Historia informatyki Wykład 10 – Open Source & Open Content Piotr Gawrysiak 2007

Oprogramowanie Jak wiadomo oprogramowanie to najważniejsza rzecz której wytwarzaniem zajmuje się informatyka Termin techniczny software (oprogramowanie) – wymyślony jako przeciwieństwo hardware (sprzęt) Hardware to jednak coś, co można nabyć w sklepie z artykułami metalowymi... Co to zatem tak naprawdę jest owo oprogramowanie?

Cechy szczególne oprogramowania Niezużywalność W odróżnieniu od innych wytworów kultury materialnej, oprogramowanie nie podlega procesowi starzenia (fizycznego) Zerowy koszt krańcowy wytworzenia Produkcja kolejnego egzemplarza oprogramowania nic nie kosztuje Specyficzne z punktu widzenia ekonomicznego pojęcia rzadkości Nieograniczone skomplikowanie Złożoność oprogramowania nie jest ograniczona barierami fizycznymi

Oprogramowanie – prehistoria W przypadku pierwszych (nieprogramowalnych) maszyn liczących, program jako taki nie istnieje Potem istnieje jedynie w głowie twórcy i jako notatka na papierze, oraz jako integralny element sprzętu (np. ENIAC) Potem potencjalnie może stać się bytem samodzielnym (zapisanym np. na taśmie perforowanej), zwykle jednak dalej traktowany jest jako część sprzętu Programy bardzo często tworzone są jednostkowo, do rozwiązania konkretnego i unikalnego problemu

Oprogramowanie – lata 70-te XX w. Powstają pierwsze minikomputery, produkowane na skalę quasi-masową (taśmowa produkcja seryjna) – PDP-11. Zmienia się sposób wykorzystywania komputerów – potrzebny nowy rodzaj oprogramowania – system operacyjny W 1965 Bell Labs i General Electric rozpoczynają prace nad systemem Multics (Multiplexed Information and Computing Service). Po wielu perypetiach powstaje wersja powyższego systemu zwana Unix (Dennis Ritche, Ken Thomson) System uniwersalny – przenośny pomiędzy komputerami

Richard Stallman Unix jest systemem licencjonowanym dość liberalnie przez AT&T – m.in. udostępniony uniwersytetom Inne oprogramowanie jednak pozostaje zamknięte, I coraz częściej jego twórcy lub sprzedawcy starają się utrudnić próby kopiowania i reverse engineering Nie podoba się to niektórym ludziom, szczególnie tym o co bardziej lewicowych poglądach, w tym studentowi Harvardu – Richardowi M. Stallmanowi (RMS) Na początku lat 80-tych Stallman zatrudnia się w MIT gdzie boleśnie zderza się z korporacyjną kulturą tworzenia oprogramowania to doświadczenie prowadzi go do opracowania filozofii wolnego oprogramowania

Cztery wolności Stallmana Stallman zauważa (ad. 1981!) znaczenie oprogramowania dla funkcjonowania społeczeństwa (zanim jeszcze zaczęto stosować termin społeczeństwo informacyjne). Wolność zerowa (freedom 0) : prawo do uruchomienia i wykorzystywania programu (jako narzędzia) w dowolnym celu Wolność pierwsza (freedom 1) : prawo do analizy sposobu działania programu i jego modyfikacji dla własnych potrzeb Wolność druga (freedom 2) : prawo do kopiowania i redystrybucji programu, tak by inni mogli go wykorzystać Wolność trzecia (freedom 3) : prawo do poprawiania programu i do upubliczniania poprawek, tak aby korzyść mogła odnieść cała społeczność użytkowników programu Oprogramowanie spełniające powyższe kryteria to free software - wolne oprogramowanie

Free Software Foundation Celem zwolenników wolnego oprogramowania jest wyeliminowania z obiegu oprogramowania które wolnym nie jest Uwaga – free as in beer <> free as in freedom ! Realizację tego celu Stallman decyduje się prowadzić profesjonalnie – w 1984 roku rezygnuje z pracy w MIT i zakłada fundację Free Software Foundation (FSF) Działalność FSF ma dwa wymiary: prawno – organizacyjny (licencja GPL) produkcji oprogramowania (system GNU) stąd St. IGNUcius

Licencja GPL licencje dotyczące oprogramowania – oprogramowanie nie jest sprzedawane, jest jedynie użyczane użytkownikowi do wykorzystania typowe rodzaje oprogramowania – komercyjne, freeware, shareware, public domain typowa nazwa licencji – End User License Agreement (EULA) – służy przede wszystkim wyłączeniu odpowiedzialności producenta za wady produktu, oraz ograniczeniu praw użytkownika związanych z kopiowaniem programu typowy tekst licencji zawiera zwykle tego rodzaju klauzulę no guarantee, including fitness for particular purpose

Licencja GPL GPL – General Public License ma nieco odmienny cel zawiera klauzule dotycząca wyłączenia odpowiedzialności twórcy przede wszystkim służy zapewnieniu czterech wolności Stallmana w odniesieniu do programu uniemożliwia także rabunkowe wykorzystanie objętego nią programu, poprzez inkorporację w innym programie program objęty GPL musi zawsze być dystrybuowany wraz z kodem źródłowym nie musi być dostępny za darmo nie może być wykorzystany jako część programu, nie będącego wolnym oprogramowaniem

Linux w 1991 roku fiński student Linus Torvalds zaczyna tworzyć (dla nauki i zabawy :-) jądro systemu operacyjnego, wykorzystując edukacyjną wersję Unixa, opracowaną przez profesora Andrew Tannenbauma Torvalds publikuje pierwszą wersję Linuxa w Internecie używając licencji GPL, zachęcając innych do jego rozbudowy. Jądro Linuxa jest zgodne z Unix – tym samym można uruchamiać przy jego pomocy części systemu GNU stworzone do tej pory przez FSF Jak okazuje się zainteresowanych programistów jest bardzo wielu – Linux zaczyna się dynamicznie rozwijać

Open Source vs. Free Software Raczkujący właśnie Internet potrzebuje dla swojego rozwoju oprogramowania – dla serwerów WWW, routerów, systemów poczty elektronicznej Nowo powstały system – elastyczny i darmowy, doskonale się do tego nadaje Powstają nowe komponenty infrastruktury Internetu - w większości przypadków będące także oprogramowaniem Open Source Większość ich twórców za nic ma jednak filozofię Stallmana FSF promuje zatem określenia takie jak GNU/Linux i podkreśla, iż Open Source to nie to samo co Free Software

Wybrane projekty open source Oprogramowanie internetowe - PHP, Apache itd. IBM model serwisowy - nie produkują raczej oprogramowania ale zapewniają wsparcie techniczne Apple jądro systemu operacyjnego Mac OS X (Darwin) Mozilla Foundation Firefox (następca przeglądarki Netscape Navigator)

Model tworzenia oprogramowania

Katedra i bazar Eric Raymond postuluje, iż istnieją dwa, fundamentalnie przeciwstawne modele tworzenia oprogramowania model katedry – oprogramowanie komercyjne model bazaru – oprogramowanie open source chaotyczny, oparty na współpracy release often, release early given enough eyeballs, all bugs are shallow

Inne rodzaje treści Model OSS oparty jest przede wszystkim na współpracy – oprogramowanie open source nie jest tworzone w pojedynkę Być może taki efekt tłumów daje się wykorzystać do tworzenia innych rodzajów treści Dodatkowo możliwe staje się wykorzystania efektu mądrości tłumów (opisany w początkach XX w. przez Galtona) Stallman wpada na pomysł stworzenia GNUpedii – sieciowej encyklopedii. Pomysł udaje się zrealizować Jamesowi Wales w postaci Wikipedii Istotny element – łatwość modyfikacji i dodawania treści

Inne licencje typu copyleft Inne niż oprogramowanie wytwory ludzkiej działalności też potrzebuja ochrony prawnej Pomysł na odpowiednik GPL dla artystów - Larry Lessig i książka Free Culture Koncepcja Creative Commons (od angielskich wspólnych pól – commons) Licencje Creative Commons Atribution Share alike No Derivative Works Noncommercial

Piractwo czy rzecz moralnie słuszna? Nowe technologie (np. BitTorrent) jeszcze bardziej obniżają koszt powielania informacji Z drugiej jednak strony właściciele informacji coraz bardziej starają się ją kontrolować Powstaje pytanie – czy ochrona informacji – zabronienie jej kopiowania – nie jest aby rzeczą moralnie niesłuszną? Odrażającą nawet? Inne przykłady informacji uważanej powszechnie za niekomercjalizowalną – twierdzenia matematyczne, wyniki badań podstawowych itd.