Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ Metodologia nauk Metodologia nauki i nauk. Przedmiot i zakres. Podstawowe pojęcia. Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2011/2012

Metodologia – wstęp

Co to jest metodologia? Metodologia = teoria metody Metodologię można sformułować dla każdej dziedziny Są dwie grupy metodologii: te, które dotyczą działania fizycznego i te, które dotyczą działania duchowego (w tym – myślenia) (Bocheński, 1992, s. 20, 21)

Co to jest metodologia nauk? Metodologia nauk, w aspekcie pragmatycznym – nauka o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych; w aspekcie teoretycznym – nauka o elementach i strukturze systemów naukowych (Encyklopedia PWN http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co=metodologia)

Co to jest metodologia nauk? Cd. Ogólna metodologia myślenia naukowego, „omawia ona metody, które znajdują zastosowanie w każdym myśleniu teoretycznym albo przynajmniej w znacznej części nauk. Ta i tylko ta metodologia jest częścią logiki” Metodologie specjalne – w ramach poszczególnych nauk (Bocheński, 1992, s. 21)

Metodologia nauki i metodologia nauk Metodologia nauki – bada to, co wspólne dla wielu nauk (dyscyplin naukowych) Metodologia nauk – bada osobliwości poszczególnych dyscyplin (Bronk, 1992, s. 354)

Nauki o nauce, nauki o wiedzy Epistemologia (inne nazwy – gnoseologia, teoria poznania), filozofia nauki, logika, metanauka, metodologia nauk, socjologia wiedzy, teoria nauki – pojęcia, wzajemne relacje Metanauka = nauka, której przedmiotem jest nauka (Bobrowski, 1999, s. 19)

Metodologia a logika Metodologia ogólna = „ta część logiki, która dotyczy zastosowania praw logicznych do praktyki myślenia” (Bocheński, 1992, s. 11) „Metodologia jest (…) teorią zastosowania praw logiki do różnych dziedzin” (Bocheński, 1992, s. 20)

Czym zajmuje się metodologia nauk?

Zobacz też Prezentacja „Co to jest metoda” Prezentacja „Co to jest nauka”

Metodologia nauk bada: (1) wybrane aspekty nauki w sensie czynnościowym Metodologia nauk nie prowadzi badań empirycznych „w terenie”, nie obserwuje rzeczywistych, konkretnych naukowców przy pracy (A) Metodologia nauk pyta o procedury, schematy postępowania akceptowane w nauce w ogóle i w poszczególnych dyscyplinach naukowych (B) jako źródła poznania, wiedzy jako sposoby uzasadniania stwierdzeń, wiedzy Pytanie – skoro metodologia nie zajmuje się (A), to skąd właściwie wie jakie są (B)? Nie wie, postępuje apriorycznie, jest działem logiki, zajmuje się metodami poprawnego myślenia w ogóle, m.in. bada wnioskowanie od zdania do zdania, mówi raczej o tym jakie powinny być właściwe metody prowadzące do wiedzy uzasadnionej (Bocheński, 1992, s. 20-25) Odnosi się do nauki jako mega-faktu, rzeczywiście istniejącego (Bocheński, 1992, s. 139-142)

Metodologia nauk bada: (1) wybrane aspekty nauki w sensie czynnościowym cd. Strategie, metody i techniki badawcze i naukowe Metoda naukowa w ogóle, co ją charakteryzuje i odróżnia od innych sposobów postępowania, poznania (metodologia ogólna) Metody naukowe stosowane we wszystkich dyscyplinach bądź w większości dyscyplin (metodologia ogólna) Metody w poszczególnych naukach (metodologia specjalna) Pytanie – czy tylko metody wyidealizowane, tj. rozumiane jako „przepisy”, schematy, wzorce postępowania czy również ich konkretne realizacje Na przykład – czy tylko cechy, wartość poznawcza, właściwy sposób przeprowadzenia metody analizy i krytyki piśmiennictwa jako takiej, by była akceptowana jako źródło poznania w nauce o informacji, czy także jej konkretne realizacje (powiedzmy – czy wystarczy oprzeć się na piśmiennictwie polsko- i anglojęzycznym)

Metodologia nauk bada: (2) wybrane aspekty nauki w sensie wytworowym, tj. wiedzę naukową Starsze podejście, m.in. Koło Wiedeńskie, 1. połowa XX wieku – Metodologia skupia się przede wszystkim na zdaniach – hipotezach, prawach, twierdzeniach, sądach; zdaniach obserwacyjnych i teoretycznych Stąd – metodologia traktowana jak dział logiki Nowsze podejście, m.in. Kuhn, Lakatos, Quine – metodologia skupia się na strukturach wiedzy – modelach, teoriach, paradygmatach, programach badawczych, całości wiedzy (Bocheński, 1992, s. 139-142) (Grobler, 2008, s. 61-91, 267-312)

Metodologia nauk – przykłady problemów Co to jest hipoteza, jak się potwierdza i obala hipotezy? Co to jest prawo nauki? Jakie ma funkcje? Co to jest wyjaśnianie? Czy istnieją „czyste” fakty? Jaki jest stosunek obserwacji do teorii? Czym jest metoda naukowa w ogóle, jakie są typy metod ogólnonaukowych, jakie metody są specyficzne dla poszczególnych dyscyplin etc.? Czym jest teoria? Dlaczego jedne teorie zastępują inne? Jaki jest cel nauki? Jakie są typy nauk? Czy nauki przyrodnicze i społeczne różnią się z metodologicznego punktu widzenia? Jeżeli tak – na czym polega ich odmienność? Na czym polega definiowanie pojęć, terminów? Rodzaje definicji? Typy pojęć, terminów naukowych?

Metodologia nauk – podstawowe pojęcia Zobacz na przykład (Marciszewski, 2007) http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html

Bibliografia

Bibliografia Ajdukiewicz, Kazimierz (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik. Blackburn, Simon (1997). Oksfordzki słownik filozoficzny. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”. Bobrowski, Ireneusz (1998). Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN. Bocheński, Józef M. (1992). Współczesne metody myślenia. Poznań: „W drodze” Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów. Bronk, Andrzej (1992). Wielość nauk i jedność nauki (Stanisława Kamińskiego opcje metodologiczne). W: Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 345-370. Frankfort-Nachmias, Chava; Nachmias, David (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c. Grobler, Adam (2008). Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak. Hajduk, Zygmunt (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL. Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL. Kołakowski, Leszek (2000). Neutralność i wartości akademickie. W: Tenże, Moje słuszne poglądy na wszystko. Kraków: Wydawnictwo Znak, s. 137-155. Krajewski, Władysław (1998). Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych. Wydanie drugie poprawione. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

Bibliografia cd. Marciszewski, Witold (2007). Zestawienie wybranych pojęć kluczowych metodologii nauk. http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Pilch, Tadeusz, Bauman, Teresa (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Szaniawski, Klemens (1994a). Kilka uwag o filozofii nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 48-54. Szaniawski, Klemens (1994b). Metoda i twórczość w nauce. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68-76. Szaniawski, Klemens (1994c). O obiektywności nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 8-17. Tavris, Carol; Wade, Carole (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 30-35. Dodatkowe publikacje związane z filozofią i metodologią można znaleźć poprzez blog Cisek, Sabina (2008 – ). Methodology and Philosophy of Information Science. http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/