Świat Biblii i kultura antyku Architektura Sztuki plastyczne

Najstarsze zabytki sztuki Początki architektury mają charakter świątynny i grobowcowy. Najstarsze ślady budownictwa i najstarszych miast pochodzą z początku neolitu 7000 – 6000 p. n. e. (osada Catal Huyuk w Anatolii i Jerycho w Syrii 8000 p. n. e.). Lepiej zachowały się zbytki najstarszej cywilizacji – Sumerów (4000 p.n.e.). Równolegle rozwijała się cywilizacja egipska, która pozostawiła po sobie świątynie władców i groby. W Europie powstała w tym czasie architektura megalityczna – dolmeny, menhiry, kręgi, bramy.

Rekonstrukcja domów w Catal Huyuk – pierwsze miasto wzniesione przez ludzi ok. 6000 p.n.e.

Sakralizacja przestrzeni – Kamienny krąg w Stonehenge, Anglia ok Sakralizacja przestrzeni – Kamienny krąg w Stonehenge, Anglia ok. 3000 p. n. e. Krąg w Stoehenge był związany z kultem Słońca i Księżyca – pozwalał na przewidywanie ich zaćmień i dlatego uchodzi za największe osiągnięcie prehistorycznej wiedzy i inżynierii. Święte kręgi kamienne występujące w różnych częściach świata to najstarsze monumentalne budowle, stanowiące podwaliny architektury. Symboliczne centrum świata – sacrum

Dolmen z Bagneux, Francja Dolmen to prostokątny grobowiec, składający się z trzech lub czterech płyt ustawionych pod kątem prostym do podłoża i przykrytych od góry jednym masywnym blokiem. Długość boku dolmeny rzadko przekracza 3 metry, zdarzają się jednak dolmeny większe, wręcz monumentalne. (tu:16X5 m i wysokości 2,4 m.)

Menhiry w Callanish

Baal Hadad – ok. połowy II tysiąclecia p. n. e. Płaskorzeźba wapienna z Ugarit Baal Hadad ciskający piorun Profil, oko, ramiona

Zikkurat w Ur – ok. 2100 p.n.e. Pierwowzór legendarnej wieży Babel. Zbudowany z suszonej cegły. Pięknie zdobiony mozaiką z czerwonej, niebieskiej i czarnej polerowanej okładziny, ułożonej w geometryczny wzór. Na szczycie tarasowej budowli świątynia z kolumnowym portykiem. Typowe dla Mezopotamii Były mieszkaniem boga, siedziba kapłanów, astronomów i matematyków.

Malowidła skalne z groty w Lascaux – 25 000 – 10 000 p. n. e. Czasy prehistoryczne – sztuka epok lodowcowych 400000-10000 p.n.e. Malowidła i ryty na ścianach grot Francji i Hiszpanii z ostatniego okresu lodowcowego, tzw. magdaleńskiego., tj. 25000-10000 p.n.e., mają charakter animalistyczny i magiczny. Przedstawiają zwierzęta epoki lodowcowej; tury, konie, malowane na ścianach i sklepieniach grot glinkami, kredą i węglem.

20 000 lat p.n.e. Wenus z Willendorfu, Naturhistorisches Museum, Wiedeń Figurka z okresu paleolitycznego. Najstarsze znane przedstawienie ciała kobiecego, symbolizującego siły płodności i żywicielską moc kobiecości, jest interpretowane jako wyobrażenie Bogini-Matki.

Wenus z Laussel – ok.15000 p.n.e. Najstarsza znaleziona rzeźba. Jedno z niewielu zachowanych przedstawień człowieka z epoki paleolitu. Przedstawia boginię lub kapłankę z rogiem/półksiężycem z trzynastoma cięciami w ręce. Druga ręka wskazuje na łono. Liczba 13 do dziś uważna za magiczną oznacza trzynaście dni, w których księżyc jest w fazie rosnącej i trzynaście cykli księżycowych składających się na rok słoneczny. Wszystko to świadczy nie tylko o znajomości miesiąca księżycowego ale i o tym że nie umknęła uwadze wytwórców reliefu zbieżność cyklu menstrualnego z miesiącem księżycowym (Kult płodności).

ok. 1750 p.n.e. Babilon, malowidło ścienne z pałacu w Mari Muzeum w Haleb Pałac, zniszczony przez Hammurabiego (1757 p.n.e.), stanowił siedzibę lokalnego władcy. Zbudowany był na planie prostokąta 200 m x 120 m. Poza bezcennymi malowidłami znaleziono w nim także ponad 20 tysięcy tabliczek z pismem klinowym.

30 000 lat p.n.e. Jaskinia Chauveta Malowidło przedstawiające dwa walczące byki Jaskinia została odkryta w 1994 roku. Znajdujące się w niej obrazy i rysunki powstawały na przestrzeni 18 tysięcy lat. Najstarsze z nich - jak ten na ilustracji - datowane są na ok. 30 tys. lat p.n.e.

ok. 1330 p.n.e. Egipt, Tutanchamon z żoną, Egyptian Museum, Kair. Fragment drewnianego, malowanego i złoconego oparcia tronu tego faraona. Sztuka egipska utrwalała istniejący porządek społeczny i religijny. Kompozycja postaci ściśle zależała od jej pozycji w społeczeństwie. Ludzkie twarze przedstawiano z profilu, barki i oko - frontalnie.

Brama Isztar w Babilonie – ok. 575 p.n.e. (symetria – sacrum)

Stela z kodeksem Hammurabiego ok. 1760 p.n.e., dioryt

Świątynia w Karnaku – XX-XVIII w. p.n.e. Kolumny świątyni pokryte reliefowymi hieroglifami relief - (płaskorzeźba) - kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło dwuwymiarowe. Kolumny dodawały miejscu dostojeństwa, podkreślały znaczenie tego, co znajdowało się wewnątrz budowli i jednocześnie oddzielały sferę sacrum od profanum.

Mykerinos w otoczeniu bogini Hathor i bogini Nomu Szakala, łupek – ok Mykerinos w otoczeniu bogini Hathor i bogini Nomu Szakala, łupek – ok. IV dynastia, Kair Mykerinos – MenKauRe, zn. Trwała-jest-moc-Re; najprawdopodobniej syn Cheopsa, panował po Chefrenie Hathor - bogini nieba, uosobienie Wielkiej Macierzy, z czasem stała się bóstwem miłości, radości, uciech, muzyki i tańca, a także opiekunką kobiet. Jej imię znaczy "Dom Horusa”.

Piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizie z XXVII-XXV w. p. n. e Piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizie z XXVII-XXV w.p.n.e. Posąg Sfinksa Chefrena                                                                                                                                  

Portret królowej Nefretete wapień, gips polichromowany ok. 1360 p.n.e.

Wieko trumny Tutanchamona drewno, złoto, emalie, szlachetne kamienie

Malowidła ścienne z grobowców w Deir-el-Bahari Twarz człowieka przedstawiana jest z profilu, bo taki sposób najtrafniej oddaje jej cechy charakterystyczne. Oko rysowane jest en face, by ożywić spojrzenie, w nim odbija się światło bóstwa. Ramiona pokazywane są z przodu, oddając prawdziwą szerokość pleców, ręce i nogi z profilu, pokazując ruch postaci, biodra w pozycji trzy czwarte. To kod, który pozwala stworzyć wyobrażenie przestrzeni w dwumiarowym wyobrażeniu postaci.

ok. 150 p.n.e. Wenus z Milo, Luwr, Paryż. Sztuka hellenistyczna. Posąg Afrodyty, wykonany z marmuru, odkryty w 1820 roku. Zgodna z kanonem wypracowanym przez greckich mistrzów (zwłaszcza Praksytelesa, który upowszechnił rzeźbę bogiń), stanowi dziś symbol klasycznego piękna sztuki starożytnej (nie możemy jednak zapominać, że w oryginale posąg zapewne miał ręce; być może był także polichromowany - czyli kolorowany).

ok. 114 n.e. Rzym, fragment zdobienia kolumny Trajana Przedstawia ona w obrazkowej formie historię podbojów cesarza Trajana. Stanowi wizualną formę propagandy - sławi chwałę imperium rzymskiego i jego władcy.

ok. 520 Cudowne rozmnożenie chleba i ryb, mozaika z bazyliki S ok. 520 Cudowne rozmnożenie chleba i ryb, mozaika z bazyliki S. Appolinare Nuovo w Rawennie. Sztuka wczesno - chrześcijańska. Mozaika to technika często wykorzystywana do zdobienia architektury, polega na układaniu kształtu z drobnych elementów (szkła, kamieni, ceramiki) na podłożu ze świeżej zaprawy lub cementu.

Sztuka starożytnych Greków W dziejach sztuki występuje kilka dat, które są ważne dla dorobku kulturowego cywilizacji śródziemnomorskiej. Wg wielu historyków sztuki nie piramidy egipskie ani żaden z siedmiu cudów świata, ale zabudowa Akropolu w Atenach, a przede wszystkim Partenonu (447-432 p.n.e.) ma szczególne znaczenie.

Akropol

Akropol Wzgórze Akropolu w Atenach było zabudowane świątyniami. Partenon to świątynia Ateny-dziewicy. Zbudowana w porządku doryckim (VII-VI w. p.n.e.; budowano z gliny, drewna, trzciny; cechuje go surowość, monumentalizm, ciężkie proporcje) na planie megaronu (jednoizbowy, prostokątny budynek użytkowany przez mężczyzn) otoczonego kolumnadą, bogato zdobiona rzeźbami Fidiasza.

Amfiteatr Teatr Dionizosa u stóp Akropolu z czasów Peryklesa, dla 30 tys. widzów.

Malarstwo wazowe – Amfora z Vulci Walczący zapaśnicy, styl czarnofigurowy, ok.525 p.n.e. Nie znamy prawie żadnych zabytków ściennego i tablicowego malarstwa greckiego. Ważną dziedziną sztuki greckiej była natomiast kunsztownie zdobiona ceramika. Na wazach przedstawiano życie codzienne, pracę, zabawę, sceny mitologiczne.

ok. 450 p.n.e. Grecja, Apollo z Muzami, Muzeum Narodowe, Warszawa. Waza w stylu czerwonofigurowym. Ta technika zdobienia ceramiki czerwonymi figurami na czarnym tle wyparła wcześniejsze malarstwo czarnofigurowe. Zanikła wraz z modą na naczynia metalowe (III w. p.n.e.). Rozrózniamy cztery style: orientalizujący, geometryczny, czarnofigurowy, czerwonofigurowy.

Kuros Od VIII w. p.n.e. W rzeźbie greckiej dominowały kamienne przedstawienia kurosów – stylizowanych, sztywno stojących nagich męskich postaci, ustawianych w celach wotywnych na cmentarzach lub między kolumnami świątyń.

Dyskobol (oryginał z brązu – 450 p.n.e.)

Dyskobol (Myron), Doryforos (Poliklet); (kontrapost) Na przełomie VII i VI w. p.n.e. W rzeźbie greckiej widoczne są próby ożywienia, co polegało na tworzeniu kamiennych figur najpierw z wysuniętą jedną nogą, następnie ze zgiętymi ramionami i z uśmiechem na twarzy. Nastąpiła rewolucja w rzeźbie (!) ...trwająca blisko 200 lat. W V w. p.n.e. dzięki uważnym obserwacjom anatomicznym, rzeźba służyła opowiadaniu o tym, jak jest zbudowane ludzkie ciało, o jego proporcjach, o tym jak człowiek stoi i jak się porusza.

Poliklet, Doryforos ok. 450-440 p.n.e. Nie jest to realistyczne przedstawienie człowieka, ponieważ twórczość greckich rzeźbiarzy służyła ukazywaniu tego, co boskie, w człowieku. Szukano boskiego ideału piękna przy przedstawianiu ludzkiego ciała. W rzeźbie, podobnie jak w architekturze, podstawowe znaczenie miały: rytm, harmonia, matematycznie wyliczone proporcje, składające się na piękno kojarzone ze sferą sacrum.

Grupa Laokoona (II i III p.n.e.) okres hellenistyczny Rzeźba przedstawia kapłana trojańskiego walczącego wraz z dwoma synami z wężami zesłanymi przez Apollina. Przykład patosu i emocji, jakie ukazywano w greckiej rzeźbie w tym czasie.

Ewolucja greckiej rzeźby – najwięksi rzeźbiarze złotego wieku Aten Poliklet – stworzył kanon proporcji ludzkiego ciała (np. Młodzieniec niosący włócznię - Doryforos) Myron – rzeźbiarz ruchu; twórca Dyskobola Fidiasz – twórca monumentalnych akrolitów, czyli rzeźb wykonanych z różnych jaskrawo malowanych materiałów i ubranych w szaty z tkanin (np. Atena Partenos, Zeus Olimpijski)

Atena Promachos

Zeus Olimpijski

Sztuka starożytnych Rzymian Opierała się na kanonach greckich, a jej znaczenie polegało na, między innymi, przeniesieniu tych wzorców na całe imperium. Europa renesansowa odkryła kulturę antyczną dzięki rzymskiemu dziedzictwu. Rzymianie upowszechnili w architekturze łuk, sklepienie, kopułę, rozwinęli porządek koryncki, spopularyzowali wzorzec budowli publicznej – bazylikę. Do dziś używane są drogi, akwedukty i mosty budowane przez Rzymian.

P a n t e o n

P a n t e o n (Rzym + Grecja) Świątynia poświęcona wszystkim bogom, wybudowana za czasów cesarza Hadriana (118-125 r.) na planie centralnym. Cylindryczny korpus zamknięty ogromną kopułą w formie półkuli, podzieloną kasetonami. Średnica kopuły liczy 44 m. Okulus o średnicy 9 m jest jedynym źródłem światła. Fasadę tworzy ośmiokolumnowy portyk.

A k w e d u k t Jest przykładem zastosowania łuku i arkady. Architekci i urbaniści rzymscy wprowadzili nowe elementy budowlane – wypalaną cegłę i cement.

Tezeusz wyzwoliciel, fresk IV styl pompejański, Pompeje Malarstwo rzymskie cechował realizm przedstawianych scen. Najczęściej były to pejzaże ujęte w ramy architektury, portrety, sceny rodzajowe.

Sztuka wczesnochrześcijańska ...powstała na pograniczu antyku i wczesnego średniowiecza. Trudno ją scharakteryzować jednoznacznie; pod względem formalnym należała do sztuki późnoantycznej.

Dobry Pasterz, malowidło katakumbowe Katakumby Pryscylli, druga połowa III wieku Malowidła w katakumbach w formie i w wyrazie były silnie związane z antykiem. Tematyka malowideł katakumbowych mówi o prostych prawdach nowej religii. Sztuka pierwszych chrześcijan posługiwała się symbolami, np. ryba – s. Chrystusa, paw – nieśmiertelność, chusta – firmament, starzec – wszechświat.

Bazylika św. Piotra w Rzymie – przekrój Bazylika św. Piotra została ufundowana przez cesarza Konstantyna Wielkiego w 324 r. Miała (w XV-XVI w. została rozebrana) 122 m dł. I 64 m. szer. Pięcionawowa, nawy oddzielone od siebie filarami. Nawa środkowa wyższa od bocznych oświetlona oknami umieszczonymi powyżej naw bocznych. Korpus podłużny styka się z nawą poprzeczną – transeptem. Pomiędzy nimi powstaje wielki łuk – zw. tęczowym, stanowiący przejście z nawy do części głównej bazyliki.

M o z a i k a – Dobry Pasterz, V w.

M o z a i k a Technika dekoracyjna, zaliczana do malarstwa, ponieważ przedstawiane w niej, na płaskiej zazwyczaj powierzchni, kształty są barwne. Mozaika powstaje przez układanie wzoru zwykle z wielu drobnych kamyczków, kawałków szkła, ceramiki - kostek różnej wielkości i barwy.

B a p t y s t e r i u m W każdej siedzibie biskupa (katedrze) znajdowało się baptysterium, miejsce przeznaczone do chrztu dokonywanego przez całkowite zanurzenie w basenie chrzcielnym. Baptysterium najczęściej budowano na planie centralnym – okrągłe lub ośmiokątne, z reguły obok bazyliki.

Florencja – Drzwi Raju – Mozaiki na sklepieniu – B a p t y s t e r i u m

Wykonanie: Grupa A