Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności: • Przepisy dotyczące tej instytucji ujęte są w części materialnej kodeksu karnego skarbowego (art. 17 i 18) oraz procesowej (art. 142–149). Takie rozwiązanie nadaje tej instytucji charakter mieszany, materialno-procesowy • W k.k.s. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest instytucją zaniechania ukarania (tak w art. 17 i 18), a zarazem środkiem karnym, czyli instytucją ukarania (tak w art. 22 § 2 pkt. 1 i 47 § 2 pkt. 1)

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności – c.d. Nazwa tej instytucji „dobrowolne poddanie się odpowiedzialności” obowiązuje od 1 września 1998 r. (po nowelizacji u.k.s. z 1971 r.). Wcześniej, począwszy od u.k.s. z 1926 r., było to „dobrowolne poddanie się karze” Obecnie na gruncie k.p.k. funkcjonuje tzw. „dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej” (orzekanie bez rozprawy lub na skróconej rozprawie), dostępne także w prawie karnym skarbowym (w art. 156 i 161 k.k.s.), ale są to inne instytucje

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności – c.d. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest zatem tradycyjną instytucją prawa karnego skarbowego, nie mającą odpowiednika w prawie karnym i prawie wykroczeń. Nie należy jej mylić z tzw. „dobrowolnym poddaniem się odpowiedzialności karnej” (zwanym też „dobrowolnym poddaniem się karze”)

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności – c.d. • Prawomocny wyrok sądu o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności powoduje takie same skutki prawne jak prawomocne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie. Jednakże w porównaniu z nim istnieją dwa zasadnicze wyjątki: 1) wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego (osoba, która skorzysta z tej instytucji, może zatem otrzymać zaświadczenie o niekaralności) 2) uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe nie stanowi przesłanek recydywy skarbowej

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności – c.d. Instytucja ta dotyczy przypadków, gdy popełniono przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny lub wykroczenie skarbowe, gdyż jej zastosowanie jest możliwe tylko w sprawach zagrożonych grzywną Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jako rezultat negocjacji między organem procesowym a sprawcą, nie może wykraczać poza zagrożenie karą o dolegliwości ekonomicznej. W przeciwnym razie w odbiorze społecznym mogłoby się pojawić wrażenie, że można sobie „kupić wolność za pieniądze”. Podstawowe zatem znaczenie ma przyjęcie od początku właściwej kwalifikacji prawnej czynu (uzasadnienie projektu k.k.s.)

Artykuł 17 § 1 k.k.s. przewiduje kumulatywne wystąpienie pięciu przesłanek, takich jak: 1) nie budząca wątpliwości wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego 2) uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z czynem zabronionym nastąpiło uszczuplenie tej należności 3) uiszczenie kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony

Przesłanki z art. 17 § 1 k.k.s. – c.d. 4) wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności ich złożenia — uiszczenie ich równowartości pieniężnej 5) uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania

Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności: Sprawca może zgłaszać taki wniosek jedynie w postępowaniu przed finansowym organem postępowania przygotowawczego (urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny), zanim wniesiono akt oskarżenia do sądu. Wniosek sprawcy otwiera tzw. fazę negocjacyjną. Negocjacje ze sprawcą prowadzi finansowy organ postępowania przygotowawczego, a dotyczą one zakresu zobowiązań sprawcy w ramach dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Prawo sprawcy do cofnięcia wniosku: Cofnięcie wniosku nie jest możliwe przed upływem miesiąca od złożenia wniosku Nie można również cofnąć wniosku po wniesieniu do sądu przez finansowy organ postępowania przygotowawczego wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności W razie cofnięcia wniosku ponowne jego złożenie jest niedopuszczalne 

Wniosek ten otwiera tzw. fazę decyzyjną (z udziałem sądu) Wniosek finansowego organu postępowania przygotowawczego o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialsności: Decyzję o skierowaniu do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności podejmuje finansowy organ postępowania przygotowawczego (urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny), po zakończeniu negocjacji ze sprawcą Wniosek ten otwiera tzw. fazę decyzyjną (z udziałem sądu)  

Faza negocjacyjna: Finansowy organ postępowania przygotowawczego może uzależnić wniesienie wniosku do sądu, na zasadzie swobodnego uznania, od: 1) uiszczenia tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony

Faza negocjacyjna – c.d. 2) wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy, a w razie niemożności ich złożenia — od uiszczenia równowartości pieniężnej tych przedmiotów, chyba że są to przedmioty, którymi wszelki obrót jest zabroniony (z art. 29 pkt. 4 k.k.s.) 3) uiszczenia pozostałych kosztów postępowania

Faza negocjacyjna – c.d. Finansowy organ postępowania przygotowawczego może odmówić skierowania do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia. Na postanowienie odmawiające przysługuje zażalenie, ale nie do sądu, lecz do organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego (do izby skarbowej, izby celnej lub Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej)

Faza decyzyjna: Rola sądu ograniczona jest do udzielenia zezwolenia bądź jego odmowy. Przy spełnieniu warunków do udzielenia zezwolenia i braku przeszkód sąd może jedynie (ale nie musi) udzielić zezwolenia. Sąd powinien zatem uwzględnić także szkodliwość społeczną czynu i rozważyć, czy zezwolenie będzie tu wystarczające do zaspokojenia naruszonego przez sprawcę uzasadnionego interesu finansowego  

Faza decyzyjna – c.d. W kwestii udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd orzeka wyrokiem na posiedzeniu (sprawca i jego obrońca mają prawo uczestniczyć w tym posiedzeniu) W razie odmowy udzielenia zezwolenia sąd wydaje postanowienie i niezwłocznie zwraca sprawę finansowemu organowi postępowania przygotowawczego

Faza decyzyjna – c.d. Niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia przez sąd, jeżeli: - przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności - przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach skutkujących nadzwyczajnym obostrzeniem kary - zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w praktyce: Przeprowadzone badania objęły okres pięciu lat: 2005-2009 Badania dotyczyły: postępowania organów finansowych w fazie negocjacyjnej postępowania sądów w fazie decyzyjnej Szerzej: Janusz Sawicki, Zaniechanie ukarania jako element polityki karnej w prawie karnym skarbowym, Wrocław 2011, s. 328-338

Postępowanie organów finansowych w praktyce: Badania objęły następujące finansowe organy postępowania przygotowawczego: Urząd Celny we Wrocławiu, Urząd Kontroli Skarbowej we Wrocławiu, Pierwszy Urząd Skarbowy we Wrocławiu, Urząd Skarbowy Wrocław Fabryczna, Urząd Skarbowy Wrocław Krzyki, Urząd Skarbowy Wrocław Psie Pole, Urząd Skarbowy Wrocław Stare Miasto, Dolnośląski Urząd Skarbowy we Wrocławiu Badania nie objęły Urzędu Skarbowego Wrocław Śródmieście, gdyż w urzędzie tym nie udostępniono danych na badany temat

Postępowanie organów finansowych w praktyce – c.d. Badania objęły 7315 wszczętych spraw karnych skarbowych. Finansowe organy postępowania przygotowawczego podjęły negocjacje ze sprawcą w ramach dobrowolnego poddania się odpowiedzialności w 4060 sprawach (średnio 55,5%)

Postępowanie organów finansowych w praktyce – c.d. Prowadzone w 4060 sprawach negocjacje zakończyły się skierowaniem wniosku do sądu o udzielenie zezwolenia aż w 4027 sprawach (99,2%), a zaledwie w 33 sprawach (0,8%) wydaniem postanowienia o odmowie skierowania takiego wniosku Powodem odmów było najczęściej niewpłacenie w terminie obowiązkowych kwot wynegocjowanych przez sprawcę z organem finansowym

Postępowanie organów finansowych w praktyce – c.d. Na 32 zażalenia na postanowienia organów finansowych o odmowie skierowania do sądu wniosku, w 17 przypadkach zaskarżone postanowienia utrzymano w mocy (53,1%), a w 15 zostały one uchylone (46,9%) Podstawą uchyleń było najczęściej uznanie, iż termin uiszczenia przez sprawcę obowiązkowych kwot, określony na podstawie art. 146 § 3 k.k.s., nie ma charakteru terminu zawitego, stąd wpłata dokonana po upływie terminu nie stanowi bezwzględnej przeszkody zastosowania tej instytucji

Postępowanie sądów w praktyce – c.d. Badania objęły następujące sądy: 1) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej - II Wydział Karny - XII Wydział Karny 2) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków - VII Wydział Karny 3) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia - V Wydział Karny

Postępowanie sądów w praktyce – c.d. Badania objęły 4627 spraw karnych skarbowych Uwzględnione rodzaje rozstrzygnięć sądowych: 1) odstąpienie od wymierzenia kary, 2) ukaranie na podstawie aktu oskarżenia, 3) zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, 4) zwrot wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w celu kontynuowania postępowania, 5) uniewinnienie, 6) umorzenie postępowania, 7) warunkowe umorzenie postępowania, 8) zwrot w celu uzupełnienia postępowania, 9) przekazanie według właściwości

Postępowanie sądów w praktyce – c.d. Na 4627 wszystkich rozstrzyganych przez sądy spraw karnych skarbowych, wniosków o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności było 3101, co stanowi 67% wszystkich spraw Na 3101 rozpatrzonych wniosków o udzielenie zezwolenia zgoda dotyczyła 3093 wniosków, czyli 99,75 % Odnotowano 8 odmów, co stanowi 0,25% wniosków

Postępowanie sądów w praktyce – c.d. Wysokość kwoty uiszczanej przez sprawcę tytułem kary grzywny: - grzywny najniższe w wysokości do 200 złotych stanowiły blisko 31,7% - grzywny w wysokości do 500 złotych stanowiły ponad połowę, bo aż 66,7% - grzywny w wysokości powyżej 3.000 złotych stanowiły niespełna 1,2% Wniosek: przeważają grzywny w bardzo umiarkowanej wysokości, z wyraźną dominacją grzywien najniższych