EWOLUCJA CZŁOWIEKA

Kolebką ludzkości jest Afryka, gdzie kiedyś żyli wspólni przodkowie człowieka i małp człekokształtnych. W warunkach wilgotnych lasów równikowych zachodniej Afryki rozwijały się formy naczelnych przystosowane do nadrzewnego trybu życia. We wschodniej Afryce klimat stawał się co raz bardziej suchy, prowadząc do powstania otwartych terenów sawanny. Właśnie tam, w wyniku adaptacji do nowych warunków środowiska, ewoluowały populacje przodków człowieka.

Australopitek Pierwszymi formami w linii ewolucyjnej człowieka były australopiteki, które pojawiły się około 5 mln. lat temu. Posiadały niewielką jeszcze pojemność czaszki (około 500 cm3 ) oraz masywną wysuniętą do przodu twarzoczaszkę i niski wzrost, lecz już poruszały się na dwóch nogach. Zredukowaniu uległy kły i diastema (charakterystyczna dla małp przerwa między kłem a siekaczami). Dieta australopiteka była różnorodna. Składały się na nią bulwy, owoce, drobne bezkręgowce oraz mięso większych zwierząt, uzyskane w wyniku prostych form polowania lub wykorzystania padliny. Do tej pory brak dowodów, że australopiteki produkowały narzędzia. Jednak możliwe, że posługiwały się nie obrobionymi kośćmi, patykami, kamieniami itp.

Homo habilis Przed około 3 mln. lat, z grupy australopiteków wyodrębnił się pierwszy gatunek człowieka - Homo habilis. Posiadał on delikatniejszą, lepiej wysklepioną czaszkę o większej pojemności (700-800 cm3). Jego sylwetka była bardziej wyprostowana niż u australopiteków, a tym samym był lepiej przystosowany do poruszania się na dwóch kończynach. Na podstawie budowy anatomicznej dłoni można stwierdzić, że człowiek ten posiadał już zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Dzięki badaniom archeologicznym, wiemy że ponad 2 mln. lat temu, człowiek ten wytwarzał pierwsze narzędzia kamienne. Stąd też nadano mu nazwę gatunkową Homo habilis, czyli "człowiek zręczny".

Czaszka Homo habilis

Homo erectus Kolejny gatunek człowieka - Homo erectus, pojawił się w Afryce około 1,8-2 mln. lat temu. Charakteryzują go silnie rozwinięte wały nadoczodołowe, pochylone czoło oraz masywne i wysunięte do przodu szczęki. Jednocześnie jego wzrost i proporcje ciała zbliżone były do człowieka współczesnego. W wyniku ewolucji tego gatunku, znacznie powiększyły się rozmiary mózgu: od 800 cm3 u najwcześniejszych form, do około 1200 cm3 . Taka pojemność mózgu mieści się już w normalnym zakresie zmienności u współczesnego człowieka (1000-2000 cm3). Homo erectus udoskonalił technikę produkcji narzędzi, dobrze opanował sztukę polowania i nauczył się rozniecać ogień. Jako pierwszy wywędrował z Afryki. Ponad 1,5 mln. lat temu dotarł do zachodniej i południowo-wschodniej Azji, a około miliona lat temu do Europy. Również na terenie dzisiejszej Polski odkryto narzędzia datowane na 0,4-0,5 mln. lat temu, produkowane przez Homo erectus.

Czaszka Homo erectus

Neandertalczyk W okresie 600-300 tys. lat temu wśród europejskich populacji Homo erectus pojawiają się rozwinięte formy, uważane za przodków człowieka neandertalskiego. Pierwsze znaleziska kostne neandertalczyków liczące 250-150 tys. lat, znaleziono na terenie dzisiejszej Francji i Niemiec. Zasięg tego gatunku obejmuje niemal wyłącznie Europę i Bliski Wschód. Pojedyncze znaleziska znane są również z terenów północnej Afryki i Azji centralnej. Klasyczni neandertalczycy zamieszkiwali głównie tereny o suchym i zimnym klimacie. Przystosowaniem ich do takich warunków były charakterystyczne proporcje ciała ograniczające utratę ciepła: krótkie w stosunku do tułowia kończyny, podobnie jak u współczesnych Eskimosów. Neandertalczyk był znakomitym myśliwym. Podstawą jego diety było mięso i tłuszcz wielkich ssaków epoki lodowcowej. Pod względem pojemności mózgu nie ustępuje on już współczesnemu człowiekowi.

Czaszka Neandertalczyka

Homo sapiens Około 200 tys. lat temu, z afrykańskich Homo erectus rozwijają się pierwsi przedstawiciele naszego gatunku - Homo sapiens. Około 45 tys. lat temu człowiek współczesny dotarł do Europy, gdzie zastał grupy neandertalczyków które wymarły dopiero ok. 10 tys. lat później. W porównaniu do swoich przodków, Homo sapiens różni się anatomicznie wykształceniem guzowatości bródkowej, cofniętą twarzoczaszką, zanikiem wałów nadoczodołowych, wysoko wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną budową szkieletu i wyższym wzrostem. Jego głównym atutem jest wysoko rozwinięty, sprawny mózg i zdolność do artykułowanej mowy.

Czaszka Homo sapiens

EPOKI W DZIEJACH LUDZKOŚCI EPOKA KAMIENIA - najstarszy okres w dziejach ludzkości, obejmuje etap od wyodrębnienia się człowieka ze świata zwierzęcego do wykorzystania pierwszych metali. W epoce kamiennej podstawowymi surowcami były: kamień, kość, róg, drewno, później glina. starsza epoka kamienia PALEOLIT - rozpoczął się wraz z pierwszymi przemysłami człowieka, początek obrabiania kamienia. Ograniczone liczebnie grupy ludzkie przemieszczają się na rozległym obszarze dla zapewnienia sobie podstaw utrzymania. środkowa epoka kamienia MEZOLIT - faza rozwoju techniczno-ekonomicznego społeczeństw przechodzących od paleolitycznego do neolitycznego systemu bytu. Używano narzędzi z kamienia, kości lub rogu. Następuje tendencja do przechodzenia od gospodarki przyswajającej (myślistwo, rybołówstwo, zbieractwo) do produkcyjnej (hodowla zwierząt, uprawa roślin). młodsza epoka kamienia NEOLIT - faza rozwoju wiążąca się z przejściem do gospodarki produkcyjnej (osiadły tryb życia). W Polsce przypada na lata 4500 - 1700 p.n.e.

Narzędzia Najstarszymi narzędziami kamiennymi są otoczaki, na których przez odbicie kilku odłupków tworzono nieregularne ostrze. Przy ich pomocy można było wykonywać jedynie mało dokładne uderzenia: zabijać zwierzęta, ćwiartować lub rozbijać kości. Potem pojawiły się pięściaki, które miały dłuższe i węższe ostrze co umożliwiało wykonywanie dokładniejszych, głębszych cięć. Z biegiem czasu narzędzia kamienne stają się coraz liczniejsze i mają bardziej wyspecjalizowane kształty, dostosowane do wykonywania trudniejszych operacji technicznych.

Pięściak

EPOKA BRĄZU - epoka obejmująca okres rozwoju ludzkości, w którym brąz stanowił podstawowy surowiec do produkcji narzędzi, broni i ozdób. W Polsce ok. 1700 do 750 p.n.e. Nazwa epoki pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowo wprowadzonego surowca – brązu, czyli stopu miedzi z cyną o stosunku 9:1 Przykładem przedmiotów z brązów są: siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy). Brąz pojawił się w Egipcie i Mezopotamii około 3500 p.n.e. Główne dziedziny gospodarki w czasie tej epoki to rolnictwo, hodowla bydła oraz pasterstwo. Powstanie ośrodków wytwórczych, wymiany towarów (wynalazek wozu na kołach oraz statków na wiosła i żagle sprzyjał rozwojowi handlu dalekosiężnego), gromadzenia bogactw, w konsekwencji doprowadziły do wzrostu walk międzyplemiennych i międzypaństwowych.

EPOKA ŻELAZA - epoka w dziejach ludzkości, charakteryzująca się powszechnym użytkowaniem żelaza do produkcji narzędzi, broni i wielu przedmiotów codziennego użytku. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. W Polsce początek ok.750 - 450 p.n.e. Żelazo jest materiałem o wiele twardszym, wytrzymalszym oraz odporniejszym na proces wtórnej obróbki niż brąz. Jest też materiałem znacznie dostępniejszym. Najpopularniejszą odmianą żelaza w starożytności były tzw. rudy darniowe oraz błotne, w których zawartość żelaza wahała się od 30% do 50%. Występowały one przy powierzchni, więc były bardzo łatwe w eksploatacji.