeszkód. Ponieważ wędrówkę Odyseusza odczytuje się jako metaforę ludzkiego życia, dom, do którego bohater zmierza, staje się symbolicznym celem życia człowieka, do którego trzeba zawsze dążyć.

Każdy człowiek pragnie osiągnąć jakiś cel, dotrzeć do swej Itaki Każdy człowiek pragnie osiągnąć jakiś cel, dotrzeć do swej Itaki. Walczy, pracuje, męczy się i wreszcie kiedyś dopływa do brzegu, jakiejś wymarzonej wyspy lub tylko do kresu wędrówki i życia. Tułaczka Odyseusza ma jeszcze inne znaczenie. To wyprawa w głąb siebie, poznanie swoich słabości, odnalezienie i określenie tego, co naprawdę w życiu ważne i wartościowe. Dlatego Odys odrzuca nieśmiertelność ofiarowywaną mu przez piękną Kalipso. W czasie lat podróży odkrywa, że pragnie jedynie powrócić do domu i do rodziny. Odyseja, tak jak ludzkie życie, zawiera wszystko: zdradę, namiętności, poszukiwanie drogi życia, walkę siły z podstępami i przebiegłością, strach i odwagę człowieka, ale także miłość, wierność, przyjaźń i gościnność. Wymowa utworu, mimo dramatycznych doświadczeń bohatera, jest optymistyczna i pełna humanizmu. Mimo że los bywa okrutny, miota człowiekiem jak łupiną orzecha, to jednak warto żyć i pokonywać trudności.

Motywy literackie Podróż/Wędrówka – ‘Odyseja’ opisuje dziesięć lat przymusowej tułaczki Odyseusza i jego przygody. Wierność – wierność psa Argosa, który po dwudziestu latach nieobecności poznał swojego pana, wierność żony Odysa - Penelopy, która przez dwadzieścia lat wierzyła, że jej mąż wróci. Miłość – miłość Penelopy do Odysa, Telemacha do ojca, Odysa do swojej rodziny i ojczyny Itaki, miłość Kalypso do Odysa. Władza – chęć zdobycia tronu Itaki przez zalotników; Odyseusz jako władca Itaki, który wiernie służy ojczyźnie na wojnie, mimo wielu przeszkód wraca na ukochaną wyspę. Wytrwałość – Odyseusza - w czasie powrotu do ojczyzny, Telemacha - podczas poszukiwania swojego ojca, Penelopy – brak uległości wobec zalotników. Pozostałe: zdrada, mąż, żona, arkadia, ojczyzna, tęsknota, samotność, przygoda, fatum, mądrość (spryt), śmierć, człowiek, jako marionetka w rękach bogów.