Staropolskie prawo rodzinne i opiekuńcze © Anna Karabowicz

Pokrewieństwo w linii prostej – zstępni i wstępni w linii bocznej stopnie pokrewieństwa komputacja rzymska – w prawie spadkowym: tot gradus quod generationes komputacja kanoniczna – w prawie małżeńskim © Anna Karabowicz

Stosunki między rodzicami a dziećmi duży zakres władzy ojcowskiej władza ojcowska ustawała w chwili zawarcia przez dziecko małżeństwa (w przypadku szczeg. córek) lub osiągnięcia dojrzałości; istnienie instytucji niedziałów ojcowskich Zbiór praw sądowych (1778) przewidywał „rządy ojca i matki” w stosunkach majątkowych – tzw. niedziały ojcowskie utrudniające uniezależnienie się dorosłych synów © Anna Karabowicz

Pochodzenie dziecka dzieci prawe i nieprawe (bękart, wylęganiec, pokrzywnik) zrodzone w związku pozamałżeńskim lub z małżeństwa nieważnego pogorszenie sytuacji dzieci nieprawych pod wpływem nauki Kościoła dzieci nieprawe nie wchodziły do rodziny ojca, nie dziedziczyły po nim, nie nosiły jego nazwiska, nie nabywały praw szlacheckich możliwość uprawnienia, legitymowania dzieci nieprawych przez ojca: przez później zawarte małżeństwo (per subsequens matrimonium) – dopuszczane przez prawo kanoniczne, w prawie ziemskim od 1578 r. (powtórzone w 1633 r.) zakaz legitymowania w ten sposób; dozwolone ponownie od 1768 r., ale i tak nie nabywały praw szlacheckich, w prawie miejskim i wiejskim dopuszczalna król mógł legitymować nieprawe dziecko – do 1578 r., od tego roku konieczna była zgoda sejmu, król mógł legitymować w miastach królewskich © Anna Karabowicz

Adopcja - przysposobienie rozpowszechniła się w XIII w. wśród szlachty z początku instytucja o charakterze familijnym od XVI w. nabierała cech majątkowych – dla celów ominięcia zakazów i ograniczeń w obrocie nieruchomości – dlatego adoptowany nie zrywał związków rodzinnych z biologiczną rodziną, ani nie tracił uprawnień spadkowych, nazwisko adoptującego przyjmował tylko wtedy, gdy obejmował po nim majątek nieruchomy, adoptować mogła także kobieta za zgodą swoich krewnych, adopcja była odwołalna adopcja braterska wśród szlachty w czasach nowożytnych – zapewnienie dziedziczenia wzajemnego po sobie adopcja do herbu – bez skutków majątkowych, stosowana najczęściej wobec nobilitowanych, zakazana w 1616 r. © Anna Karabowicz

Stosunki majątkowe rodzinne Umowa wydziału – wyposażenie w grunt oraz inwentarz syna lub córki przy zawieraniu małżeństwa Umowa wymowy – zastrzeżenie ze strony rodziców, którzy przekazywali prowadzenie gospodarstwa dzieciom, by dożywotnio mogli mieszkać u nich i mieć utrzymanie © Anna Karabowicz

Opieka nad nieletnimi w średniowieczu opieka sprawowana w interesie majątku pupila, była prawem a nie obowiązkiem krewnych w czasach nowożytnych stopniowo uwzględniano dobra osobistego pupila, rozszerzono krąg osób uprawnionych do opieki, stworzono urzędową kontrolę jej sprawowania (od konstytucji 1775 r.) osoby opiekunów: opieka naturalna, przyrodzona – matka, po jej śmierci lub zamążpójściu najbliżsi krewni opieka testamentowa (ojcowska) – Statut warcki (1423) przyznawał ojcu prawo do ustanawiania opiekuna w testamencie spośród krewnych lub obcych opieka nadana, urzędowa – w razie braku opiekuna testamentowego czy naturalnego obowiązki i prawa opiekuna: utrzymywanie i wychowywanie pupila dbanie o całość i nienaruszalność jego majątku prawo do pobierania dochodów z majątku pupila 1565 r. obowiązek sporządzania przy obejmowaniu opieki inwentarza w obecności 2 krewnych ojca, zakaz zbywania, obciążania majątku pupila, obowiązek wykształcenia pupila, mógł być pozbawiony funkcji Od XVI w. jeśli opiekun nie chciał wydać 18-lteniej szlachcianki za mąż (bo utraciłby zarząd jej dobrami) to mogła ona prosić krewnych lub króla o innego opiekuna II poł. XVIII w. – w razie braku testamentowego opiekuna opiekę obejmowała matka, jeśli i jej nie było wyznaczał go sąd ziemski lub grodzki, król władzą nadopiekuńczą, coroczne rachunki w sądzie, wynagrodzenie w wysokości 10% dochodów z majątku pupila prawo miejskie – specjalne urzędy nadzorujące, opiekunów wyznaczał sąd spośród krewnych, sporządzanie inwentarza, rachunek z opieki prawo wiejskie – wyznaczali opiekuna rodzice, urząd wiejski lub dwór, oni sprawowali nadzór © Anna Karabowicz

Kuratela opiekę nad dorosłymi nazywano kuratelą od XVI w. dla chorych fizycznie lub psychicznie, upośledzonych, w podeszłym wieku, marnotrawcy, od XVI w. dla osób, które osiągnęły lata sprawne, ale nie dojrzałe, stare panny, kobiety separowane, rozwódki, czasem wdowy wyznaczani przez podopiecznych lub na wniosek rodziny, dla marnotrawcy przez króla kurator jedynie współdziałał w zarządzie majątkiem podopiecznego, choć w przypadku marnotrawcy uprawnienia kuratora były szersze © Anna Karabowicz