Wpływ czynników fizycznych środowiska na organizmy żywe. WYKŁAD 4 Wpływ czynników fizycznych środowiska na organizmy żywe. Wpływ promieniowania jonizującego i niejonizującego na organizm ludzki. Hormeza radiacyjna. Marek Wasek

MATERIAŁY, Z KTÓRYCH KORZYSTAŁEM PRZY OPRACOWYWANIU WYKŁADU Janusz Harasimowicz, Krótkie wprowadzenie do radiobiologii; http://brain.fuw.edu.pl/~~jarek/PROSEMINARIA/RADIOBIOLOGIA.ppt 2. Zbigniew Jaworowski, Dobroczynne promieniowanie; http://archiwum.wiz.pl/1997/97031700.asp 3. Zbigniew Jaworowski, Zabójcza trucizna, Wiedza i Życie ,1/1998 4. Adam Urbanek, Komórkowy ból głowy. Czy telefony szkodzą?

„Trzeba dbać o propagowanie ścisłości naukowej, ponieważ każde odchylenie od faktów udowodnionych prowadzi do nieobliczalnego wpływu na opinię publiczną, która może popaść w niebezpieczne dwójmyślenie” – w trakcie przygotowywania wykładu

WPŁYW PROMIENOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGONA ORGANIZM LUDZKI Z punktu widzenia narażenia na organizm ludzki promieniowanie elektromagnetyczne dzielimy na 2 kategorie: niejonizujące jonizujące Energia jonizacji atomów sodu wynosi około 0,8210-18 J Energia promieniowania nadfioletowego od 0,5 10-18 J do 9.910-18 J

SŁABO JONIZUJĄCE – promieniowanie  i X , UV ZJAWISKO JONIZACJI. SILNIE JONIZUJĄCE – promieniowanie , - i + SŁABO JONIZUJĄCE – promieniowanie  i X , UV NIE JONIZUJĄCE – fale radiowe, mikrofale, podczerwień, światło widzialne

TECHNOLOGIA TERAHERCOWA ZASTOSOWANIE: Wykrywanie materiałów wybuchowych, broni Medycyna (wykrywanie raka skóry, próchnicy) Biologia ( rozróżnianie białek rakowych i nierakowych

FOBIA ELEKTROMAGNETYCZNA, SMOG ELEKTROMAGNETYCZNY WPŁYW PROMIENIOWANIA NIEJONIZUJĄCEGO NA ORGANIZM LUDZKI Wiek XX i XXI – lawinowy wzrost liczby źródeł PEM, rozwój radiokomunikacji, sprawił, że naturalne środowisko elektromagnetyczne przestało istnieć w skali całego globu ziemskiego, nastąpił wzrost pól PEM o niespotykanych natężeniach i niespotykanym widmie (pola statyczne i zmienne małej i wielkiej częstotliwości). Średnia moc PEM z kosmosu – 1,410-7 W/m2 Średnia moc PEM ze źródeł sztucznych – ponad 110-2 W/m2 i nadal lawinowo rośnie FOBIA ELEKTROMAGNETYCZNA, SMOG ELEKTROMAGNETYCZNY

PARAMETRY CHARAKTERYZUJĄCE PEM: Częstotliwość (dla pól sinusoidalnych) lub opis zmienności natężenie pól elektrycznych [ V/m ] natężenie pól magnetycznych [ A/m ] lub [ T ] gęstość mocy promieniowania [ W/m2 ] czas ekspozycji SAR [ W/kg ] – współczynnik absorpcji właściwej Specific Absorption Rate  - przewodność elektryczna właściwa; E – natężenie pola elektrycznego;  - gęstość tkanki

ŚRODOWISKO NATURALNE Pola elektryczne: Natężenie pola E : od 100 do 150 V/m przy powierzchni ziemi maleje 2 razy na wysokości 1 km W warunkach burzowych natężenie pola wzrasta do wartości ponad 20 kV/m ( widmo quasi ciągłe do bardzo dużych częstotliwości ) Pola magnetyczne: Natężenie pola H: 20 – 60 A/m

CZŁOWIEK W POLU PEM: Ciało człowieka jest niejednorodne pod względem parametrów dielektrycznych ze względu na zmienną zawartość tłuszczu, białka, węglowodanów i elektrolitu (sole+woda) w zależności od wieku, płci i stanu zdrowia. Dla pól wysokiej częstotliwości ciało ludzkie jest półprzewodnikiem i swoistą anteną odbiorczą, której wymiary względem długości fali są zmienne. Centralny układ nerwowy w stanie czynności i spoczynku generuje prądy czynnościowe z zakresu od 1 do 1000 Hz. Pracą serca sterują impulsy o częstotliwości 1,1 – 1,3 Hz. Fale elektromagnetyczne szczególnie efektywnie wnikają do tkanek, jeśli ich rozmiary rezonansowe są zbliżone do częstotliwości fali. Dla dorosłej osoby stojącej na ziemi częstotliwość rezonansowa wynosi 35 MHz. Poszczególne tkanki mają częstotliwości rezonansowe umieszczone w zakresie mikrofalowym. Głowa dorosłego człowieka ma rezonans na częstotliwości ok. 400 MHz.

Typowe źródła PEM:

Zakres częstotliwości promieniowania Gęstość prądu jonowego NORMY W POLSCE ROZPORZĄDZENIE  MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA z dnia 11 sierpnia 1998 r. (Dz.U.98.107.676 z dnia 20 sierpnia 1998 r.) Zakres częstotliwości promieniowania Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy Gęstość prądu jonowego Lp. 1 2 3 4 5 Pola stałe 16 kV/m 8 kA/m - 100 nA/m2 Pola 50 Hz 10 kV/m 80 A/m 0.001...0.1 MHz 100 V/m 10 A/m Powyżej 0.1...10 MHz 20 V/m 2 A/m Powyżej 10...300 MHz 7 V/m 6 Powyżej 300...300000 MHz 0.1 W/ m2

NORMY W POLSCE c.d. Graniczna wartość SAR ustalona przez organizacje międzynarodowe wynosi 2,0 W/kg. Dla telefonii komórkowej:

NORMY W POLSCE c.d.

ODDZIAŁYWANIE PEM NA ORGANIZM LUDZKI TERMICZNE NIETERMICZNE

ODDZIAŁYWANIA TERMICZNE Podwyższenie temperatury tkanek i płynów ustrojowych Nagrzewanie się tkanek Powstawanie zmian patologicznych Koagulacja białek (znaczny wzrost natężenia PEM) Najbardziej podatne na przegrzanie są tkanki o słabej cyrkulacji krwi: soczewka oka woreczek żółciowy układ pokarmowy

ODDZIAŁYWANIA NIETERMICZNE PEM prowadzi do zmian immunologicznych Oddziaływanie PEM wraz z innymi czynnikami np.. Chemicznymi oże powodować: zaburzenia funkcjonalne układu nerwowego zmiany układu sercowo-naczyniowego, szpiku kostnego wzrost poziomu hormonów, zaburzenia w popędzie seksualnym przyspieszenie wymiany jodu w tarczycy oraz obniżenie poziomu melatoniny nerwice Zmiany w zapisie EEG i wiele, wiele innych ????????????????????????????

OBECNY STAN WIEDZY NIE POZWALA NA JEDNOZNACZNE STWIERDZENIE, ŻE BARDZO DUŻO KONTROWERSYJNYCH I SPRZECZNYCH ZE SOBA BADAŃ (NAUKOWYCH ?) OBECNY STAN WIEDZY NIE POZWALA NA JEDNOZNACZNE STWIERDZENIE, ŻE PODWYŻSZONY POZIOM PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO PROWADZI DO CHORÓB NOWOTWOROWYCH, JEDNOCZEŚNIE JEDNOZNACZNIE TEGO NIE WYKLUCZA ! WPŁYW PEM W ZAKRESIE ODDZIAŁYWAŃ NIETERMICZNYCH – SPRAWA DO DALSZYCH BADAŃ, BYĆ MOŻE POLICZONYCH NA WIELE POKOLEŃ (?)

WPŁYW TELEFONII KOMÓRKOWEJ NA ORGANIZMY LUDZKIE Graniczna wartość SAR ustalona przez organizacje międzynarodowe wynosi 2,0 W/kg Siemens C30 0.10 W/kg SonyEricsson Z600 0.16 W/kg Nokia 8850 0.22 W/kg Samsung SGH A110 0.24 W/kg Nokia 8890 0.26 W/kg Siemens M30 0.30 W/kg Nokia 6250 0.33 W/kg Ericsson T28s 1.27 W/kg Alcatel One Touch Max 1.29 W/kg Alcatel One Touch Easy 1.35 W/kg Alcatel One Touch View 1.35 W/kg Sendo P200 1.36 W/kg Motorola Talkabout 19 1.48 W/kg Motorola v66 1.49 W/kg Bosch 908 1.59 W/kg Samsung SGH-Q200 1,94 W/kg Adam Urbanek: http://www.networld.pl/artykuly/5578_3.html http://www.cepbul.com/special/sar.php

Czego nie należy robić i unikać: Zagrożenia pośrednie: jednoczesna jazda samochodem i rozmowa uleganie fobiom Zagrożenia bezpośrednie: bardzo dużo kontrowersji zaburzenia transportu jonów wapnia (Ca++), potasu i sodu (K+, Na+) zaburzenia snu (zmniejszenie poziomu melatoniny (?)) Czego nie należy robić i unikać: używać w samochodach (puszka Faradaya) używać w zamkniętych pomieszczeniach ( wzrost mocy nadajnika) korzystać w uzasadnionych przypadkach

ZADANIE ROZWIĄZANIE WYNIK, NAD KTÓRYM TRZEBA SIĘ ZASTANOWIĆ

DOBOCZYNNE PROMIENIOWANIE ? 1 kg uranu – 235 = CENTRALNE LABORATORIUM OCHRONY RADIOLOGICZNEJ DOBOCZYNNE PROMIENIOWANIE ? 1 kg uranu – 235 = 3 miliony kg węgla kamiennego 10 miliardów kg węgla brunatnego 2,3 miliardów kg ropy naftowej 2,25 miliardów m3 gazu ziemnego 21 milionów kg trotylu !!!

( RYZYKO 1 ZGONU NA 1 MILION OSÓB ) PORÓWNANIE RYZYKA WYSTĄPIENIA RAKA: ( RYZYKO 1 ZGONU NA 1 MILION OSÓB ) lot samolotem na odległości 650 km jazda samochodem na odległości 100 km wypalenie 1 papierosa przebywanie w pokoju palaczy w czasie 2 godz. spożycie 1/2 litra wina 1,5 tygodnia pracy w fabryce (U.K.) 1 godzinny połów ryb napromieniowanie dawką 0,02 mSv Adapted from Pochin, 1979

Energia promieniowania E przekazana jednostce masy substancji PODSTAWOWE JEDNOSTKI STOSOWANE W OCHRONIE RADIOLOGICZNEJ Wielkość Jednostka Definicja Aktywność źródła Bq (bekerel) Liczba rozpadów promieniotwórczych zachodzących w nim w jednostce czasu Dawka pochłonięta Gy (grej) Energia promieniowania E przekazana jednostce masy substancji Dawka ekspozycyjna C/kg (Kulomb/kg) Ładunek jonów wytworzonych przez promieniowanie fotonowe w jednostce masy napromieniowanej substancji Równoważnik dawki HT Sv (Sivert) Dawka pochłonięta D przez tkankę T z uwzględnieniem różnych typów promieniowania 1 Ci = 3,71010 Bq 1 Gy = 100 rd 1 C/kg = 3876 R 1 Sv = 100 rem

równoważnik dawki = dawka pochłonięta  QF UWAGA: 1 Gy = 1 Sv dla promieniowania X i gamma

Średnio życiowa dawka naturalna przeliczana jest na 70 lat życia Roczna średnia dawka dla Polaka wynosi: ok. 3,6 mSv Roczna średnia dawka dla Ziemianina: ok. 2,4 mSv Średnio życiowa dawka naturalna przeliczana jest na 70 lat życia  168 mSv

Składowe promieniowania Średnie dawki [mSv/rok na osobę] Udział procentowy [%] Promieniowane kosmiczne 0,290 8,0 Promieniowanie gamma z podłoża 0,040 1,1 Promieniowanie 222Rn i 220Rn (powietrze) 0,080 2,2 Opad promieniotwórczy po wybuchach jądrowych i Czarnobylu 0,021 0,6 Promieniowanie gamma w budynkach 0,380 10,6 Promieniowanie 222Rn i 220Rn oraz ich pochodnych wewnątrz budynków 1,580 43,9 Radionuklidy inkorporowane (bez radonu) 0,409 11,4 Diagnostyka rentgenowska i badania in vivo 0,780 21,7 Zagrożenia zawodowe w górnictwie 0,016 0,4 Inne (przedmioty powszechnego użytku) 0,005 0,1 Razem 3,600 100,0

ŚREDNIOŻYCIOWE DAWKI PROMIENIOWANIA NATURALNEGO W RÓŻNYCH MIEJSCACH ZIEMI : 365 mSv – Norwegia ( są miejsca do 1500 mSv) 525 mSv – Finlandia 2000 mSv – stan Kerala , Indie 3000 mSv – wiele regionów w Iranie 17000 mSv – Ramsar - Iran Ewakuacja ludności z Czarnobyla z obszarów o poziomie radiacji powyżej 350 mSv ( niejednokrotnie w miejsca o wyższym poziomie radiacji)

KU PRZESTRODZE PALACZOM PAPIEROSÓW !!!

bakteria Deinococcus radiodurans DAWKA LETALNA LD50/30 [Sv] Organizm LD50/30 (Sv) człowiek 3-4 małpa 5-6 osioł 7,8 koza 3,5 nietoperz 150 ślimak 80-200 mucha 800 pantofelek 3000 bakteria Deinococcus radiodurans 12000

Co powoduje promieniowanie jonizacyjne? dawka 10 Sv ( śmiertelna dla człowieka) wywołuje wydzielenie się w 1 g tkanki około 10-2 J energii ( tak mały, że nie mierzalny wzrost temperatury !!!) 5 uszkodzeń (!!!) DNA w każdej komórce rocznie po otrzymaniu dawki 2,4 mSv Spontanicznie (bez udziału promieniowania) dochodzi do około 70 mln uszkodzeń DNA w każdej komórce: 8000 uszkodzeń/godz. pojedynczoniciowych 6000 uszkodzeń/godz. podwójnoniciowych Zatem: bać się, czy się nie bać !!!

Efekty działania promieniowania Poziom molekularny: uszkodzenia pośrednie i bezpośrednie Poziom komórki: śmierć mitotyczna i interfazalna śmierć apoptotyczna i nekrotyczna Poziom organizmu: efekty stochastyczne i deterministyczne wczesne i późne skutki napromienienia Różne typy promieniowania

ODDZIAŁYWANIE PROMIENIOWANIA Z MATERIĄ 1. JONIZACJA cząstki naładowane, promieniowanie  i  -; w mniejszym stopniu  i X 2. EFEKT FOTOELEKTRYCZNY ROZPROSZENIE COMPTONA TWORZENIE PAR PROMIENIOWANIE  i X

Uszkodzenia DNA Uszkodzenia pośrednie: oddziaływanie produktów radiolizy wody (wolnych rodników) znajdującej się w jądrze komórkowym z DNA. O H OH . uszkodzenie pośrednie bezpośrednie DNA Uszkodzenia bezpośrednie: zderzenie cząstki promieniowania z nicią DNA.

Cząstki promieniowania jonizują wodę: WYNIK RADIOLIZY WODY Cząstki promieniowania jonizują wodę: H2O → H2O+ + e– Zjonizowana cząsteczka wody może np. połączyć się z uwolnionym elektronem, tworząc cząsteczkę wzbudzoną: H2O+ + e– → H2O* Na skutek jej rozpadu powstają produkty silnie reagujące ze związkami chemicznymi wchodzącymi w skład komórek organizmu: H2O* → H. + OH.

CELE ATAKU RODNIKA WODOROTLENOWEGO

Częstości uszkodzeń DNA Rodzaj uszkodzenia Liczba uszkodzeń spontanicznych w komórce na godzinę Liczba uszkodzeń w komórce na 1 Gy Pęknięcie podwójnoniciowe < 1 40 Pęknięcie pojedynczoniciowe 5 . 103 1000 Utrata zasady 1.5 . 103 950 Uszkodzenie zasady 1.25 . 103 D. Billen, Spontaneous DNA damage and its significance for „negligible dose” controversy in radiation protection, Radiat. Res., 124, 242 (1990). Autor strony: Janusz Harasimowicz

Skutki Rodzaje uszkodzenia Hypometylacja, prowadząca do zmian w ekspresji genów. Anomalie metylacji DNA Pęknięcie jednej nici, z reguły naprawiane enzymatycznie oraz pęknięcia podwójne, których nagromadzenie prowadzi do śmierci komórki. Pęknięcie łańcucha DNA w wyniku reakcji rodników hydroksylowych z pierścieniem cukrowym Tworzenie adduktu typu zasada azotowa-aminokwas; głównie połączenie tyminy z tyrozyną. Tworzenie wiązań poprzecznych typu DNA-białko Reakcja w miejscu wiązania aromatycznego pirymidyn, pomiędzy C-5 i C-6, puryn pomiędzy C-4 i C-8; przykładowo, tymina przemienia się w 5-hydroksy-5-metylohydantoinę, guanina ulega modyfikacji do 8-hydroksyguaniny. Modyfikacje zasad azotowych w wyniku działania rodników hydroksylowych   Skutki Rodzaje uszkodzenia

Schemat następstw działania wolnych rodników na DNA Enzymatyczna naprawa uszkodzeń BŁĘDNIE NAPRAWIONE DNA USZKODZONE DNA Atak *OH Mutageneza, karcynogeneza Chemiczna naprawa uszkodzeń

BIOLOGICZNE SKUTKI PROMIENIOWANIA GENETYCZNE SOMATYCZNE WCZESNE Choroba popromienna - ostra - przewlekła Miejscowe uszkodzenia skóry ODLEGŁE Zmętnienie soczewek Aberracje chromosomowe w komórkach somatycznych Niepłodność MUTACJE GENOWE dominujące recesywne Aberracje chromosomowe w komórkach

Klatka piersiowa 0,02 1 3 dni Kręgosłup 1-2,4 50-120 6-14 miesięcy OTRZYMYWANE DAWKI PODCZAS PRZEŚWIETLEŃ RTG i BADAŃ IZOTOPOWYCH ( za A.A. Czerwiński: „Energia jądrowa i promieniotwórczość” str.79) Narząd poddany badaniu Dawka efektywna mSv Równoważnik zdjęć RTG klp. Równoważnik okresu promieniowania tła naturalnego Klatka piersiowa 0,02 1 3 dni Kręgosłup 1-2,4 50-120 6-14 miesięcy Jelita grubego 9 450 4,5 roku Urografia 4,6 230 2,5 roku CT głowy 2 100 1 rok CT brzucha 8 400 4 lata Scyntygrafia kośćca 5 250 Scyntygrafia tarczycy 50 6 miesięcy

CZY NAWET MAŁE DAWKI PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO, ODDZIAŁYWUJĄCE NA CZŁOWIEKA SĄ SZKODLIWE DLA ZDROWIA? diagnostyka z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego diagnostyka z wykorzystaniem izotopów promieniotwórczych tło promieniowania obecne od „zawsze” wzrost promieniowania od skażeń promieniotwórczych (awarie elektrowni jądrowych, reaktorów badawczych, próby bomb jądrowych itp.) A może istnieje dawka graniczna, poniżej której promieniowanie nie jest szkodliwe, a powyżej której jest szkodliwe?

skutków stochastycznych - skutków deterministycznych W 1977 roku Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (ICRP) zaleciła rozróżnianie 2 kategorii skutków popromiennych w organizmach żywych: skutków stochastycznych - skutków deterministycznych

EFEKTY STOCHASTYCZNE Efekt stochastyczny (np. nowotwór) jest niezależny od dostarczonej dawki i jest sprawą przypadku. Wraz ze wzrostem dawki wzrasta jednak prawdopodobieństwo wystąpienia efektu stochastycznego. Nie można wskazać progu (>0), poniżej którego efekt nie wystąpi. Natura i stopień nasilenia efektu stochastycznego wynika wyłącznie z rodzaju uszkodzenia materiału genetycznego komórki i jej funkcji w organizmie

EFEKTY DETERMINISTYCZNE Efekty deterministyczne to zmiany w tkankach lub narządach wynikające ze śmiertelnego uszkodzenia pewnej liczby komórek. Stopień nasilenia efektu deterministycznego jest wprost proporcjonalny do liczby zabitych komórek.

Efekty działania promieniowania Bezprogowa zależność od dawki Progowa zależność od dawki

HIPOTEZA LINIOWA 2. HORMEZA RADIACYJNA DWIE KATEGORIE SKUTKÓW POPROMIENNYCH (STOCHASTYCZNE I DETERMINISTYCZNE) SĄ PODSTAWĄ DO ROZRÓŻNIENIA DWÓCH PODEJŚĆ DO ZAGADNIEŃ OCHRONY RADIOLOGICZNEJ: HIPOTEZA LINIOWA 2. HORMEZA RADIACYJNA

ALARA – As Low As Readily Achievable HIPOTEZA LINIOWA ICRP – 1959 R. 1. SKUTKI POPROMIENNE NP. NOWOTWORY, CHOROBY DZIEDZICZNE, PO DUZYCH DAWKACH (5000 mSv) WYSTĘPUJĄ RÓWNIEŻ PO MAŁYCH DAWKACH (2,6 mSv – TŁO PORMIENIOWANIA NATURALNEGO), A TYLKO CZĘSTOŚĆ ICH WYTĘPOWANIA JEST MNIEJSZA, PROPORCJONALNA OD DAWKI. 2. NIE ISTNIEJE ŻADEN PRÓG, PONIŻEJ KTÓREGO PRZESTAJA WYSTĘPOWAĆ SKUTKI OBSERWOWANE PO WIELKICH DAWKACH SKUTKI POPROMIENNE SĄ WYŁACZNIE SZKODLIWE NAWET NAJMNIEJSZA DAWKA, BLISKA ZEROWEJ, ZAWSZE PRZYNOSI SZKODĘ NAWET POJEDYNCZY FOTON GAMMA MOŻE BYĆ POWODEM SKRÓCENIA ŻYCIA, POWSTANIA NOWOTWORU ZŁOŚLIWEGO I USZKODZENIA GENETYCZNEGO ???? ALARA – As Low As Readily Achievable

Hipoteza liniowa ekstrapoluje wyniki badań epidemiologicznych ludności Hiroszimy i Nagasaki, napromienionej dużymi dawkami, do dawki zerowej. Średnie dawki promieniowania od opadu czarnobylskiego w pierwszym roku po katastrofie oraz obecne dawki od wybuchów jądrowych, energetyki jądrowej, diagnostyki rentgenowskiej oraz promieniowania naturalnego wg UNSCEAR, 1988. Maksymalny zakres dawki naturalnej wg Sohrabi, 1990

PRZEZ ANALOGIĘ DO HORMEZY FARMACEUTYCZNEJ. HORMEZA RADIACYJNA CO JEST TRUCIZNĄ? WSZYSTKO JEST TRUCIZNĄ I NIC NIE JEST TRUCIZNĄ. Paracelsus PRZEZ ANALOGIĘ DO HORMEZY FARMACEUTYCZNEJ. 1. WYSTEPOWANIE SKUTKÓW STYMULUJĄCYCH LUB OGÓLNIE POZYTECZNYCH DLA ORGANIZMU PO MAŁYCH DAWKACH SKUTEK SZKODLIWY PO OTRZYMANIU DUZYCH DAWEK 3. ISTNIENIE PROGU DAWKI BRAK U CZŁOWIEKA ZMYSŁU CZUŁEGO NA WPŁYW PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO

Uogólniony model odpowiedzi biologicznej na czynniki chemiczne i fizyczne. Deficyt czynnika (dawka mniejsza od D) powoduje objawy niedoboru (kolor jasnoniebieski); małe dawki (pomiędzy D i T) poprawiają stan zdrowia (kolor jasnopomarańczowy); dawki wyższe od T powodują toksyczne i inne skutki szkodliwe. N oznacza średnią dawkę naturalną promieniowania jonizującego. Linią przerywaną i ciągłą przedstawiono, odpowiednio, liniową-bezprogową i hormetyczną zależność dawka-skutek

Obniżenie rozmnażania się pantofelków przy deficycie promieniowania Obniżenie rozmnażania się pantofelków przy deficycie promieniowania. Rycina przedstawia wpływ zastosowania osłon ołowiowych na rozmnażanie się Paramecium tetraurelia, hodowanego w trzech identycznych komorach cieplarkowych. Dwie komory były osłonięte ołowiem: jedna warstwą o grubości 5 cm, a druga 10 cm. Nieosłonięte zwierzęta kontrolne były eksponowane na promieniowanie naturalne odpowiadające dawce rocznej 1.75 mSv, a zwierzęta osłonięte 10 cm ołowiu na promieniowanie odpowiadające dawce rocznej 0.3 mSv. Ósmego dnia rozmnażanie się pierwotniaków osłoniętych 5 cm ołowiu było o 40% niższe od rozmnażania się orzęsków nie osłoniętych, a pierwotniaków osłoniętych 10 cm ołowiu o 60% niższe. Wg Panel et al., 1987

Ryzyko śmierci z powodu białaczek w Hiroszimie i Nagasaki w zakresie dawek niskich i średnich. Wg UNSCEAR, 1994. Białą linią oznaczono normalne ryzyko w nie napromienionej populacji tych miast

Lambin i Wouters -1994 r. HRS/IRR - low dose hypersensitivity/induced radioresistance -zjawisko nadwrażliwości na niskie dawki i indukowanej promieniooporności