DRAMAT I JEGO GATUNKI

Dramat (gr. drama = działanie)-jeden z trzech rodzajów literackich oparty na konstrukcji fabularnej, obejmujący utwory przeznaczone do realizacji teatralnej z dominacją dialogu. Rodzaj literacki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjskich. Rozwinął się około V w. p.n.e.

Cechy dramatu antycznego podział na akty, sceny i odsłony tekst poboczny - didaskalia zasada decorum podzielony na role – 3 aktorów brak narratora kreowanie świata poprzez dialogi i monologi zasada trzech jedności - akcja trwająca 24 godziny, jedno miejsce wydarzeń, jeden problem Istnienie chóru

Krzywa dramatyczna prolog Punkt kulminacyjny Rozwój akcji katastrofa ekspozycja Rozwiązanie akcji prolog

Dramat antyczny Tragedia Komedia Ajschylos Arystofanes Sofokles Eurypides Seneka Arystofanes Menander Plaut Terencjusz

Tragedia (łac. tragoedia, z gr. τραγῳδία tragodia, od wyrazów τράγος tragos - kozioł i ᾠδή ode - pieśń) Tragedia oznacza pieśń kozłów - aktorów ubranych w koźle skóry mające ich upodobnić do satyrów. W VI wieku p.n.e. poeta Tespis wprowadził dialog między chórem a aktorem, były to początki tragedii. utwór, który przedstawia nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami jakiejś wybitnej osoby, a siłami wyższymi (Bogiem, bogami, losem, prawem, moralnością). Wszystkie dążenia bohatera prowadzą do nieuchronnej klęski. Często też do klęski popycha bohatera Hybris, czyli pycha i zaślepienie na prawdę Służy przeżyciu katharsis.

Cechy tragedii Hibris – pycha, zaślepienie Hamatia – omyłka tragiczna Pathos – czyn tragiczny Katastrophe- katastrofa Gnosis – wiedza Katharsis - oczyszczenie

Wyznaczniki tragedii wysoki styl wznisłośc bogactwo figur stylistycznych patos kommos stasimon

Budowa tragedii prolog - temat sztuki i charakter; wprowadzenie parados - pierwsza, wprowadzająca pieśń chóru epejsódion - część mówiona przez aktora, aktorów stásimon - część mówiona przez chór éxodos - kończy sztukę właściwą; zawiera kommos, czyli lament bohatera. Wg „Poetyki” Arystotelesa

Dramat średniowieczny liturgiczny misterium moralitet mirakle dramat liturgiczny intermedium farsa

Misterium Nowy gatunek średniowieczny; którego początki sięgają X-XIII wieku misterium przeznaczone było do wystawienia na scenie; prezentowało jakiś fragment historii biblijnej, konstruowane były z myślą o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrześcijańskich dziejów ludzkości; początek tego dramatu to upadek człowieka, punkt kulminacyjny to odkupienie, a koniec - mający nadejść sad ostateczny; na scenie wszystkie elementy, które miały wystąpić w późniejszych scenach były od razu umieszczane i stały obok siebie; często następowało mieszanie się scen poważnych z komicznymi, bo zakładano bosko-ludzka naturę Chrystusa i pozwalało to na ścisłe połączenie ziemskości i świętości

Mirakle gatunek średniowiecznego dramatu ukształtowanego w XII wieku. W scenicznych obrazach ukazuje on wydarzenia z życia męczenników i świętych. Przedstawienia te mogły być oparte na apokryfach i opowiadać o cudach Matki Boskiej pomagającej ludziom. Gatunek szczególnie popularny w późnym średniowieczu we Francji, w Niemczech, Niderlandach, Anglii i Hiszpanii.

Moralitet zadaniem moralitetów było kierowanie człowieka na właściwą drogę; pierwotnym bohaterem moralitetu był człowiek (ktoś) usytuowany miedzy niebem, a piekłem, dokonujący odpowiedniej linii życia, toczący wewnętrzna walkę miedzy siłami dobra i zła; walka wyrażana była za pomocą alegorii, tj. uosobionych cnót i grzechów, a jej zakończenie wieńczone było nagroda (kara)

Tragedia renesansowa W. Szekspir i jego twórczość Jan Kochanowski „(Odprawa posłów greckich”) Odrzucenie zasady decorum i trzech jedności, Luźna kompozycja, Łącznie tragedii z elementami epiki, liryki oraz fantastyki. Nawiązanie do wzorców antycznych Dramat humanistyczny

Tragedia klasycystyczna (XVII w.) Reguła trzech jedności, Czystość gatunkowa, Chronologia wydarzeń przyczynowo-skutkowych, Harmonia między aktami, Wzniosły nastrój. Mowa:wysoka,ozdobna, wykwintna Np. P. Corneille „Cyd”, J.B. Racine „Berenika”.

Kolejne etapy rozwoju dramatu XVIII w. - Dramat mieszczański 1 poł. XIX w. - Dramat romantyczny 2 poł. XIX w. - Dramat obyczajowo –psychologiczny XX w. -Dramat poetycki i groteskowy

Drama mieszczańska komedia łzawa Melodramat Dramat obyczajowo-psychologiczny

Drama mieszczański (XVIIIw) Przedstawienie o tematyce historycznej,obyczajowej sentymentalnej Posiada cechy dydaktyczne Upiększa świat Odmiana – łzawa komedia

Dramat romantyczny Odrzucenie reguły trzech jedności, Wprowadzenie fabuły o luźnej kompozycji, dającej znaczną swobodę poszczególnym epizodom, Swobodne łączenie elementów dramatycznych z poetyckimi i epickimi. Twórcy: W. Hugo, J. Słowacki, Z. Krasiński, A. Mickiewicz.

Dramat obyczajowo-psychologiczny, dramat poważny = dramat właściwy Idea realizmu Konsekwentna akcja Niewielka liczba postaci, dokładnie określone ideologicznie Język potoczny A.Czechow(Trzy siostry, Czajka, Wiśniowy sad) G.Zapolska (Żabusia)

Dramat poetycki Swobodna kompozycja Poetyckośc języka Symbole i metafory Elementy przypowieści

Komedia Cechy charakterystyczne: pogodna tematyka, (< gr. komoidía, od kómos = hulaszczy pochód + aoidé = pieśń) Cechy charakterystyczne: pogodna tematyka, żywa akcja, zamknięta rozwiązaniem pomyślnym dla bohaterów, operowanie chwytami komizmu sytuacyjnego, charakterologicznego i językowego, wyjaskrawienia i groteska cel: wywołanie śmiechu u widza.

Komedia wyrosła z dwojakich źródeł: pierwsze attyckie – stanowiły je obrzędy dionizyjskie, w których śpiewane były swawolne i satyryczne piosenki towarzyszące wesołym pochodom ku czci Dionizosa, drugie doryckie – były nim mimy ludowe, improwizowane scenki rodzajowe lub mitologiczne.

Rozwój komedii V w. p.n.e. - komedia staroattycka. Za prekursora uznaje się Epicharma; do głównych przedstawicieli zalicza się : Kratinosa, Eupolisa, Frynicha, Ferekratesa Arystofanesa (m.in. Chmury, Ptaki, Żaby, Rycerze, Plutos, Lizystrata).

IV w. p. n. e - komedia średnia reprezentowana m.in. przez : Antyfanesa, Aleksisa, Eubulosa. IV – III w. p.n.e. - komedia nowa uprawiana przez: Difilosa, Filemona, Menandra (m.in. Pochlebca, Bliźnięta, Sąd rozjemczy), Apollodora z Karystos. Pod jej wpływem rozwinęła się komedia rzymska (Plaut, Terencjusz).

Akcja komedii starożytnej nie była konsekwentna, mogła składać się z epizodów, zmian sytuacyjnych, przeszkód, pomyłek, nieporozumień.

Średniowiecze ukształtowało intermedium i przede wszystkim farsę Średniowiecze ukształtowało intermedium i przede wszystkim farsę. Z ludowych form dramatu największe znaczenie dla ewolucji komedia miała rozwijająca się w XVI –XVII w. włoska commedia dell'arte.

Comedia dell’arte (wł. commedia dell’arte= sztuka, sztuczka) Źródłami sięga: zarówno sztuk mimu oraz ludowego teatru artystycznego, jak i występów żonglerów i linoskoczków w średniowieczu.

Arlekin

Dottore

Capitano

Pantalone

Początek nowożytnym formom komedii dała epoka renesansu. Skrystalizowało się wiele jej odmian tematyczno-kompozycyjnych, po części nawiązujących do doświadczeń komedii antycznej, z których zasadnicze to komedia sytuacji (a w jej obrębie komedia intrygi), komedia charakterów, komedia satyryczna (w jej obrębie komedia obyczajowa i komedia polityczna).

Komedia sytuacji akcja obfitująca w konflikty, powikłania sytuacyjne, zbiegi okoliczności i nagłe zmiany kierunku akcji, zaskakujące zarówno bohaterów w niej uczestniczących, jak i widzów, Np. „Komedia omyłek”, „Wieczór Trzech Króli” Szekspira, „Wesele Figara” Baumarchais'go, „Mąż i żona” A. Fredry.

Wesela Figara w warszawskim Teatrze Wielkim

Komedia charakterów przed akcję wysuwają się sylwetki moralne i psychologiczne bohaterów, postacie są zwykle podporządkowane jakiejś jednej cesze charakteru lub namiętności, która kieruje ich czynami i określa stosunki z otoczeniem, Np. „Poskromienie złośnicy”, „Kupiec wenecki” Szekspira, „Świętoszek”, „Skąpiec”, „Mizantrop” Moliere'a, „Pan Geldhab”, „Dożywocie” Fredry.

Komedie wzbudzały w ówczesnej Francji wieloletnie nieraz spory o prawo ich wystawiania, gdyż - jak wielu uważało - demistyfikując szlachtę godzą w jej uprzywilejowaną pozycję w kraju. Nicolas-Bernard Lepicié, Molier, miedzioryt, 1735

Komedia satyryczna akcent główny pada na ośmieszającą charakterystykę zjawisk społecznych danego miejsca i czasu, posługuje się środkami dramatyczno-satyrycznymi w walce z istniejącym układem stosunków społecznych, instytucjami, modą, zepsuciem obyczajów, konwencjami zachowań i mowy, Np. „Lizystrata” Arystofanesa, „Powrót posła” J. Ursyna Niemcewicza, „Łaźnia” W. Majakowskiego.

Tragikomedia Zasada trzech jedności zastąpiona wielowątkową fabułą o zawiłej intrydze, Bohaterami mogły być postacie wzniosłe jak i pospolite, przeciętne, Postacie same musiały rozwiązywać zawiłości losu.

Teatr absurdu (łac. absurdus- głupi, niedorzeczny) Dramat groteskowy Połączenie tragizmu z komizmem, patosu z banałem, piękna z brzydotą, Parodia, Czarny humor, Luźna kompozycja, Bohater jest wyalienowany, Brak chornologizacji zdarzeń. Luźne, niespójne sceny , Pozornie nic nie znaczące wypowiedzi bohaterów, Groteska, parodia jako sposób zobrazowania absurdalności świata, Np. „Operetka” W. Gombrowicza, „Kartoteka” T. Różewicza.

KONIEC