WPROWADZENIE DO PSYCHIATRII Aleksander Araszkiewicz Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy

PSYCHIATRIA JEST DZIEDZINĄ MEDYCYNY, KTÓREJ PRZEDMITEM ZAINTERESOWANIA SĄ ZABURZENIA Z ICH LICZNYMI UWARUNKOWANIAMI RODZINNO-GENETYCZNYMI, KONSTYTUCJONALNYMI, BIOLOGICZNYMI, PSYCHOLOGICZNYMI I SPOŁECZNYMI. OBEJMUJE ICH ETIOLOGIĘ, PATOGENEZĘ, SYMPTOMATOLOGIĘ, KLINIKĘ I LECZENIE.

ZDROWIE TO: PEŁNY DOBROSTAN FIZYCZNY, PSYCHICZNY I SPOŁECZNY A NIE TYLKO BRAK CHOROBY LUB KALECTWA (WHO).

Zdrowie psychiczne jest częścią ogólnego zdrowia i oznacza nie tylko stan niewystępowania zaburzeń czy chorób psychicznych, lecz także posiadanie potencjału psychicznego (umiejętności oraz postaw osobistych i społecznych), które: umożliwiają członkowi zaspokajanie swoich potrzeb, osiąganie sukcesów, czerpanie radości i satysfakcji z życia, zwiększają jego zdolność do rozwoju i uczenia się, radzenia sobie ze zmianami i pokonywania trudności, sprzyjają nawiązywaniu i utrzymywaniu dobrych relacji z innymi ludźmi oraz aktywnemu udziałowi w życiu społecznym”

POZYTYWNA DEFINICJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO POSTAWA WOBEC WŁASNEGO JA ROZWÓJ I SAMOREALIZACJA INTEGRACJA AUTONOMIA PERCEPCJA RZECZYWISTOŚCI RADZENIE SOBIE Z WYMAGANIAMI OTOCZENIA

Nienormalność  brak normalności Cierpienie Trudności w przystosowaniu Nieracjonalność i dziwaczność Nieprzewidywalność i utrata kontroli Wyrazistość i niekonwencjonalność Dyskomfort obserwatora Naruszenie ideałów i norm moralnych Rosenhan 1994

NORMA PSYCHICZNA - TO BRAK PATOLOGII

„Nieprawidłowości” psychiczne u ludzi psychicznie zdrowych Złudzenie fizjologiczne (złudne spostrzeganie) Złudzenie pamięciowe Uleganie przesądom Myślenie magiczne (wiara we wróżby) Myślenie życzeniowe Wahania nastroju

„Nieprawidłowości” psychiczne u ludzi psychicznie zdrowych c.d. Epizodyczne objawy o cechach fobii (np. Uczucie niepokoju w pustym domu) Nieuzasadniona obawa o swoje zdrowie Nastawienie odnoszące (sytuacje konfliktu) Omamy hipnogogiczne (przysenne) Omamy hipnopompiczne („przebudzeniowe”)

PSYCHIATRIĘ dzielimy na: symptomatologię ogólną, czyli psychopatologię psychopatologię szczegółową, czyli psychiatrię właściwą

INTERAKCJA CZYNNIKÓW ETIOLOGICZNYCH W PATOGENEZIE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH Tradycyjnie wyodrębnia się czynniki: Endogenne- związane z predyspozycją genetyczną, determinującą zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n.) w różnych okresach życia; Somatogenne- znane czynniki patogenne i procesy chorobowe doprowadzające do zaburzeń czynności o.u.n.; Psychogenne- czynniki związane z nieprawidłowym rozwojem psychicznym, społecznym uczeniem się sytuacjami i wydarzeniami powodującymi stres psychiczny.

W nowych koncepcjach etiopatogenatycznych powstanie zaburzeń psychicznych rozpatruje się w kontekście predyspozycji i sytuacji zewnętrznej. Predyspozycja (vulnerability) obejmuje: 1.czynniki genetyczne związane z czynnością mózgu; 2.nabyte zmiany biologiczne; 3.rozwój psychiczny osobowości.

Sytuacja zewnętrzna obejmuje stres psychiczny np Sytuacja zewnętrzna obejmuje stres psychiczny np. wydarzenie życiowe, konflikt wewnątrzpsychiczny) oraz działanie potogennych czynników fizycznych i biologicznych. Udział poszczególnych czynników etiologicznych w patogenezie określonych zaburzeń i chorób psychicznych jest zróżnicowany i zwykle jeden z nich pełni w danym zaburzeniu rolę dominującą.

Biologiczne podłoże zaburzeń psychicznych (dysfunkcja) 1.Strukturalne kora czołowa kora skroniowa Układ limbiczny HIPOKAMP CIAŁO MIGDAŁOWATE układ siatkowaty wzgórze jądra podkorowe 2. Układ Neuroprzekaźników Serotoninergiczny Noradrenergiczny Dopaminergiczny GABA- energiczny neuropeptydy

KORA CZOŁOWA I SKRONIOWA- INTEGRACJA I KONTROLA PROCESÓW POZNAWCZYCH, EMOCJONALNYCH I MOTYWACYJNYCH

UKŁAD LIMBICZNY REGULACJA PROCESÓW EMOCJONALNYCH KONTROLA UKŁADÓW NEUROENDOKRYNNEGO (PODWZGÓRZE) KONTROLA AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO UDZIAŁ W PROCESACH PAMIĘCI DEKLARATYWNEJ (HIPOKAMP)

STRUKTURY PODKOROWE: układ siatkowaty występujący (procesy wzbudzenia i uwagi- generator energii dla utrzymania świadomości) wzgórze- („filtr” dla bodźców czuciowych i ruchowych) jądra podstawy procesy ruchowe; niektóre funkcje poznawcze

Dość dużo czasu zajęło ludzkości zrozumienie, że choroby psychiczne są to po prostu choroby, poszukujemy ich oznak i objawów, aby określić znaczenie. Nasza nauka i wiedza nie jest jeszcze wystarczająco kompletna, aby zdefiniować wszystkie zaburzenia jako choroby. Chociaż możemy mieć problemy z określeniem etiologii, podłoża genetycznego i przebiegu (w przeciwieństwie np. do cukrzycy), to jednak jesteśmy w stanie w sposób wiarygodny postawić w tych przypadkach diagnozę, używając standartów i definicji operacyjnych. B. Űstün

„Klasyfikacja jest sposobem widzenia świata” Opisuje ona istniejące koncepcje rozumienia zjawiska, rozgranicza je oraz pozwala stosować naszą wiedzę do identyfikowania chorób możliwych do zdefiniowania. Przez to klasyfikacja ta określa kształt naszej praktyki i zakres naszej dyscypliny.

Cele klasyfikacji zaburzeń psychicznych Celem diagnostyki jest takie rozeznanie stanu klinicznego pacjenta, które ułatwia właściwe leczenie, rzetelne orzekanie, trafną sprawozdawczość, efektywną pracę badawczą itp. Celem klasyfikowania jest dostarczenie uzasadnionych empirycznie, praktycznych i teoretycznie znaczących ram ukierunkowujących proces diagnostyczny. Klasyfikacje są pochodnymi zdobytych wcześniej doświadczeń diagnostycznych, które uogólniają i systematyzują te doświadczenia oraz powinny wykraczać poza nie- porządkują współczesną oraz przyszłą praktykę diagnostyczną.

Trzy zasadnicze cele klasyfikowania zaburzeń psychicznych: porozumiewanie się między diagnostami o różnym przygotowaniu i przynależności do różnych szkół i tradycji kulturowych panować nad rożnymi aspektami praktycznego działania psychiatrii poznaniu- torując drogę nowym hipotezom, konstruktom i teoriom, stwarzają warunki do rozwoju psychiatrii

Kategoryzacja zaburzeń psychicznych ICD-10 kategoria klasyfikacja Opis Organiczne zaburzenia psychiczne F0 F1 Zaburzenia psychiczne organiczne Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych Psychotyczne zaburzenia psychiczne F2 F3 Schizofrenia zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe Zaburzenia ustroju (afektywne) Zaburzenia nerwicowe, stres i zaburzenia osobowości F4 F5 F6 Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną Zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych Zaburzenia wieku dziecięcego, okresu dorastania i zaburzenia rozwoju F7 F8 F9 Upośledzenie umysłowe Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego) Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym

1. Klasyfikacja DSM-IV Zaburzenia rozpoznawane zwykle po raz pierwszy w niemowlęctwie, dzieciństwie i w wieku młodzieńczym (ang. adolescence). Zaburzenia świadomości (ang. delirium), otępienie, zaburzenia amnestyczne i inne poznawcze. Zaburzenia psychiczne spowodowane stanami ogólnomedycznymi, nie sklasyfikowane gdzie indziej. Zaburzenia związane z substancjami. Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne. Zaburzenia nastroju. Zaburzenia lękowe.

2. Klasyfikacja DSM-IV Zaburzenia pod postacią somatyczną (ang. somatoform disorders). Zaburzenia pozorowane (ang. factitious disorders). Zaburzenia dysocjacyjne (dawne histeryczne- przyp. A. B.). Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej. Zaburzenia odżywiania się. Zaburzenia kontroli impulsów nie sklasyfikowane gdzie indziej. Zaburzenia przystosowania. Zaburzenia osobowości. Inne stany, które mogą być przedmiotem klinicznej uwagi.

POJECIE „ zaburzenia” (ang POJECIE „ zaburzenia” (ang. Disorder) rozumiane jako zespół objawów manifestujących się zachowaniami lub przeżyciami, które wiążą się z: 1. ciepieniem (ang.distress); 2. niesprawnością (ang. Disability) rzutującą na funkcjonowanie; 3. doświadczeniem zwiększonego ryzyka (śmierci, bólu, niesprawności); 4. ze znaczną utratą swobody.

Czynności psychiczne Poznanie dynamika i kierunek Emocje Scalanie Motywy Świadomość Orientacja Osobowość Uwaga Pamięć Spostrzeganie Myślenie, język i komunikacja Scalanie

Podział zaburzeń pamięci Zaburzenia ilościowe (dysmnezje) Zaburzenia jakościowe (paramnezje) allomnezje pseudomnezje Hipermnezja Hipomnezja Amnezja Ekmnezja iluzje pamięci kryptomnezje złudy utożsamiające konfabulacje omamy pamięci

Zaburzenia spostrzegania Spostrzeżenia zmienione nierozpoznane błędnie rozpoznane fałszywe bez bodźca Zniekształcenia Deficyty zmysłowe iluzje Omamy i omamy rzekome parahalucynacje

Zaburzenia myślenia Myślenie, język, porozumiewanie się Treść Forma Tok Struktura i funkcja Myśli nadwartościowe Urojenia Automatyzmy psychiczne Myśli natrętne spowolnienie/przyspieszenie otamowania, natłok rozwlekłość stereotypie, perseweracje, iteracje mutyzm Zubożenia myslenia Myślenie patologiczne Myślenie nieskładne Myślenie niekomunikatywne rozkojarzenie splątanie

Zaburzenia czynności emocjonalnych Emocje (uczucia) Typ nastroju Dynamika Wysycenie Obniżenie Podwyższenie Lek Złość zobojętnienie spłycenie Zubożenie zaleganie, lepkość chwiejność, nietrzymanie syntymia,paratymia hipertymia, hipotymia, atymia katatymia

Ogólna charakterystyka motywacji Motywacja Ogólny poziom Formy ruchowa impulsywna intencjonalna Napęd zmniejszony Napęd zwiększony poziom ruchliwości zmiany poziom intensywności zmiany poziom zainteresowań zmiany wzorców

Zaburzenia ruchu Aktywność ruchowa Ogólny poziom Zmiany zahamowanie/pobudzeni ruchowe natręctwa ruchowe (kompulsje) stereotypie, perseweracje, iteracje parakinezy (niedostosowanie ruchowe)

Zaburzenia aktywności impulsywnej Aktywność impulsywna Zmiany Poziom motywowane motywowane motywowane emocjami popędem nawykami impulsywność impulsywność impulsywność nawykowe działania wzmożona emocjonalna popędowa natrętne impulsy Impulsywność fobie (nawykowe unikanie) ograniczona

Zaburzenia świadomości przytomności (sensorium) poczucia, uświadamiania sobie(coscientia) ilościowe jakościowe otoczenia, czasoprzestrzeni siebie samego Senność przymglenie derealizacja depersonalizacja patologiczna zamącenie zaburzenia poczucia czasu zaburzenia jaźni Sopor zwężenie zaburzenia poczucia przestrzeni zaburzenia schematu ciała Śpiączka zaburzenia poczucia zdrowia (choroby)

Zaburzenia aktywności intencjonalnej Aktywność intencjonalna Zaburzone wzorce Poziom ekspresji interakcji postaw społecznych Zwiększenie natręcrwa trudny kontakt liczne odmiany, m. in.: (zmniejszenie) stereotypie, perseweracje, niedostosowanie podejrzliwość, intencjonalności manieryzmy, grymasowanie ambiwalencja sensytywność, iteracje wycofanie się, autyzm niestabilność, lękliwość

Określenie Charakterystyka Zespoły psychopatologiczne definiowane według objawów i ich ogólna charakterystyka Określenie Charakterystyka Zespół otępienny Zespół upośledzenia umysłowego Zespół amnestyczny Zespoły wyłączenia Zespoły prostego przymglenia Zespół splątaniowy Zespół majaczeniowy Zespół zamroczeniowy Zespół asteniczny zespoły poznawcze (z deficytem czynności poznawczych): globalny spadek lub upośledzenie sprawności procesów poznawczych ograniczenie pamięci zespoły zaburzenia przytomności: 1. Ilościowe – od senności patologicznej do śpiączki 2. jakościowe – z przewagą przymglenia, zmącenia lub zwężenia Niespecyficzna astenizacja ośrodkowego układu nerwowego

Zespoły psychopatologiczne definiowane według objawów i ich ogólna charakterystyka (2) Określenie Charakterystyka Zespół omamowy Zespół katatoniczny Zespół urojeniowy (prosty) Zespół paranoiczny Zespół parafreniczny Zespół paranoidalny Zespół dezorganizacji psychicznej dominują omamy dominuje utrata kontaktu i specyficzna dezorganizacja ruchu zespoły urojeniowe: dominują urojenia o różnej strukturze na tle osobowości o zróżnicowanym stopniu dezintegracji dominacja objawów dezintegracji osobowości

Zespoły psychopatologiczne definiowane według objawów i ich ogólna charakterystyka (3) Określenie Charakterystyka Zespół depresyjny Zespół maniakalny Zespół fobii Zespół lęku napadowego Zespół lęku uogólnionego Zespół natręctw Zespoły konwersyjne Zespoły dysocjacyjne Zespoły somatoformiczne Zespół derealizacji/depersonalizacji Specyficzne odmiany osobowości Zmiana osobowości zespoły zaburzeń nastroju: dominują wahania nastroju o cechach obniżenia lub podwyższenia zespół objawów nerwicowych: specyficzne odmiany symptomatologii podtrzymującej społeczną „rolę osoby chorej” zespoły zaburzeń osobowości: dominują dezadaptacyjne wzorce reakcji uczuciowych i motywacji