Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie” Dopłaty bezpośrednie a Zasada Wzajemnej Zgodności w gospodarstwach rolnych województwa dolnośląskiego Dobrostan zwierząt Szkolenie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 przeprowadzone w ramach operacji szkoleniowej – umowa nr 00001-6900 FA1900040/09. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi  

Wymogi w zakresie dobrostanu zwierząt Dobrostan zwierząt wchodzi w zakres Obszaru C unijnych wymogów – kontrolowanych w Polsce od roku 2013. Wprowadzenie wymogów tych ma na celu zapewnienie zwierzętom zdrowia, komfortu bytowania, a także zapobiegania zranieniom i cierpieniu. 2

Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich Wybrane akty prawne: Dyrektywa Rady 98/58/WE z 20 lipca 1998 r. dotycząca ochrony zwierząt gospodarskich Dyrektywa Rady 91/629/EWG z 19 listopada 1991 r. ustanawiająca minimalne normy ochrony cieląt Dyrektywa Rady 91/630/EWG z 19 listopada 1991 r. ustanawiająca minimalne normy ochrony świń 3

Wymogi w zakresie dobrostanu zwierząt W zakres wymogów wchodzą: - ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich oraz minimalne wymagania w zakresie ochrony cieląt minimalne wymagania w zakresie ochrony świń 4

Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich obejmują wymagania w zakresie: technologii stosowanych w chowie i hodowli zwierząt, kwalifikacji osób obsługujących zwierzęta, dozoru zwierząt, żywienia z uwzględnieniem aspektu higienicznego, zoohigieny, komfortu zwierząt – zwłaszcza chorych, jakości budynków i pomieszczeń, w których przebywają zwierzęta, przechowywania dokumentacji dotyczącej leczenia i padnięć, 5

Technologia chowu i hodowli zwierząt Chów i hodowla zwierząt muszą uwzględniać potrzeby fizjologiczne i behawioralne poprzez stworzenie odpowiednich warunków utrzymania zwierząt. Technologie te nie mogą: narażać zwierząt na urazy i zranienia (technopatie), być źródłem cierpienia z powodu niemożności przejawiania i zaspokajania potrzeb behawioralnych. 6

Kwalifikacje personelu obsługującego zwierzęta Formalne, bądź będące rezultatem wieloletniego doświadczenia praktycznego obejmują: zadawanie paszy, pojenie, pielęgnację i opiekę nad zwierzętami chorymi, bezpieczną obsługę zwierząt, obsługę urządzeń i sprzętu wykorzystywanego w chowie zwierząt. 7

Obowiązkowy dozór obejmuje: uchwycenie symptomów zdrowia/choroby, uchwycenie bezpiecznych/niebezpiecznych dla zwierząt warunków, uchwycenie obecności/braku znaków identyfikacyjnych u zwierzęcia, identyfikacje zagrożeń z tytułu głodu, pragnienia, obrażeń ciała lub stresu. Zwierzęta gospodarskie utrzymywane w pomieszczeniach powinny być kontrolowane minimum raz dziennie (wyjątek cielęta 2x). 8

Żywienie – obejmujące aspekt technologiczny i higieniczny dopilnowanie zastosowania siary w jak najkrótszym okresie od urodzenia zwierząt, uwzględnienie potrzeb pokarmowych – zależnych od wieku i masy ciała zwierząt, zapewnienie jednoczesnego dostępu do pasz objętościowych, treściwych i wody, ograniczenie wpływu czynników oddziałujących na pobranie paszy – w tym przede wszystkim termicznych. 9

Żywienie – obejmujące aspekt technologiczny i higieniczny cd. Sposób zadawania paszy i wody nie może budzić zastrzeżeń higienicznych: urządzenia do zadawania paszy i pojenia muszą być sprawdzane, co najmniej raz dziennie, wykryte awarie należy natychmiast usuwać, stosowanie alternatywnych metod karmienia i pojenia na czas naprawy lub remontu. 10

Zoohigieniczny aspekt dobrostanu Warunki mikroklimatyczne: termiczno - wilgotnościowe - dostosowane do gatunku, kategorii i wieku zwierząt, hałas nie powinien przekraczać 85 dB, zanieczyszczenia powietrza, dopuszczalne stężenia gazów CO2 - 3000 ppm NH3 - 20 ppm H2S - 5 ppm 11

Zoohigieniczny aspekt dobrostanu c.d. zapylenie powietrza, – stopień zapylenia można zmniejszyć zapewniając optymalną wilgotność powietrza w pomieszczeniach (60-70%). Wentylacja pomieszczeń pełni funkcję mikroklimatogenną; niedowentylowanie, jak i przewentylowanie wywiera ujemny wpływ na zdrowotność i produkcyjność zwierząt. Wentylacja mechaniczna wymaga systemu alarmowego i wentylacji „zapasowej”. 12

Zoohigieniczny aspekt dobrostanu cd. Oświetlenie: naturalne (stosunek powierzchni okien do podłogi) 1:18, 1:20 sztuczne - jarzeniowe 2 - 4 W/m2 - żarowe 8 - 16 W/m2 13

Komfort zwierząt możliwość swobodnego poruszania się zwierząt (swobodne położenie się, wstawanie, obracanie się, dostęp do paszy, itp.) odpowiednia ilość izolatek ze szczególnie komfortowymi warunkami bytowania zwierząt, miejsca przebywania zwierząt utrzymywane w czystości, zapobieganie gromadzeniu się much, gryzoni, podłogi równe, twarde i stabilne. Pomieszczenia, kojce oraz ich wyposażenie nie mogą stwarzać zagrożenia zranieniem zwierzęcia. 14

Dokumentacja leczenia i padnięć zwierząt Właściciel zwierząt zobowiązany jest do przechowywania dokumentacji leczenia zwierząt. Należy również prowadzić zapisy padnięć zwierząt – datę padnięcia, gatunek, znaki identyfikacyjne (jeśli wymagają tego przepisy ustawy o identyfikacji i rejestracji zwierząt), wiek, przyczyny padnięcia. Pamiętać należy, że zabronione jest samodzielne grzebanie, utylizowanie zwłok zwierząt, o ile nie ma się do tego uprawnień. 15

Minimalne wymagania w zakresie ochrony świń Obejmują wymagania w zakresie: norm powierzchniowych dla poszczególnych kategorii zwierząt, parametrów podłóg szczelinowych, norm postępowania z lochami i prosiętami, dopuszczalności form ograniczania ruchu zwierząt, działań zapobiegających agresji. 16

Normy powierzchniowe dla poszczególnych kategorii zwierząt Dla poszczególnych grup wagowych przy grupowym utrzymaniu od 0,15 do 0,65 m2 na sztukę, jak w tabeli poniżej (następny slajd), w m2/szt. Przy wadze ponad 110 kg, co najmniej 1 m2 17

Normy powierzchniowe dla poszczególnych kategorii zwierząt cd. masa ciała (kg) minimum do 10 0,15 20-30 0,30 50-85 0,55 10-20 0,20 30-50 0,40 85-110 0,65 18

Normy powierzchniowe dla poszczególnych kategorii zwierząt Minimum powierzchni przy grupowym utrzymaniu dla loszek po pokryciu wynosi od 1,48 do 1,80 m2/szt., dla macior od 2,03 do 2,48 m2/szt. – rosnąc wraz ze spadkiem liczebności grupy zwierząt, zgodnie z tabelą poniższą (następny slajd), w m2/szt. 19

Normy powierzchniowe dla poszczególnych kategorii zwierząt cd. kategoria min. dla grupy <6 szt. min. dla grupy 6-40 szt. min. dla grupy >40 szt. loszki 1,80 1,64 1,48 maciory 2,48 2,25 2,03 Minimum powierzchni dla knura zarodowego to 6 m2 W wypadku krycia w kojcu wzrasta do 10 m2 20

Parametry podłóg szczelinowych Obejmują 2 wskaźniki szerokości: belek szczelin Są one różne w zależności od grup technologicznych. Tabela poniżej (następny slajd) obrazuje oba wskaźniki dla 5 grup technologicznych (podane w mm). 21

Parametry podłóg szczelinowych cd. wskaźniki szerokości prosięta warchlaki knurki/loszki hodowlane tuczniki lochy belki 50 80 szczeliny 11 14 18 20 22

Dodatkowe normy postępowania z lochami i prosiętami Obejmują m.in.: odrobaczenie loch, czyszczenie i dezynfekcję pomieszczeń, wprowadzanie zwierząt do pomieszczeń przystosowanych na czas proszenia, oświetlenie sztuczne musi funkcjonować min. 8 godzin dziennie o natężeniu 40 lx, 4-tygodniowy odchów prosiąt – przy możliwości skrócenia do 3 tygodni. Wyjątkiem od ww. zasad są wskazania natury weterynaryjnej. 23

Ograniczenia ruchu zwierząt Niedopuszczalne jest wiązanie i pętanie zwierząt oraz drutowanie w obrębie pomieszczeń, wyjątkiem są zabiegi związane z kontrolowanym ograniczeniem ruchu przez służbę weterynaryjną, np. w związku ze szczepieniem. 24

Zabiegi na zwierzętach Wykonywane do 7 dnia życia bez zastosowania znieczulenia: kastracja samców nierutynowe: skracanie kiełków u prosiąt, obcinanie i skracanie ogonków u prosiąt. Przy utrzymaniu pastwiskowym zakładanie kółka nosowego. 25

Działania zapobiegające agresji materiały absorbujące uwagę zwierząt, wyrównanie w grupach zwierząt – wiekowe i wagowe, równość w dostępie do paszy, eliminacja z grupy zwierząt agresywnych, poranionych, słabych bądź chorych, zapewnienie przestrzeni umożliwiającej realizację podstawowych potrzeb. 26

Minimalne wymagania w zakresie ochrony cieląt Obejmują wymagania w zakresie: norm powierzchniowych dla cieląt utrzymywanych w kojcach indywidualnych, norm powierzchniowych utrzymania grupowego cieląt, pomieszczeń dla cieląt, form ograniczania ruchu cieląt, żywienia i pojenia cieląt. 27

Normy powierzchniowe dla cieląt utrzymywanych indywidualnie szerokość - co najmniej wysokość zwierzęcia w kłębie długość – co najmniej 1,1 długości ciała zwierzęcia W kojcach indywidualnych mogą być utrzymywane cielęta do 8 tygodnia życia. Wyjątek stanowi izolacja w myśl zaleceń weterynaryjnych. 28

Normy powierzchniowe utrzymania grupowego cieląt Minimalna powierzchnia na sztukę powinna wynosić: 1,5 m2 do 150 kg 1,7 m2 - 150-220 kg 1,8 m2 - powyżej 220 kg 29

Pomieszczenia dla cieląt Cielętniki - muszą być zbudowane z materiałów nieszkodliwych dla zwierząt i termoizolacyjnych. Elementy wyposażenia - zwłaszcza te, z którymi zwierzęta mają bezpośredni kontakt muszą nadawać się do umycia i dezynfekcji. Kojce - posiadają przegrody umożliwiające kontakt wzrokowy oraz pozwalają na swobodne położenie się, odpoczynek. 30

Formy ograniczania ruchu zwierząt Dopuszczalne są niektóre formy ograniczania ruchu zwierząt. Dotyczy to ograniczenia ruchu cieląt na czas zabiegów weterynaryjnych, a szczególnie wiązania na czas pojenia cieląt. Wymogi: wiązanie na okres nie dłuższy niż godzina, sposób wiązania i użyte materiały mają wykluczyć ewentualność duszenia bądź zranienia, swoboda kładzenia się i wstawania. 31

Żywienie i pojenie cieląt karmienie powinno odbywać się przynajmniej 2 razy dziennie, cielę po urodzeniu powinno otrzymać siarę nie później niż w ciągu 6 godzin po urodzeniu, powyżej 2 tygodnia życia cielę powinno mieć zapewniony dostęp do odpowiedniej ilości świeżej wody, zbilansowanie dawki pokarmowej musi pokryć zapotrzebowanie na żelazo; średni poziom hemoglobiny we krwi na poziomie 4,5 mmol/l, cielęta muszą mieć zapewnioną w paszach objętościowych wzrastającą ilość włókna od 50-250g między 8. a 20 tygodniem życia. 32

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich 1 W gospodarstwie stosowane są tylko dozwolone technologie chowu i hodowli zwierząt. 2 Osoby obsługujące zwierzęta posiadają odpowiednią wiedzę/kwalifikacje. 3 Zwierzęta gospodarskie (poza cielętami) utrzymywane w pomieszczeniach są doglądane przynajmniej raz dziennie. 4 W gospodarstwie znajduje się system oświetleniowy pozwalający na doglądanie zwierząt o każdej porze. 5 Zwierzęta gospodarskie otrzymują paszę dostosowaną do ich potrzeb. 6 Zwierzęta mają zapewniony dostęp do wystarczającej ilości wody. 33

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich 7 Zwierzęta utrzymywane grupowo nie karmione do woli lub z automatycznych stacji żywieniowych mają zapewniony jednoczesny dostęp do pasz. 8 Zwierzęta utrzymywane w pomieszczeniach inwentarskich karmione są przynajmniej raz dziennie. 9 Sprzęt i urządzenia do karmienia i pojenia wykonany jest z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt i ludzi. 10 Sprzęt i urządzenia do karmienia i pojenia jest czyszczony i dezynfekowany regularnie. 11 Sprzęt i urządzenia do karmienia i pojenia jest w dobrym stanie technicznym i sanitarnym. 12 Sprzęt i urządzenia do karmienia i pojenia są tak skonstruowane i rozmieszczone, że zapobiegają zanieczyszczaniu znajdującej się w nich paszy lub wody. 13 Budynki i pomieszczenia inwentarskie są utrzymywane w czystości. 34

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich 14 Budynki i pomieszczenia inwentarskie są zbudowane z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt i ludzi. 15 Budynki i pomieszczenia inwentarskie są zbudowane tak, że nie ma żadnych elementów wystających, ostrych itp., powodujących zranienie lub cierpienie zwierząt. 16 Podłogi, na których przebywają zwierzęta są gładkie, nie śliskie, stabilne i równe. 17 Miejsce, w którym odpoczywają zwierzęta jest wygodne, suche, czyste. 18 Zwierzęta utrzymywane grupowo mają możliwość  jednoczesnego odpoczynku/leżenia. 19 Zwierzęta przebywające w pomieszczeniach mają zapewnione oświetlenie naturalne lub sztuczne. 20 W pomieszczeniach inwentarskich stosowany jest system wentylacji grawitacyjnej. 35

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich 21 W pomieszczeniach inwentarskich stosowany jest system wentylacji mechanicznej. 22 W gospodarstwie posiadającym wentylację mechaniczną zapewniony jest system wentylacji awaryjnej. 23 W gospodarstwie posiadającym wentylację mechaniczną zapewniony jest system alarmowy/ostrzegawczy w razie awarii wentylacji mechanicznej. 24 System alarmowy/ostrzegawczy jest regularnie sprawdzany. 25 W pomieszczeniu inwentarskim poziom stężenia CO2, NH3 i H2S nie jest szkodliwy dla zdrowia zwierząt. 26 W pomieszczeniu inwentarskim czyni się starania by zminimalizować obecność kurzu. 27 Zabiegi lekarsko weterynaryjne wykonywane są wyłącznie przez osoby posiadające takie uprawnienia. 36

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Ogólne wymagania dotyczące ochrony zwierząt gospodarskich 28 Na zwierzętach nie wykonuje się zbiegów powodujących ich długotrwałe zranienie i cierpienie. 29 W gospodarstwie istnieje możliwość izolowania zwierząt chorych, słabszych. 30 Zwierzęta gospodarskie mają zapewnioną swobodę ruchów. 31 Zwierzęta gospodarskie utrzymywane w systemie otwartym mają zapewnione schronienie przed drapieżnikami, złymi warunkami atmosferycznymi, dostęp do wody. W okresie zimowym w miejscach gromadzenia się zwierząt zapewniona jest ściółka i niezamarzająca pasza i woda. Dodatkowe wymogi ochrony cieląt 32 Cielęta odsadzone utrzymywane w pomieszczeniu inwentarskim doglądane są przynajmniej dwa razy dziennie. 33 Cielęta odsadzone utrzymywane w systemie otwartym doglądane są przynajmniej raz dziennie. 37

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Dodatkowe wymogi ochrony cieląt 34 Nowonarodzone cielęta otrzymują siarę najpóźniej w ciągu 6 godzin po urodzeniu. 35 Dieta cieląt zabezpiecza ich potrzeby w zakresie ilości włókna i żelaza. 36 Cielęta w pomieszczeniach inwentarskich karmione są przynajmniej dwa razy dziennie. 37 Cielęta powyżej 2 tygodnia życia mają zapewniony dostęp do wody lub innych płynów zaspokajających pragnienie 38 Miejsce do leżenia dla cieląt do 2 tygodnia życia ma wyściółkę. 39 Cielęta mają zapewnione oświetlenie zgodnie z ich potrzebami. 40 Dla cieląt utrzymywanych pojedynczo (w tym na polecenie lekarza weterynarii) wymiary kojca są zgodne z przepisami. 38

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Dodatkowe wymogi ochrony cieląt 41 Gospodarstwo ma prawo utrzymywać cielęta pojedynczo ze względu na wiek lub ilość cieląt w gospodarstwie. 42 Cielęta utrzymywane grupowo mają zapewnione minimalne powierzchnie zgodnie z wymogami. 43 Na ciele cieląt nie ma oznak długotrwałego ich wiązania oraz przestrzega się zakazu zakładania kagańców. Dodatkowe wymogi ochrony  świń 44 Miejsce do leżenia dla prosiąt ma wyściółkę. 45 Świnie mają zapewnione oświetlenie na poziomie minimum 40 lx przez 8 godzin dziennie. 46 W pomieszczeniach dla świń ciągły hałas nie przekracza 85 db. 47 Prosięta powyżej 2 tygodnia życia mają zapewniony dostęp do wody lub innych płynów zaspokajających pragnienie. 39

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Dodatkowe wymogi ochrony  świń 48 Minimalne powierzchnie dla poszczególnych grup świń utrzymywanych grupowo są zapewnione. 49 W gospodarstwie loszki hodowlane i lochy pomiędzy 4 tygodniem po pokryciu a 1 tygodniem przed wyproszeniem utrzymywane są pojedynczo ponieważ w gospodarstwie: a) jest mniej niż 10 sztuk loch i loszek b) w gospodarstwie jest okres przejściowy do 31 grudnia 2012 roku. 50 Knury zarodowe mają zapewnioną, co najmniej minimalną (6 lub 10 m2/szt.) powierzchnię kojca. 51 Kojec knura jest usytuowany w sposób pozwalający mu na widzenie, słyszenie i wąchanie innych świń. 52 W gospodarstwie w celu zapobieżenia agresji świń utrzymywanych grupowo zapewnia się m.in.: materiały manipulacyjne, grupy zwierząt wyrównane pod względem wieku i wagi, jednoczesny dostęp do paszy, pasze objętościowe zapewniające poczucie sytości, eliminację z grupy zwierząt wyjątkowo agresywnych. 40

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Dodatkowe wymogi ochrony  świń 53 Lochy i loszki prośne oraz samice z prosiętami mają zapewnione: odrobaczenie, oczyszczone z pasożytów kojce, wyczyszczone i ewentualnie zdezynfekowane kojce, materiały do budowy gniazda najpóźniej na 1 tydzień przed wyproszeniem, na czas proszenia odpowiednią ilość miejsca. 54 Prosięta przebywające w kojcu z maciorą są zabezpieczone przed przygnieceniem przez maciorę. 55 Prosięta odsadzone w wieku przynajmniej 21 dni są przeniesione do wyspecjalizowanego, oczyszczonego i zdezynfekowanego pomieszczenia. 56 Prosięta nie są odsadzane przed upływem 28 dni, jeśli nie zagraża to zdrowiu i życiu maciory albo prosiąt lub nie zapewnia się wymogów z punktu powyżej. 41

Lista sprawdzająca w zakresie dobrostanu zwierząt Lp. Wymogi zgodności TAK NIE NIE DOTYCZY UWAGI Dodatkowe wymogi ochrony  świń 57 W gospodarstwie świnie nigdy nie są wiązane i pętane. 58 Świnie utrzymywane w pomieszczeniach nie mają zadrutowanych/zakolczykowanych nosów. 42

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie” Dziękuję za uwagę Szkolenie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 przeprowadzone w ramach operacji szkoleniowej – umowa nr 00001-6900 FA1900040/09. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi