Rachunkowość zarządcza

Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów TOM II, praca zbiorowa pod redakcją Gertrudy Krystyny Świderskiej, Difin, Warszawa, 2002, cena 60,- Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza. Pojęcia – problemy – zadania Praca zbiorowa pod redakcją Anny Karmańskiej, Difin, Warszawa, 2002, cena 40,- Rachunkowość zarządcza, Wiktor Gabrusewicz, Aldona Kamela-Sowińska, Helena Poetschke, PWE, Warszawa 2001, cena 52,- Rachunkowość zarządcza i controlling, Mieczysław Dobija, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1997 Rachunek kosztów, Colin Drury, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1998

Rachunkowość w przedsiębiorstwie służy przede wszystkim trzem głównym potrzebom: konieczności rejestrowania (ewidencji) wszystkich operacji gospodarczych (funkcja informacyjna); wykorzystaniu danych do analizy, oceny i kontroli podmiotu (funkcje analityczna i kontrolna); zarządzaniu przedsiębiorstwem (funkcja decyzyjna – zarządcza).

Rachunkowość finansowa Nie jest bezpośrednio wprzęgnięta w proces zarządzania przedsiębiorstwem. Głównym jej celem gromadzenie i przetwarzanie informacji o działalności przedsiębiorstwa w celu sporządzenia sprawozdania finansowego, w tym: bilansu rachunku zysków i strat sprawozdania z przepływów pieniężnych.

Rachunkowość finansowa Dostarcza informacji o zaistniałych zdarzeniach, procesach i wynikach działalności w przedsiębiorstwie zarówno odbiorcom wewnętrznym (kierownictwu, zarządowi przedsiębiorstwa) jak też odbiorcom zewnętrznym, tj. bankom, kontrahentom, instytucjom państwowym i samorządowym itp.

Rachunkowość zarządcza Jest to system gromadzenia, agregacji, klasyfikacji, analizy i prezentowania informacji finansowych i niefinansowych, wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji. Treścią rachunkowości zarządczej są: informacje zarządzanie.

Informacje mają służyć zarządzaniu, dlatego muszą być użyteczne, tj Informacje mają służyć zarządzaniu, dlatego muszą być użyteczne, tj. ważne i istotne z punktu widzenia określonej decyzji. Informacja ma tu swoją wartość na miarę prawidłowości lub nieprawidłowości w procesie zarządzania podmiotem gospodarczym. Dlatego ważny jest szybki dostęp do informacji. Pozyskanie informacji kosztuje, stąd zadaniem rachunkowości zarządczej jest taki proces gromadzenia i przetwarzania potrzebnych, ważnych i istotnych informacji, który dostarczałby je we właściwym czasie.

Zarządzanie - w klasycznej teorii organizacji zarządzanie interpretowane jest jako zbiór funkcji kierowniczych, do których należą: planowanie - określanie sekwencji przyszłych działań oraz środków do ich zrealizowania; organizowanie - grupowanie zasobów materialnych i ludzkich oraz ustalanie relacji między nimi; koordynacja - działania, zmierzające do zapewnienia współdziałania różnych komórek i osób w organizacji w celu synchronizacji różnorodnych czynności, procesów, celów cząstkowych, dla realizacji celu nadrzędnego;

motywowanie - wywieranie wpływu na zachowanie uczestników organizacji poprzez zbiór różnorodnych bodźców (systemów motywacyjnych); kontrola - sprawdzanie zgodności rzeczywiście realizowanych działań i ich wyników z przyjętymi (zaplanowanymi założeniami).

Wypełnianie tych funkcji w ramach procesu zarządzania związane jest z podejmowaniem decyzji. Decyzja jest zawsze wyborem jednego z możliwych w danej sytuacji wariantów działania. Wobec konieczności dokonywania wyborów stawiają ludzi sytuacje decyzyjne, czyli takie, które charakteryzuje istnienie wielości (przynajmniej dwóch) możliwych sposobów działania oraz przymus wybrania jednego z nich.

Podstawowe decyzje „zarządcze” wiążą się z: ustalaniem długofalowych celów strategicznych i sposobów ich realizacji, czyli strategii; planowaniem, czyli określaniem sekwencji przyszłych działań oraz środków niezbędnych do ich zrealizowania; ustalaniem zakresu, przedmiotu i metod kontroli, czyli sprawdzania zgodności rzeczywiście realizowanych działań i ich wyników z przyjętymi założeniami; decydowaniem o przebiegu procesów produkcyjnych;

organizowaniem, czyli grupowaniem zasobów materialnych i ludzkich oraz ustalaniem relacji między nimi; kierowaniem zachowaniami ludzkimi, czyli powodowaniem pożądanych zachowań innych osób, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji; kształtowaniem potencjału społecznego organizacji, czyli wyborem kierunków i sposobów świadomego tworzenia ilościowych i jakościowych charakterystyk grupy społecznej, złożonej z osób zatrudnionych w organizacji i współpracujących z nią; specyficznymi decyzjami, które wymusza umiędzynarodowienie i globalizacja procesów zarządzania.

Głównym celem rachunkowości zarządczej jest wspomaganie procesu podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie

Problemy decyzyjne rozwiązywane w ramach rachunkowości zarządczej

Utrzymywanie płynności finansowej w przedsiębiorstwie, tj sterowanie zasobem i strumieniami (wpływem i wypływem) środków finansowych. Sterowanie obiegiem środków obrotowych (zarządzanie kapitalem obrotowym) w szerokim kontekście powiązań z dostawcami i odbiorcami. Sterowanie ekonomiką środków trwałych począwszy od decyzji zakupu lub wytworzenia, poprzez decyzje w sferze eksploatacji, konserwacji, naprawy i odnowy aż sprzedaży lub likwidacji.

Sterowanie kosztami - wybór i organizacja właścowego rachunku kosztów stosownie do prowadzonej dzialalności. Mieszczą się tu także zagadnienia dotyczące sposobów pomiaru i rozliczania kosztów, modyfikujących przebieg procesów wytwórczych. Kalkulacja kosztów jednostkowych i decyzje cenowe - analizy typu koszty - rozmiary produkcji - zyski, umożliwiające podstawy do kalulacji cen jednostkowych. Polityka produkcji i sprzedaży - obejmuje doskonalenie działań wprowadzających nowe produkty do produkcji i sprzedaży na rynki krajowe i zagraniczne (analizy chłonności rynku, starzenia się wyrobów itp.)

Koszty jako element procesu decyzyjnego

Koszty stanowią zawsze punkt wyjścia myślenia ekonomicznego dlatego, że każde działanie podmiotów jest związane z ponoszeniem kosztów. Nie ma działań bez kosztów. Koszty należą do podstawowych kryteriów wyboru decyzji. Ranga kosztów jako elementu decyzyjnego wynika stąd, że wprawdzie nie można uniknąć ponoszenia kosztów w związku z podejmowaną działalnością, lecz można i należy je minimalizować.

Zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania minimalizacja kosztów może być realizowana poprzez: osiąganie założonego celu przy jak najmniejszych kosztach, maksymalizację efektu przy założonych do poniesienia kosztach. Zasada racjonalnego gospodarowania (oprócz minimalizacji kosztów) zakłada także konieczność kształtowania odpowiedniej relacji kosztów do przychodów: przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki kosztów.

Jeżeli przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów przedsiębiorstwo osiąga zysk. Z = P - K gdzie: Z - zysk P - przychody K - koszty Ponieważ dążeniem każdego przedsiębiorstwa jest nie tylko osiąganie zysku w ogóle, ale stałe jego powiększanie, poszukuje ono takich sposobów kształtowania relacji przychodów i kosztów, aby zysk wykazywał stałą tendencję wzrostu.

Cechą szczególną kosztów jest ich pierwotność względem przychodów, co oznacza że: aby podjąć jakąkolwiek działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo musi najpierw ponieść koszty, potem konieczne jest sprzedanie wyprodukowanego wyrobu, towaru lub usługi w celu zrealizowania przychodu, osiągnięcie zysku wymaga, aby łączne przychody były wyższe od poniesionych kosztów. Fakt pierwotnego charakteru kosztów względem przychodów podnosi rangę kosztów jako elementu decyzyjnego.

Ważnym atrybutem kosztów jest ich zwrotny charakter Ważnym atrybutem kosztów jest ich zwrotny charakter. Zwrot kosztów jest warunkiem koniecznym podjęcia określonych działań przez przedsiębiorstwo. Aby mógł nastąpić zwrot kosztów muszą być spełnione co najmniej dwa warunki: - przedsiębiorstwo musi sprzedać wyprodukowane wyroby, - przychody ze sprzedaży muszą przewyższać poniesione koszty

Podczas gdy koszty powstają wewnątrz przedsiębiorstwa, przychody determinowane są przez rynek. Ponieważ rozwój przedsiębiorstwa rozstrzyga się na styku kosztów i przychodów, przedsiębiorstwo skupia swą uwagę na tym elemencie kształtującym zysk, na który ma bezpośrednio większy wpływ. Podkreśla to rolę kosztów w procesie podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

W procesie decyzyjnym koszty występują w podwójnej roli: są samoistnym problemem decyzyjnym lub umożliwiają sformułowanie określonego problemu decyzyjnego, są istotnym elementem wspomagającym określone wybory w przedsiębiorstwie.

Koszty są obiektywną kategorią ekonomiczną ściśle związaną z działalnością gospodarczą. Stanowią pieniężny wyraz nakładów ponoszonych w związku z działalnością gospodarczą. Obejmują swym zakresem zarówno nakłady pracy żywej (wynagrodzenia za pracę wraz narzutami) jak i nakłady pracy uprzedmiotowionej (zużycie materiałów, surowców, maszyn, budynków). Istota kosztów jest zdeterminowana ich zakresem oraz sposobem ujęcia. Mogą być rozpatrywane: w ujęciu makroekonomicznym w ujęciu mikroekonomicznym

Najszerszą kategorią kosztów są społeczne koszty produkcji. Wyrażają sumę nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, jaką poniosło społeczeństwo na wytworzenie dóbr i usług w danym czasie. Ich wielkość równa jest wartości społecznego produktu globalnego wytworzonego w danym okresie.

Ksp = c + v + m gdzie: Ksp - społeczne koszty produkcji c - wartość zużytych środków produkcji v - wartość nakładów związanych z pracą ludzką, wyrażona w wynagrodzeniach pracowników m - wartość produktu dodatkowego.

Koszty produkcji są także kategorią makroekonomiczną Koszty produkcji są także kategorią makroekonomiczną. Obejmują one wartość zużytych środków produkcji oraz wynagrodzenia pracowników biorących udział w procesie produkcji. Kp = c + v Stanowią część społecznych kosztów produkcji, pomniejszoną o wartość produktu dodatkowego

Koszty własne są to koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo Koszty własne są to koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo. Stanowią wyrażone w pieniądzu nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej ponoszone w związku z normalną działalnością podmiotu gospodarczego w pewnym okresie. Obejmują także wydatki stanowiące część produktu dodatkowego, które można nazwać kosztami transferowymi. Są zatem kategorią mikroekonomiczną.

Kwł = c + v + m1 gdzie: Kwł - koszty własne c - zużyte rzeczowe środki produkcji v - zużyta siła robocza m1 - koszty transferowe

Do kosztów transferowych zalicza się odsetki bankowe, ubezpieczenia społeczne, niektóre podatki (tzw. kosztowe) oraz inne nakłady, mające postać finansową. Ponoszenie kosztów transferowych jest antycypacją powstającego w przedsiębiorstwie produktu dodatkowego. Pozostałą część tego produktu przejmuje państwo w postaci podatku dochodowego (m2)

Relacje pomiędzy m1 i m2 do m, czyli do całkowitego produktu dodatkowego występującego w kategorii kosztów społecznych, są zmienne. Uzależnione są od systemu ekonomiczno-finansowego państwa, polityki gospodarczej, systemu podatkowego itp

Koszty własne a kategorie pokrewne Koszty własne są często objaśniane za pomocą takich pojęć, jak: nakład wydatek strata

Przez nakład rozumie się wyrażone w jednostkach naturalnych celowe zużycie środków rzeczowych oraz wykorzystanie pracy żywej. Wyrażone w różnych jednostkach naturalnych nakłady nie podlegają agregacji. Jeżeli zostaną wyrażone w pieniądzu, powstaje kategoria kosztu. Wydatki interpretowane są jako każde zmniejszenie stanu środków pieniężnych, bez względu na cel ich poniesienia. Nie każdy wydatek jest kosztem, natomiast każdy koszt pociąga za sobą wydatek.

Relacje pomiędzy wydatkiem a kosztem mogą być następujące: koszty własne przedsiębiorstwa są związane z ponoszonymi wydatkami, choć nie wszystkie wydatki mają charakter kosztów, powstawanie kosztów własnych może być niezależne w czasie od dokonywania wydatków, wydatki nie są związane ze zużyciem czynników produkcji, wycena poszczególnych kosztów opiera się z reguły na dokonywanych wydatkach

Strata – pojęcie odnoszone do bezekwiwalentnego zmniejszania zasobów składników materialnych lub niematerialnych w przedsiębiorstwie. Straty nie przynoszą efektów, nie są związane z celowym osiąganiem efektów.

Koszty a efektywność przedsiębiorstwa Efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa mierzona jest: przez porównywanie efektów i nakładów, przez porównywanie osiągniętych przychodów i poniesionych kosztów. W szczególności efektywność można ocenić: za pomocą wielkości bezwzględnych, np. przez porównanie kwoty przychodów i kwoty kosztów, za pomocą odpowiednich wskaźników, będących relacją kosztów do przychodów (lub odwrotnie)

Efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa scala w sobie dwa obszary działań: w sferze rynku (przychody), wewnątrz przedsiębiorstwa (koszty). Koszty odgrywają zatem ważną rolę w ocenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są bowiem płaszczyzną odniesienia uzyskanych przychodów.