DIAGNOSTYKA CHORÓB AUTOIMMUNOLOGICZNYCH Lek. med. Husam Samara Katedra i Zakład Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Metody stosowane w diagnostyce chorób autoimmunizacyjnych Wykrywanie autoprzeciwciał w surowicy: Immunofluorescencja pośrednia Metoda immunoenzymatyczna (ELISA) Western blot / immunoblot Metody radioizotopowe Techniki żelowe Wykrywanie kompleksów immunologicznych w tkankach: Immunofluorescencja bezpośrednia Immunohistochemia

Immunofluorescencja pośrednia Wykrywanie autoprzeciwciał w surowicy lub innych płynach ustrojowych (pł. m-r, pł. stawowy…) Metoda jakościowa Stosowane są skrawki pochodzące z różnych tkanek lub osady komórkowe jako substrat W zależności od stosowanego panelu może służyć jako badanie skryningowe w poszukiwaniu autoprzeciwciał w chorobach narządowo nieswoistych lub jako potwierdzenie obecności p-ciał narządowo swoistych.

Immunofluorescencja pośrednia Metodyka: Przyrządzanie skrawków mrożeniowych z pożądanych tkanek lub osadów komórkowych Utrwalanie Inkubacja z odpowiednio rozcieńczoną surowicą badaną Inkubacja ze znakowanym przeciwciałem skierowanym przeciwko ludzkim immunoglobulinom Ocena w mikroskopie fluorescencyjnym

Metody swoiste Western blot / imunoblot: Metoda stosowana do jednoczesnego oznaczania jakościowego kilku autoprzeciwciał jako rozszerzenie testu skryningowego

Metody swoiste Metoda immunoenzymatyczna (Enzyme linked immunosorbent assay- ELISA) Zastosowania: Potwierdzenie swoistości autoprzeciwciał po badaniu skryningowym Do oznaczenia ilościowego danego autoprzeciwciała. Wykrywanie autoprzeciwciał w chorobach narządowo swoistych. Inne.

Wykrywanie antygenów w tkankach biopsyjnych Metoda: immunofluorescencja bezpośrednia Polega na bezpośrednim znakowaniu antygenu przy pomocy swoistego przeciwciała znakowanego FITC Stosowana w celu stwierdzenia obecności kompleksów immunologicznych, które się odkładają w różnych tkankach w przebiegu chorób autoimmunologicznych i zakaźnych i ustalania ich składu (Ig’s, dopełniacz, antygeny patogenów) Najczęściej jest stosowana na materiale biopsyjnym z nerki, skóry lub mięśni szkieletowych

Immunofluorescencja bezpośrednia

Choroby narządowo-nieswoiste

Przeciwciała przeciwjądrowe Najczęściej występują w chorobach tkanki łącznej (ch. układowych, narządowo-nieswoistych) Oznaczane na komórkach HEP-2 (linia raka płaskonabłonkowego) oraz skrawkach wątroby metodą IMF-pośredniej jako test skryningowy. Typy świecenia: Homogeny: dsDNA, histony, ssDNA, nukleosomy Plamkowy: SS-A, SS-B, Sm, nRNP, Ku, PCNA, inne  tzw. ENA Jąderkowy: PM-Scl, Scl-70, fibrylaryna, polimeraza-I RNA, NOR Obwodowy / Błona jądrowa: laminina. Dzielące się komórki: Włókna wrzeciona mitotycznego, midbody, centriole, inne. Inne autoprzeciwciała występujące w chorobach tkanki łącznej: czynnik reumatoidalny (IgG przeciwko własnym IgM) p. przeciwcytrulinowe (w RZS- wczesny marker wyprzedzający objawy kliniczne)

Przeciwciała przeciwjądrowe w chorobach narządowo nieswoistych HEP-2 wątroba HEP-2 HEP-2 HEP-2 wątroba dsDNA Sm/RNP SS-A/SS-B HEP-2 wątroba HEP-2 HEP-2 HEP-2 Wrzeciono mitotyczne PM-Scl Scl-70 fibrylaryna

Choroby narządowo-swoiste

Choroby nerek Wywołane pierwotną reakcją autoimmunologiczną: Zespół Goodpasture’a przeciwciała anty-GBM (Glomerular Basement Membrane) Wtórne wywołane odkładaniem się kompleksów immunologicznych w naczyniach kłębuszków Zapalenia naczyń Inne choroby autoimmunizacyjne: Toczeń rumieniowaty układowy: złogi w mezangium i w naczyniach z IgG i C3. Plamica Schonleina-Henocha :zlogi IgA, C3, F. płóksięzyce Nefropatia IgA. Choroby zakaźne

1. Choroby wątroby Autoimmunologiczne zapalenie wątroby: Przewlekłe zapalenie wątroby (CAH) Typ I p-ciała p-ko F-aktynie / mięśniom gładkim (ASMA) Typ II LKM-1 – (Liver-Kidney microsomal ab.) = cytochrome p450 Inne autoprzeciwciała w zapaleniu wątroby: LKM-2 LKM-3 SLA (soluble liver antigen) ANA, ENA Pierwotna marskość żółciowa AMA- (Anti mitochondrial ab.) ASMA (niektóre przypadki)

2. Choroby żolądkowo-jeltowe Celiakia (Choroba trzewna) P-ciała p-ko gliadynie (Anti –Gliadin Antibodies -AGA) P-ciała p-ko endomysjum (Anti-Endomysial Antibodies -EMA) = transglutaminazie tkankowej (tissue TransGlutaminase - tTG) IgA oraz IgG Wyższa swoistość i czułość w przypadku obecności autoprzeciwciał w klasie IgA

Nieswoiste zapalenia jelit (IBD) Wrzodziejące zapalenie jelita grubego pANCA Intestinal goblet cells Choroba Crohna P-ciała p-ko drożdżom piekarskim (Anti-Saccharomyces cerevisiae ab. - ASCA) P-ciała p-ko komórkom zewnątrzwydzielniczym trzustki. Inne enteropatie autoimmunologiczne: P-ciała p-ko enterocytom Przewlekłe zapalenie żołądka oraz niedokrwistość złośliwa: P-ciała p-ko komórkom okładzinowym żołądka – czynnikowi wewnętrznemu Castle’a.

Trzustka małpy S. cerevisiae Jelito małpy Komórki zewnątrz-wydzielnicze trzustki Komórki kubkowe ASCA Żołądek szczura Komórki okładzinowe żołądka EUROIMMUN

5. Endokrynopatie autoimmunologiczne Choroby trzustki: Przeciwciała przeciwko komórkom wysp beta: cukrzyca typu I glutamic acid decarboxylase (GAD) protein tyrosine phosphatase PTP) insulinoma-associated-2 ab. (IA-2A) Przeciwciała przeciwko insulinie (spontaneous insulin -lAAs), Przeciwciała przeciwko receptorom dla insuliny, Przeciwciała przeciwko receptorom dla insuliny –aktywujące, Inne nie związane z procesem chorobowym: przy stosowaniu leków np. tolbutamid or metimazol

Przewlekłe limfatyczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto: Choroby tarczycy: Przewlekłe limfatyczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto: P.p. Tyreoglobulinie (TGA), P.p. Tyroperoksydazie ab.(TPO) (lub mikrosomom tarczycy -TMA) Ch. Graves-Basedowa p.p. receptorowi dla TSH inne- p.p. hormonom tarczycy: Anty T3 lub T4.

Gonady: Ch. narnerczy: ch. Addisona Przeciwko komórkom kory nadnercza P. p-ko enzymom steroidowym, Gonady: Przedwczesna niewydolność jajników. Bezpłodność z przyczyn autoimmunologicznych u obu płci P. p-ko plemnikom, kom, jajowym, kom. płaszcza, antygenom nasienia…

Autoimmune Polyglandular Syndromes APS-1 Addison’s dis. + hypoparathyroidism + mucocutameous candidiasis 2 of 3 for diagnosis. APS-2 Addison’s dis. + Hashimoto’s dis. + DM-type I Other associations: Thyroid and Gastric Autoimmunity

Zapalenia naczyń Guzkowe zapalenie tętnic, mikroskopijne zapalenie naczyń: pANCA (MPO, elastaza, lozsomoy) ANA Ziarniniak Wegenera cANCA (proteinaza-3) pANCA rzadziej

IMF bezpośrednia: wtórne złogi IgG na granicy skóry właściwej i naskórka