MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE

Mózgowe porażenie dziecięce nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej Mózgowe porażenie dziecięce nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej. Jest to zespół przewlekłych i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego), powstałych w wyniku uszkodzenia mózgu przed, po i w czasie porodu. W 20 % przypadków przyczyną porażenia są czynniki przedporodowe (infekcja płodu w macicy, na przykład wirusem różyczki czy cytomegalii, rzadziej toksoplazmozą lub wadliwą budową łożyska w niedostateczny sposób zaopatrujące w tlen i składniki pokarmowe).

w 60 % przypadków czynniki okołoporodowe (długi, ciężki poród w trakcie którego dziecko nie otrzymało odpowiedniej ilości tlenu, infekcje okołporodowe- zapalenie opon mózgowych) w 20 % czynniki poporodowe. Statystycznie mózgowe porażenie dziecięce występuje u 2/1000 żywo urodzonych dzieci. Ostateczne rozpoznanie m.p.dz. można ustalić dopiero pod koniec 1 roku życia, a nawet później, gdy objawy kliniczne są już utrwalone.

OBJAWY: Pierwszymi objawami dziecięcego porażenia mózgowego mogą być: Niezanikanie odruchów w odpowiednim czasie przekształcają się w odruchy przewlekłe i hamują powstanie następnych. ATOS (2-6 m-ca) STOS((3-6m-ca) Odruch chwytania kończy górnych (1-4 m-ca) Odruch podparcia (4-5m -ca) Odruch prostowania (powyżej 6m-ca) Odruch szyjny prostujący (3-6 m-ca) Reakcja spadochronowa (około 8 m-ca) Odruchy chwytne z kończyn dolnych (1-6 m-ca narastają, 6-12m-ca wygasają)

Rodziców powinno zaniepokoić: Dziecko nadmiernie się pręży jest napięte, lub wiotkie; Leży asymetrycznie nie trzyma głowy w pionie; Ograniczona kontrola nad własnym ciałem (ruch dowolny, kierowany); Dziecko nie utrzymuje stabilizacji w leżeniu na plecach, brzuchu; Brak koordynacji ruchów; Ukrywanie kciuka w zamkniętej dłoni; Duża wrażliwość na wszelkie bodźce- zmianę położenia np.; huśtanie, głośne dźwięki; Problem z ssaniem, połykaniem; Wypychanie języczkiem smoczka, piersi- nawet gdy dziecko jest głodne; Oczopląs, zaburzenia mowy

RODZAJE MPD 1. Ze względu na rodzaj zaburzonego napięcia mięśniowego: a) Postacie piramidowe(spastyczne tzw. kurczowy) Częścią mózgu zaatakowaną przez chorobę jest kora mózgowa (tzw. istota szara). Ten rodzaj porażenia mózgowego występuje w około 4/5 .

I Typowa postawa spastyczna Ten typ cechuje się zwiększonym napięciem pewnych grup mięśniowych, niemożnością precyzji i koordynacji ruchów. Mięśnie spastyczne są twarde przy dotykaniu wyczuwa się wzmożone napięcie i wydają się jakby były deskowate. Nagle rozciągnięte mięśnie kurczą się samoistnie. Mięśnie spastyczne nie wiotczeją, nigdy nie są w stanie spoczynku. Chory wykonuje ruchy z trudem pokonując opór własnych mięśni. Po oderwaniu stopy od podłoża dalszy ruch jest gwałtowny i brak mu płynności. Łatwiej wykonać dziecku ruch wolny niż szybki. Dlatego chód jest często przyspieszony.

II Postacie pozapiramidowe(atetoza)- dyskinetyczna Polegają na występowaniu niezależnych od woli, nierytmicznych, powolnych ruchów zlokalizowanych w kończynach górnych, których największe natężenie dotyczy ich dystalnych (końcowych) odcinków, osiągając największe nasilenie w obrębie palców. Ruchy atetotyczne są skutkiem nieskoordynowanych skurczów mięśni agonistycznych i antagonistycznych. Są powolne, leniwe, dotycza obwodowych części kończyn. Polegają na powolnym narastaniu wyprostowania kończyn, a jednoczesnym przybieraniu dziwacznych pozycji, które po krótkim czasie zanikają i wracają z powrotem. Ruchy pląsawiczne objawiają się w postaci tików, mioklonii, drżeń. W dyskinetycznej postaci porażenia mózgowego atetoza może występować łącznie z ruchami pląsawicznymi, stanowiąc objaw zwany choreoatetozą. Wszelkie wzmożone napięcia ustają we śnie.

III Postać Móżdżkowa (ataksja) Ten typ choroby jest pochodzenia móżdżkowego i występuje rzadko cechuje się trudnościami w utrzymaniu równowagi, nieskoordynowaniem ruchów i oczopląsem. Samodzielne stanie, chodzenie jest bardzo utrudnione. Chód jest chwiejny, na szerszej podstawie. Istota ataksji polega na nieprawidłowym współdziałaniu mięśni agonistów i antagonistów w zakresie ich synchronii i regulacji napięcia mięśniowego. Tej postaci dodatkowo towarzyszy dużo dodatkowych schorzeń.

Paraliż może obejmować: Jedną część ciała (porażenie połowicze - hemiplegia), same nogi (porażenie kończyn dolnych - paraplegia) głównie nogi ale także ramiona (porażenie obustronne - diplegia) wszystkie cztery kończyny (porażenie czterokończynowe – quadrip)

OBJAWY WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE-PSYCHICZNE PIERWOTNE - Upośledzenie umysłowe - Zaburzenia w sferze emocjonalno popędowej, chwiejność afektywna - Brak cierpliwości i wytrwałości, zachowania często agresywne i niewspółmierne do siły bodźca, obniżony krytycyzm w stosunku do swojego postępowania i wzmożona agresywność WTÓRNE - Zaburzenia adaptacyjne, przejściowe zaburzenia zachowania powstałe na skutek sytuacji traumatycznej - Zespoły nerwicowe, do występowania których szczególnie usposabia okres dojrzewania, a dodatkowym czynnikiem jest świadomość mniejszej atrakcyjności fizycznej, - Zespoły psychotyczne - Zespoły depresyjne - Autyzm wczesnodziecięcy - Zaburzenia w sferze emocjonalno popędowej

Infekcje dróg oddechowych i jamy ustnej Ból Przyczyna dolegliwości bólowych u tych dzieci są deformacje układu mięśniowo-szkieletowego i nieprawidłowe napięcie mięśniowe. Ulgę przynoszą leki przeciwbólowe. Infekcje dróg oddechowych i jamy ustnej Zespół deformacji szkieletu i zaburzeń napięcia mięśniowego prowadzi także do zwiększonego zalegania śluzu w drogach oddechowych oraz niemożności jego ewakuacji. Sprzyja to częstszym i dłuższym zachorowaniom na infekcje dróg oddechowych. W zapobieganiu i leczeniu skuteczne są leki zmniejszające wydzielanie śluzu. Częste u dzieci z MPD zaburzenia połykania związane są z zarzucaniem treści pokarmowej do dróg oddechowych, czego efektem jest większa zapadalność na zapalenia płuc. Zaburzona czynność mięśni żwaczy zwiększa podatność zębów na próchnicę i zapalenie dziąseł.

Najczęstsze problemy zdrowotne dzieci z MPD Zaburzone czynności ruchowe Możliwie jak najwcześniej należy usprawniać u dziecka umiejętności ruchowe poprzez odtworzenie wzorca ruchowego zgodnie z jego porządkiem rozwoju. Padaczka Współwystępuje aż u 50-90% dzieci z czterokończynową postacią MPD i u 30-60% dzieci z porażeniem połowiczym, rzadziej z innymi postaciami MPD. Pojawia się zazwyczaj w wieku do 4-5 lat, objawia się napadami zgięciowymi (zespół Westa zwany także ukłonem ludzi wschodu, lekooporny) i jest bardziej oporna na leczenie. Napady padaczkowe wiążą się ze zwiększonym ryzykiem urazu, hospitalizacją celem ustalenia odpowiedniego leczenia i wzmożonym lękiem u rodziców.

Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego Objawy ze strony przewodu pokarmowego dotyczą 90% dzieci z MPD. Do najbardziej uciążliwych objawów należą: zaburzenia połykania, refluks żołądkowo-przełykowy, dysfagia, zachłystywanie się treścią pokarmową, wymioty, przewlekłe zaparcia stolca. Konsekwencjami tych zaburzeń są niedożywienie, anemizacja, a nawet wyniszczenie. Poprawa stanu odżywienia jest możliwa dzięki wypracowaniu właściwej pozycji karmienia i prawidłowym podaniu posiłków.

Sposoby leczenia: Istnieje wiele sposobów leczenia poszczególnych przejawów choroby. Leczenie wad fizycznych obejmuje fizjoterapię i ćwiczenia fizyczne. W kuracji tego typu nacisk położony jest na uaktywnianie dotkniętych chorobą kończyn w celu zapobiegania, w nadziei, że dziecko nauczy się chodzić, mówić i jeść. W niektórych przypadkach pomocne okazują się leki rozluźniające mięśnie. Czasem przeprowadza się zabiegi chirurgiczne pozwalające na uruchomienie chorych sztywnych kończyn (podcięcie ścięgien Achilesa). Mówienie, a także umiejętności odżywiania się, może poprawić terapia narządów mowy, nie którym dzieciom są potrzebne aparaty słuchowe, często także okulary. Niektóre wady wzroku wymagają zabiegu chirurgicznego.

Popularne metody rehabilitacji: 1 Bobath Rehabilitacja dzieci metodą Bobath ma pomóc chorym maluchom we wszechstronnym rozwoju i osiągnięciu niezależności na tyle, na ile pozwala istniejące uszkodzenie centralnego układu nerwowego (CUN). Metoda Bobath wyrosła z analizy terapii dzieci z porażeniem mózgowym. -Odmiennymi od prawidłowych doświadczeniami czuciowo-ruchowymi, co wpływa na nieprawidłowe odczuwanie własnego ciała i nieprawidłowe reakcje ruchowe dzieci. -Brakiem rozwoju reakcji równowagi i prostowania. -Zaburzeniami w zakresie napięcia mięśniowego, np. hipertonia i hipotonia. -Zaburzeniami w zakresie kontroli głowy i tułowia. -Nieprawidłowymi ruchami kończyn. -Dominowaniem wzorców zgięciowych i wyprostnych. -Upośledzeniem ruchów rotacyjnych. -Zaburzeniami w rozwoju umiejętności chwytnych (manipulacji) oraz w zakresie lokomocji.

2. METODA VOJTY, Jest to neurofizjologicznie sterowany system torowania, mający na celu przywrócenie wrodzonych fizjologicznych wzorców ruchowych, które są zablokowane w swoim rozwoju przez wczesnodziecięce uszkodzenia mózgu. Metoda ta zwana również uruchomieniem odruchów, jest stosowana głównie profilaktycznie i leczniczo w dziecięcych neurologicznych zaburzeniach ruchowych oraz ortopedycznych wadach postawy. Metoda Vojty opiera się na zasadzie wywoływania odruchów: przez nacisk na określone punkty ciała (strefy wywołujące) wywołuje się takie odruchy, jakie występują w normalnym motorycznym rozwoju dopiero w późniejszym stadium (np. obrót). Mogą być w ten sposób korygowane patologiczne wzorce postawy i ruchowe. Vojta wykorzystuje szczególnie dwa systemy utorowienia korygujące postawę: tzw. pełzanie odruchowe i obrót odruchowy.

3. METODA CASTILLO-MORALES Metoda ta zwana jest stymulującą terapią ustną. Reguluje ona motorykę mięśni ustno- twarzowych oraz integruje kompleks ustno- twarzowy z motoryką całego ciała. Metoda ta polega na oddziaływaniu na mięśnie zaangażowane w procesy mowy (czyli mięśnie oddechowe, mięśnie twarzy, języka, gardła, krtani, i klatki piersiowej) poprzez odpowiednie manipulacje terapeutyczne. Pozwalają one znormalizować napięcie wymienionych grup mięśniowych i skoordynować proces mowy z oddechem. W trakcie tej terapii stosuje się specjalne płytki zaopatrzone w czopy pobudzające język do aktywności. Dzięki temu ulegają wzmocnieniu mięśnie języka i poprawia się symptomatyka otwartych ust, co przeciwdziała wydzielaniu się śliny „wystawianiu” języka, a tym samym zmienia korzystnie fizjonomię

4. METODA SI (INTEGRACJA SENSORYCZNA) Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb, obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów np. motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Głównymi kierunkami w rehabilitacji są procesy hamowania, eliminowania lub ograniczania drogą stymulacji negatywnych bodźców, które występują przy nadwrażliwości układu zmysłów np. nadpobudliwości ruchowej, trudnościach w koncentracji uwagi, oraz dostarczaniu bardzo silnych, różnorodnych bodźców przy niedostatecznej wrażliwości układu zmysłów. Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania.

5. METODA PETO Jest metodą czynnego usprawniania. Dzieci pacują w grupach, wykonując rytmiczne ćwiczenia na polecenie tzw. dyrygenta, osoby prowadzącej zajęcia z dziećmi. Ruch dziecka sterowany jest jedynie dla zwiększenia świadomości wykonywanych funkcji. Wymagane są specjalne meble ze szczebelkami, które pomagają wznieść się dziecku do góry. Metoda stosowana jest u dzieci, które rozumieją polecenia. Ćwiczenia wykonywane są zawsze w tej samej sekwencji, co ma ułatwić ich zapamiętywanie.

6. METODA WERONIKI SHERBOURNE Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W.Sherbourne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu.

7. DOGOTERAPIA Dogoterapia to metoda wspomagająca proces rehabilitacji i terapii z udziałem odpowiednio wyszkolonych psów w celu pomocy osobom niepełnosprawnym.

8. Hipoterapia jest ściśle powiązana z innymi metodami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi i w pełni korzysta z ich dorobku. Celem terapii z koniem (z elementami jazdy konnej) jest przywrócenie pacjentom sprawności fizycznej i psychicznej. Działanie hipoterapii: -regulacja napięcia mięśniowego -stymulacja i normalizacja czucia powierzchownego -korygowanie postawy ciała Przekazywanie wzorca chodu Przekazywanie wzorca chodu jest najbardziej unikatowym celem hipoterapii. Taki sposób prowadzenia hipoterapii jest wskazany najbardziej dla dzieci i młodzieży chodzących samodzielnie w nieprawidłowym wzorcu, uczących się chodzić oraz siedzących samodzielnie, ale niestabilnie.

ZASADY USPRAWNIANIA PSYCHOPEDAGOGICZNEGO Zasada indywidualizacji oddziaływań – należy nawiązać prawidłowy kontakt emocjonalny z dzieckiem i podejść do niego w sposób indywidualny. Zasada bezpieczeństwa – ważne jest, by dziecko miało poczucie fizycznego bezpieczeństwa ( np. aby nie obawiało się upadku). Zasada podmiotowości - dziecko jest podmiotem naszych oddziaływań. Zasada uwzględniająca nieharmonijny rozwój dziecka - działania nauczyciela powinny być dostosowane do rzeczywistego stopnia rozwoju dziecka. Zasada stosowania odpowiednich zabawek i pomocy. Zasada nieprzeciążania dziecka. Zasada wydłużania czasu zabawy i stopniowania trudności

Bibliografia: R. Michałowicz .: Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 2001r. K.J.Zabłocki : Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii, Warszawa 1998r., Warszawa 1998r. Z. Sękowska: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej www.niepełnosprawni.pl Przygotowała mgr Ewa Laszczewska