Zmiany fizyczne w organizmie ciężarnej Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Ciąża to w życiu kobiety wydarzenie, należące do sfery zdrowia, a nie choroby. Zachodzące u niej zmiany miejscowe i ogólne stwarzają jednak konieczność biologicznej i psychicznej, a także socjologicznej adaptacji kobiety i jej rodziny do nowej sytuacji oraz zwrócenia uwagi na te codzienne zachowania, które będą korzystne dla rozwijającego się dziecka i zdrowia matki.

Układ pokarmowy Zmniejszenie kwasoty i ilości pepsyny w żołądku Przemieszczenie ku górze i na boki jelit, wyrostka robaczkowego oraz żołądka Spowolnienie motoryki błony mięśniowej przewodu pokarmowego Zwiotczenie mięśni jelit Zwiększenie wydzieliny gruczołów ślinowych Wzrost ciężaru wątroby Zmniejszenie metabolizmu i wydzielania żółci Wzmożona przemiana materii, zwłaszcza w czasie „międzyposiłkowym” Przyspieszony metabolizm insuliny Oszczędne gospodarowanie glukozą i aminokwasami

Skutki: Zalecenia: Zgaga, zaparcia Lepsze trawienie i wchłanianie treści pokarmowej oraz witamin i minerałów Pojawienie się kamieni w pęcherzyku żółciowym lub żółtaczki Brak magazynowania substancji odżywczych w okresie międzyposiłkowym Zalecenia: Stosowanie diety z podwyższoną zawartością błonnika (poprawia pracę jelit) Częste spożywanie urozmaiconych posiłków w małych ilościach Odpowiednie nawodnienie organizmu Konieczność spożycia pierwszego posiłku zaraz po obudzeniu się, najlepiej jeszcze przed wstaniem z łóżka

Przyrost masy ciała ciężarnej (aktualne propozycje) Prawidłowy przyrost masy ciała: 7-9 kg Nadmierny przyrost masy ciała: 13 i więcej kg - II - Prawidłowy przyrost masy ciała: 10,5 – 12,5 kg I trymestr: 0,7-1,4 kg II i III trymestr: 0,4 kg na tydzień - III - Przyrost masy ciała obliczony na podstawie BMI - IV - Obliczenie przyrostu masy ciała na podstawie rzeczywistej masy jaja płodowego i zmian zachodzących w organizmie kobiety. Na całkowity przyrost masy ciała ciężarnej składa się w: 38% masa ciała dziecka, 9% łożysko, 11% wody płodowe, 20% powiększająca się macica, piersi, pośladki i nogi, 22% wzrost objętości krwi i innych dodatkowych płynów ustrojowych. Przy czym istotny jest zarówno sam przyrost masy ciała jak i jego krzywa

Przyrost masy ciała obliczony na podstawie BMI Tydzień ciąży Przyrost masy 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 BMI< 19,8 0,5 0,9 1,4 1,6 1,8 2,0 2,7 3,2 4,5 5,4 6,8 7,7 8,6 9,8 10,2 11,3 12,5 13,6 14,5 15,2 BMI=19,8-26 9,7 1,0 1,2 1,3 1,5 1,9 2,3 3,6 4,8 5,7 6,4 8,2 9,1 10,0 10,9 11,8 12,7 BMI>26,0 0,6 0,7 0,8 2,9 3,4 3,9 5,0 5,9 7,3 7,9

Układ krążenia Wzrost objętości krwi krążącej (w większym stopniu osocza niż erytrocytów Wzrost liczby krwinek białych, płytek krwi oraz białek osocza Powiększenie koryta naczyń Zwiększony przepływ krwi przez niektóre narządy (zwłaszcza macicę, nerki, skórę) Zwiększenie pojemności wyrzutowej serca Podniesienie częstości uderzeń serca z 70 do 85 na minutę Zmiana ułożenia serca Niewielki spadek wartości skurczowej i wyraźny – wartości rozkurczowej ciśnienia tętniczego Wzrost ciśnienia w obrębie żyły głównej dolnej

Skutki: Zalecenia: Niedokrwistość Wzrost odczynu OB. Wzrost krzepliwości krwi Szybsze pocenie się, przetłuszczanie włosów Ciągłe uczucie gorąca Skłonność do omdleń Żylaki kończyn, sromu i odbytu Zalecenia: Właściwa higiena osobista Ubiór w miarę przewiewny, z naturalnych włókien, dostosowany do pory roku, nie uciskający brzucha oraz klatki piersiowej Unikanie zbyt gorących lub zbyt zimnych kąpieli oraz sauny Odpoczynek w pozycji leżącej na boku, z nogami uniesionymi wyżej Przeciwwskazana długotrwała pozycja siedząca lub stojąca

Układ oddechowy Zmiana toru oddychania z żebrowego na przeponowy Wzrost wentylacji płuc o około 40% Zwiększenie pojemności płuc Zmniejszenie ilości powietrza zapasowego Zwiększone ruchy przepony, wybrzuszenie żeber Wzrost wymiany gazowej Oddech staje się głębszy, ale nie częstszy O 10-20% wzrasta pojemność poszczególnych oddechów

Skutki: Zalecenia: Lepsze dotlenienie zarówno matki jak i dziecka Zbyt ciasny stanik uciskający klatkę piersiową może spowodować niedotlenienie czy wręcz omdlenie Zalecenia: Częste przebywanie na świeżym powietrzu Unikanie pomieszczeń zadymionych (większa wymiana gazowa - głębsze niedotlenienie i więcej toksyn w organizmie ciężarnej i płodu) Noszenie staników nie uciskających klatki piersiowej

Układ moczowy Znaczne poszerzenie dróg odprowadzających mocz zwłaszcza miedniczek nerkowych i moczowodów Zwiększony przepływ krwi w nerkach, przesącz kłębkowy Nasilona resorbcja zwrotna sodu i wody Wzrost stężenia aminokwasów i glukozy w moczu Niedostateczna podaż węglowodanów spowodować może pojawienie się w moczu acetonu i kwasu acetylooctowego. Pęcherz moczowy podnosi się Zwolnienie przepływu moczu w moczowodach Przerost (estrogen) i zwiotczenie mięśniówki gładkiej (progesteron) moczowodów

Skutki: Zalecenia: Utrudniony odpływ moczu Częstsze oddawanie moczu, ale w małych ilościach Skłonność do zakażeń oraz bakteriomoczu Wzrost skłonności do obrzęków. Ograniczenie ilości spożywanych płynów może utrudnić wypłukiwanie toksyn z organizmu, przyczyniać się do zagęszczenia moczu, a nawet do powstawania piasku i kamieni (np. szczawianowych, moczanowych, fosforanowych…) w nerkach. Zalecenia: Właściwe odżywianie Odpowiedni poziom węglowodanów Prawidłowe proporcje sodu (w sytuacji zagrożenia wystąpieniem obrzęków należy wręcz całkowicie zrezygnować z solenia potraw oraz unikać potraw zawierających jego duże ilości (np. żółtego sera). Należy wówczas zwracać również większą uwagę na skład pitych wód mineralnych Racjonalne spożywanie płynów, planowane na podstawie aktualnego stanu zdrowia ciężarnej, warunków klimatycznych czy indywidualnych potrzeb Zalecanie więc ograniczenia ilości wypijanych płynów do 1,5 l/dobę wliczając w to zupy i kompot może być zasadne jedynie w określonych sytuacjach (np. H-gestozie)

Gruczoły sutkowe Obrzmienie, wrażliwość a nawet bolesność Rozbudowa zrazików mlecznych Poszerzenie siatki naczyń podskórnych Pojawienie się wtórnych obwódek, powiększenie się gruczołów łojowych oraz wzrost ilości ich wydzieliny Przebarwienie obwódek i brodawek piersiowych Na piersiach mogą się pojawić rozstępy Pod wpływem ucisku z brodawek może wypływać płyn. Stymulacja brodawek (ich drażnienie) w okresie okołoporodowym może spowodować rozpoczęcie czynności skurczowej mięśnia macicy

Skutki: Konieczna jest prawidłowa higiena piersi związana zarówno z przygotowaniem ich do karmienia jak i ułatwieniem im powrotu do dobrej formy po okresie laktacji. Stymulacja brodawek nasila akcję porodową, a w terminie porodu może ją nawet wywołać (+) Stymulacja brodawek może spowodować rozpoczęcie porodu przedwczesnego (-) Zalecenia: Należy w jak najmniejszym stopniu zmywać naturalną warstwę ochronną produkowaną przez przewody łojowe – wskazane jest więc mycie piersi samą wodą, a w okresie karmienia – zalecane jest pozostawienie na nich resztek pokarmu oraz częste ich wietrzenie. Unikanie stymulacji bordawek zwłaszcza w sytuacji zagrożenia ciąży Poza tymi sytuacjami wskazany jest masaż samych piersi oraz stosowanie specjalnych preparatów w celu zapobiegania rozstępom

Narząd rozrodczy Macica powiększa się z 60 g przed ciążą do 1 kg w okresie okołoporodowym, a jej pojemność wzrasta z 5 ml. do 5 l. Zwiększenia się liczba oraz wielkość włókien mięśniowych Ściany macicy ulegają ścieńczeniu Następuje zasinienie i rozpulchnienie szyjki macicy Śluz tworzy czop zamykający kanał szyjki utrudniając tym samym wniknięcie drobnoustrojów Ilość wydzieliny szyjkowej jest niewielka, a wzrasta dopiero w miarę zbliżania się terminu porodu Skurcze mięśnia macicy obejmują cały mięsień i występują ze zmienną częstotliwością przez cały okres ciąży (Braxona-Hicksa, Alvareza) Zasinienie, rozpulchnienie oraz zwiększenie rozciągliwości i szerokości pochwy. Zmienia się śluz pochwowy– jego ilość, wygląd, pH (na bardziej kwaśne - 4,0) oraz flora bakteryjna. Zwiększa się ilość glikogenu w komórkach wyściełających pochwę oraz nasila się jej złuszczanie Srom jest obrzęknięty, powiększony i przebarwiony, a na jego powierzchni można stwierdzić różnej wielkości żylaki Następuje powiększenie jajników, zwłaszcza tego w którym rozwija się ciałko żółte ciążowe. Następuje przekrwieniem narządów miednicy małej

Skutki: Ścieńczenie ściany macicy może powodować bóle oraz niebezpieczne zmiany w bliźnie pooperacyjnej zwłaszcza u kobiet po przebytym cięciu cesarskim Częste stany zapalne pochwy oraz rozwój grzybicy pochwy Prawidłowe skurcze macicy interpretowane mogą być jako rozpoczęcie porodu przedwczesnego (rzadziej poronienia), lub przeciwnie nie niepokoją ciężarnej Zalecenia: Prawidłowa higiena intymna w czasie ciąży Unikanie źródeł zakażenia takich jak baseny, czy publiczne toalety Stosowanie właściwej diety oraz uprawianie ćwiczeń fizycznych (profilaktyka żylaków)

Statyka ciężarnej ulega zmianie Macica i piersi wysuwają się do przodu, wskutek czego do przodu wysuwa się również środek ciężkości ciała Aby zachować równowagę ciężarna musi przechylać się ku tyłowi poprzez niewielki ruch wyprostny w stawach skokowych lub zwiększenie krzywizny lędźwiowej Następuje nadmierne rozluźnienie w stawach miednicy Większą pracę wykonują głównie mięśnie grzbietu i brzucha

Ćwiczenia w czasie ciąży nie mogą służyć utracie nadmiernej masy ciała Skutki: Bóle krzyża i pleców Zalecenia: Stosowanie prawidłowego obuwia (na niewielkim, szerokim obcasie, najlepiej z „poduszką powietrzną”) Unikanie chodzenia na wysokich obcasach Uprawianie ćwiczeń fizycznych (poprawiających kondycję oraz przygotowujących organizm na tak wielki wysiłek jakim jest poród) Należy przy tym pamiętać, że: - Nie można ćwiczyć z pustym żołądkiem (najlepiej jest ćwiczyć kilka godzin po obfitym posiłku, lub godzinę po lekkim) - Należy unikać ćwiczeń w pozycji na wznak - Bieganie może kontynuować jedynie kobieta, która biegała również przed poczęciem. Warunkiem jest jednak zarówno bieganie jak i spacerowanie w odpowiednim obuwiu i po miękkim terenie - Najlepszym rodzajem sportu jest pływanie - Należy unikać nagłych i gwałtownych wysiłków fizycznych Ćwiczenia w czasie ciąży nie mogą służyć utracie nadmiernej masy ciała

Układ hormonalny wywiera wpływ zarówno na fizyczną jak i psychiczną stronę okresu ciąży Przedni płat przysadki mózgowej traci kontrolę nad wytwarzaniem hormonów płciowych Podstawowym organem wytwarzającym w czasie ciąży większość hormonów jest łożysko Stwierdza się przerost i rozrost wielu gruczołów wydzielania wewnętrznego, zwłaszcza przysadki mózgowej, gruczołu tarczowego, kory nadnerczy, jajników, trzustki i przytarczyc Skutki: Zaburzenia pracy tarczycy związane m. in. ze zwiększonym gromadzeniem jodu Labilność emocjonalna Zalecenia: Posiadanie wiedzy na temat zmian psychofizycznych w czasie ciąży zarówno przez kobietę jak i jej partnera oraz pozostałych członków rodziny zwiększa poziom wyrozumiałości wobec ciężarnej oraz przyczynia się do bardziej pozytywnej atmosfery w jej otoczeniu

Autonomiczny układ nerwowy Wykazuje chwiejność i wzmożoną reaktywność W obrębie kory występuje niewielkie pobudzenie jej czynności wraz ze wzmożeniem głębokich odruchów nerwowych, zmniejszeniem odruchów powierzchniowych i obniżeniem napięcia ośrodków hamujących. Zmniejsza to równowagę pomiędzy bodźcami korowymi i podkorowymi Skutki: Kobieta staje się chwiejna uczuciowo, łatwo wybucha płaczem oraz miewa dziwaczne, bezsensowne życzenia i zachcianki, a jej reakcji nie da się przewidzieć Ciężarne charakteryzują się większą chłonnością i wrażliwością umysłu. To co brzydkie i okrutne dużo bardziej wzbudza w nich obrzydzenie i wstręt, to co piękne momentalnie wywołuje dreszcz wzruszenia Inni autorzy uważają, że ciąża przytępia umysł zwłaszcza w III trymestrze i np. ciężarnej gorzej przychodzi uczenie się, zapamiętywanie, rozwiązywanie trudnych zadań Zalecenia: Posiadanie wiedzy na temat zmian psychofizycznych w czasie ciąży zarówno przez kobietę jak i jej partnera oraz pozostałych członków rodziny zwiększa poziom wyrozumiałości wobec ciężarnej oraz przyczynia się do bardziej pozytywnej atmosfery w jej otoczeniu Otaczanie się pięknem Nauczenie się radzenia sobie ze stresem i nadmiernymi emocjami oraz metod relaksacji Nie pozostawianie ważnych decyzji i zadań na III trymestr ciąży

Zmiany w wyglądzie ciężarnej Zwiększa się skłonność do obrzęku i krwawienia dziąseł Ścieńczenie, zwiększenie miękkości i łamliwości paznokci Kruchość i łamliwość oraz wypadanie włosów Niekorzystne zmiany w cerze W drugiej połowie ciąży może pojawić się zwiększenie owłosienia (hirsutyzm) na twarzy oraz całym ciele Nasilenie pigmentacji Rozstępy skórne - najczęściej w okolicy brzucha, piersi, ud i pośladków

Skutki: Pojawienie się i rozwój próchnicy i paradontozy, które nie leczone mogą stać się przyczyną ogólnej infekcji Zalecenia: Dbałość o higienę jamy ustnej, Systematyczne wizyty kontrolne u stomatologa oraz leczenie zębów Właściwe odżywianie Uzupełnianie witamin i mikroelementów Masowanie miejsc skłonnych do pojawiania się rozstępów oraz stosowanie odpowiednich maści i kremów