Wypalenie zawodowe

W literaturze naukowej termin wypalenia zawodowego pojawił się po raz pierwszy około dwadzieścia lat temu. Terminem wypalenia zawodowego określamy zespół wyczerpania emocjonalnego,depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób.Dodatkowo zespół ten nazywany jest erozją zaangażowania w pracę. W literaturze rozróżniamy dwa stany: stan wypalenia i znużenia. Wypaleniu ulegają ludzie, którzy pracowali z ogromnym zaangażowaniem i energią, podczas gdy osoby ulegające znużeniu nie miały nigdy takiego okresu entuzjazmu. Łączy je jednak pozbawienie energii, witalności i radości codziennego życia, a to czy wypalenie nastąpi zależy od układu wielu czynników osobistych i środowiskowych. Zjawisko to jednak postrzegane jest jako ważny problem indywidualny i społeczny. Wypalenie zawodowe jako zjawisko, ma znaczenie i może być pojmowane jako ryzyko zawodowe, w zawodach, których istotą jest praca z ludźmi.Dotyczy przede wszystkim nauczycieli, pielęgniarek, pedagogów, lekarzy, terapeutów, pracowników socjalnych, psychologów, pedagogów, kuratorów sądowych, księży, doradców personalnych, menadżerów, handlowców i innych osób, które zajmują się szeroko rozumianą pomocą drugiemu człowiekowi. Ludzie ci wchodzą w intensywny kontakt z drugim człowiekiem, a kryzys pojawia się najczęściej między 3 a 7 rokiem pracy. Przyjmuje się, że przeżywanie stresu w miejscu pracy jest właśnie tą płaszczyzną, na której pojawia się i rozwija syndrom wypalenia zawodowego.Uważa się, że zjawisko to jest nie tylko bezpośrednim skutkiem przewlekłego stresu zawodowego, a stresu zmodyfikowanego własną aktywnością zaradczą.

Koszty wypalenia zawodowego obciążają wszystkich obywateli, nawet jeśli wypalenie nie jest ich problemem. American Institute of Stress podaje, że prawie połowa osób pracujących zawodowo odczuwa dolegliwości będące konsekwencją wypalenia zawodowego, a straty jakie corocznie ponosi gospodarka amerykańska z powodu stresu w pracy, sięgają 300 bilionów dolarów. Są one spowodowane głównie absencją pracowników, zmniejszeniem ich produktywności, fluktuacją kadr, a co za tym idzie- koniecznością przyuczenia ich do nowych zadań.

Zespół wypalenia zawodowego- charakterystyczne cechy podstawowe Wyczerpanie emocjonalne- objawia się zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością, pesymizmem, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością oraz zmianami somatycznymi takimi jak chronicznym zmęczeniem, bólami głowy, bezsennością, zaburzeniami gastrycznymi, częstymi przeziębieniami itp. Depersonalizacja- czyli odczłowieczenie inaczej uprzedmiotowienie jest próbą zwiększenia psychicznego dystansu wobec osoby, z którą się pracuje.Ma ona związek z obojętnością i dystansowaniem się wobec problemów klienta ( pacjent, uczeń, interesant ), powierzchownością i sformalizowaniem kontaktów, cynizmem, obwinianiem innych za niepowodzenia w pracy. Depersonalizacja będzie przyjmowała formy w zależności od rodzaju aktywności zawodowej pracownika. W przypadku nauczycieli jest to najczęściej zwracanie się do ucznia po nazwisku lub numerze w dzienniku, a nawet stosowaniem wobec uczniów niewybrednych epitetów. Objawia się to także niechęcią do zajęć pozalekcyjnych, stosowaniem kartkówek zamiast dyskusji, rzadkimi kontaktami z rodzicami, stosowaniem kar, sformalizowaniem wywiadówek. U lekarzy objawia się stosowaniem, szybkiej, mechanicznej diagnozy, traktowaniem pacjenta jako „jednostkę chorobową”

Obniżenie poczucia dokonań osobistych-jest to tendencja do widzenia własnej pracy w negatywnym świetle. Objawia się niezadowoleniem z osiągnięć w pracy, przeświadczeniem o braku kompetencji, utratą wiary we własne możliwości, poczuciem niezrozumienia ze strony przełożonych, stopniową utratą możliwości do rozwiązywania pojawiających się problemów i niemożnością przystosowania się do trudnych warunków zawodowych. Przyjmować ono może skrajne formy zachowań agresywnych (np.agresja werbalna), jak i ucieczkowych (absencja w pracy). Te zachowania tworzą samonapędzający się mechanizm.

Sytuacje zwiększające ryzyko pojawienia się wypalenia zawodowego Jest wiele sytuacji, które zwiększają ryzyko pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego. Przede wszystkim zaliczamy do nich ilość i jakość interakcji dotyczących problemów osobistych- jest to traktowane jako główna przyczyna wypalenia. W tej grupie znajdują się zarówno profesjonaliści zajmujący się wieloma osobistymi problemami, jak i nieprofesjonaliści zaangażowani w stały emocjonalny kontakt z jedną osobą. Kolejną sytuacja jest niekończąca się natura zadania powodująca często poczucie niemocy. W zawodzie nauczyciela można zaliczyć np. trudne do osiągnięcia sukcesy w pracy wychowawczej z uczniami. Również potrzeba zachowania publicznej twarzy zalicza się do sytuacji sprzyjających wypaleniu zawodowemu.Określana jest jako zmuszanie do ukrywania emocji i swoich własnych przekonań. Wynika ona z oczekiwań określonego zachowania. Utrzymanie zawodowego image’u nie jest łatwe, bo w konsekwencji można stracić kontakt ze swoim prawdziwym „ja”. Cechy osobowości, które mają wpływ na ryzyko pojawienia się wypalenia zawodowego to przede wszystkim motywacja do pracy, skłonność do impulsywności i niecierpliwości, mała pewność siebie i niedojrzałość. Wypaleniu zawodowemu sprzyjają także czynniki związane z instytucją, a przede wszystkim ze sposobem zarządzania nią.Wymienić należy w tym przypadku nadmierne wymagania, słabe kanały komunikacji, restrykcyjne zasady ograniczające autonomię pracownika i złe kierownictwo.

Etapy procesu wypalenia zawodowego Ocenia się, że wypalenie zawodowe to swojego rodzaju proces, który można przedstawić za pomocą następujących po sobie etapów: Pierwszy stopień- to stadium ostrzegawcze, w którym pojawiają się nieustające objawy przeziębienia, bóle głowy, bezsenność, uczucie irytacji.Uważa się, że powrót do właściwego funkcjonowania z tego stadium nie jest trudne. Wystarczy często krótki wypoczynek, hobby oraz okresowe zmniejszenie obciążenia pracą. Drugi stopień-pojawia się wtedy, gdy syndrom jest bardziej stały i trwa dłużej. Charakterystyczne objawy w tym przypadku to wybuchy irytacji, pogardliwe odnoszenie się do innych, gorsze wykonywanie zadań. W tym przypadku wymagany jest dłuższy odpoczynek niż weekend. Koniecznością staje się wzięcie urlopu, zainteresowanie się czymś innym niż pracą.Wskazana jest pomoc przyjaciół, która okazuje się ważniejszą i efektywniejszą niż pomoc profesjonalna. Trzeci stopień-występuje wtedy, gdy syndrom wypalenia zawodowego staje się chroniczny. Dochodzi do rozwoju objawów fizycznych i somatycznych. Typowe objawy tego stadium to wrzody żołądka,nadciśnienie, napady depresji, uczucie osamotnienia i alienacji.Sytuacja ta powoduje, że oprócz osoby dotkniętej wypaleniem zawodowym cierpią również członkowie rodziny, przyjaciele,współpracownicy. W tym przypadku konieczna jest interwencja profesjonalisty tzn. lekarza, psychologa, terapeuty. Jednakże nie zawsze pomoc ta może osiągnąć zamierzony skutek. W skrajnym przypadku wypalenie zawodowe może prowadzić do poważnej depresji i niezbędna jest wtedy konieczność zmiany pracy.

Zapobieganie wypaleniu zawodowemu Istnieje wiele sposobów zapobiegania wypalenia zawodowego i radzenia sobie z już zaistniałym. Przede wszystkim bardzo ważne jest podejmowanie pracy zgodne ze zdobytym wykształceniem, umiejętnościami i kwalifikacjami, a także intensywny wysiłek w celu rozwijania swojej osobowości adekwatnej samooceny i obiektywnej oceny rzeczywistości. Konieczne jest gromadzenie zasobów związanych z radzeniem sobie ze stresem. Dzięki nim sytuacje trudne postrzegane są przez nas jako wyzwanie, a nie jako zagrożenie czy strata. Należy również utrzymywać bliskie relacje z innymi ludźmi, dzięki którym możemy liczyć na pomoc i wsparcie społeczne w trudnych sytuacjach.

Podsumowanie Wydaje się, że najistotniejszą rolę w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu odgrywa sama znajomość tego problemu wśród pracowników. Problem ten powinien być uświadamiany pracownikowi tak aby nie padł on ofiarą tego syndromu. Jeżeli osobie nie udaje się zachować niezbędnej równowagi między życiem zawodowym, a prywatnym i praca całkowicie ją pochłania (poza pracą nie ma już nic), to dochodzi wtedy do wyplenia zawodowego. Pula energetyczna człowieka staje się zbyt mała by w tej sytuacji podołać. W najgorszym przypadku człowiek traci wtedy zdolność do pracy, w najlepszym- staje się mniej niż dotychczas efektywny. Mając powyższe na uwadze należy uzmysłowić sobie, że pojawiające się symptomy zwiastujące wypalenie zawodowe nie muszą być wyłącznie źródłem stresu, frustracji, niezadowolenia, czy w najgorszym przypadku prowadzić do wypalenia zawodowego. Powinno traktować się je, jako informację zwrotną o własnych zachowaniach i wykorzystać do wprowadzenia zmian w postrzeganiu pracy, jak również zweryfikować kwestie prowadzonego stylu życia, tak aby syndrom wypalenia zawodowego nie ujawnił się.

Dziękuję za uwagę