Światowy i krajowy rynek węgla koksowego Kierunek badawczy B.IV: Regionalizacja polityki energetycznej Polski z uwzględnieniem uwarunkowań ekonomicznych i ekologicznych Urszula OZGA-BLASCHKE, Urszula LORENZ, Zbigniew GRUDZIŃSKI, Katarzyna STALA-SZLUGAJ , Tadeusz OLKUSKI, Wiesław BLASCHKE Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Zakład Ekonomiki i Badań Rynku Paliwowo – Energetycznego Światowa produkcja i zużycie węgla koksowego Handel węglem koksowym na rynku międzynarodowym Zużycie węgla koksowego jest pochodną wielkości zapotrzebowania na koks, którego głównym odbiorcą jest hutnictwo żelaza i stali. W latach 2000-2011 ponad 80% wzrost światowej produkcji stali surowej spowodował prawie dwukrotny wzrost produkcji i zużycia węgla koksowego, głównie w regionach o najwyższej dynamice rozwoju produkcji hutniczej. Około 30% światowej produkcji węgla koksowego jest przedmiotem handlu na rynku międzynarodowym. Deficyt węgla występujący na dwóch odległych geograficznie rynkach – w Azji (region Pacyfiku) i w Europie Zachodniej (region Atlantyku) pokrywany jest głównie dostawami węgla z Australii i Ameryki Północnej, toteż ~ 90% handlu odbywa się drogą morską. Podaż – główni eksporterzy Udział Azji w światowej pro-dukcji węgla koksowego wzrósł z 30% w 2000 r. do 59% w 2011 r., w rankingu największych świa-towych producentów w pierwszej czwórce (z produkcją ponad 50 mln ton) znajdują się: Chiny, Australia, USA i Rosja, które wspólnie odpowiadają za 83% wydobycia. W Azji, będącej regionem z największą produkcją stali, zu-życie węgla koksowego w ana-lizowanym okresie wzrosło prawie trzykrotnie. W rankingu największych użyt-kowników węgla koksowego w pierwszej czwórce znajdują się – obok Chin – Indie, Japonia i Rosja, które łącznie odpowiadają za prawie 80% światowego zużycia. Łączny eksport węgla metalurgicznego z Australii, USA i Kanady stanowi około 80% światowego handlu tym surowcem. Od 2010 r. Mongolia stała się kluczowym dostawcą na rynek chiński (ok. 20 mln ton). Podaż węgli koksowych typu hard kontrolowana jest przez kilku producentów – międzynarodowe koncerny: BHP(BMA), Teck Cominco, Anglo American, Xstrata oraz Rio Tinto. Około 60% węgla typu hard w handlu (drogą morską) pochodzi z Australii (kopalnie w Bowen Basin). Rynek azjatycki przejmuje ponad 60% handlu węglem metalurgicznym. Od 2005 r. Chiny zwiększyły 7,5-krotnie import węgla koksowego – do 54 mln ton w 2012 r. Na rynku europejskim największymi importerami (powyżej 5 mln ton) są: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Ukraina, Włochy oraz Turcja. Popyt – główni importerzy Produkcja i zużycie węgla koksowego w Polsce Ceny węgli koksowych na rynku międzynarodowym Węgiel koksowy ma około 15% udział w ogólnym wydobyciu węgla kamiennego w kraju. Od 2000 roku produkcja węgli koksowych obniżyła się z 17,2 mln ton do 11,7 mln ton w roku 2012 (tj. prawie 32%) w wyniku: działań realizowanych w ramach restrukturyzacji branży, braku środków finansowych na rozwój wydobycia, kumulacji czynników geologiczno-górniczych utrudniających wydobycie, serii zdarzeń wynikających z zagrożeń naturalnych. Udział węgli typu hard (wg PN 35.1, 35.2) w produkcji węgli koksowych wynosi aktualnie około 66% (7,7 mln ton). Węgiel ten wydobywany jest w trzech kopalniach JSW SA. Węgiel typu semi-soft (wg PN 34.1, 34.2) pochodzi z kopalń KW SA oraz dwóch kopalń JSW SA. Wysoka dynamika zmian cen węgla koksowego i duże zróżnicowanie między (obowiązującymi przez okres 12 miesięcy) benchmarkami a cenami na rynku spot, spowodowały wprowadzenie od marca 2010 r. systemu benchmarków kwartalnych. Kontrakty krótkookresowe pozwalają szybciej reagować na zmieniające się warunki rynkowe, których odzwierciedleniem jest ruch cen na rynku spot. Ceny polskiego węgla na tle cen na rynku międzynarodowym Krótkoterminowa prognoza cen węgla typu hard Głównym odbiorcą węgla koksowego jest rynek krajowy – w ostatnich latach około 86% sprzedaży. Poziom zużycia węgla koksowego w kraju determinowany jest zdolnościami produkcyjnymi przemysłu koksowniczego (obecnie ok. 11 mln ton) oraz możliwościami zbytu produkowanego koksu – eksport stanowi ponad 60% sprzedaży. W wyniku dużego popytu ze strony koksowni, przy równoczesnym spadku wielkości produkcji, udział sprzedaży zagranicznej węgla obniżył się z 30% w latach 2000–2001 do 14% w latach 2010–2012. Głównymi odbiorcami są kraje UE (Czechy, Austria, Słowacja). Udział węgla typu hard w sprzedaży zagranicznej wynosi ~70%. Brak stabilnych i wystarczających ilościowo dostaw krajowego węgla koksowego spowodował, że w latach 2007-2008 koksownie zwiększyły import węgli. W efekcie od 2008 roku Polska stała się netto importerem węgla koksowego. Średni udział węgla importowanego w mieszankach koksowniczych wzrósł z około 5% w roku 2005 do 25,5% w roku 2008 (w Grupie ArcelorMittal wyniósł 37%). W latach następnych, czynnikiem decydującym o poziomie produkcji koksu w Polsce (a więc zapotrzebowaniu na węgiel koksowy na rynku krajowym) będzie utrzymanie poziomu eksportu. Przy produkcji koksu w wysokości 9-10 mln ton rocznie, około 6-6,5 mln ton koksu musi znaleźć nabywców na rynkach zagranicznych. W opinii MFW w 2013 r. nastąpi stopniowe odbicie gospodarki światowej; szybciej będą się rozwijać gospodarki wschodzące. Popyt na węgiel koksowy w następnych pięciu latach będzie wzrastał wolniej zgodnie z umiarkowanym wzrostem światowej produkcji stali surowej; popyt generować będą głównie kraje azjatyckie (z udziałem ponad 70% w przewidywanym wzroście obrotu węglem na rynku międzynarodowym. Wzrost zapotrzebowania będzie bilansowany większą podażą węgla z nowych inwestycji (Australia, Kanada, Mongolia, Mozambik, Indonezja), co spowoduje stabilizację poziomu cen węgli koksowych. Seminarium Instytutu GSMiE PAN, 6 – 8 marca 2012, Szczyrk